زنگ خطر برای صندوق تأمین‌اجتماعی

آمارها از ناخوش احوالی صندوق بیمه تأمین اجتماعی حکایت دارد؛ در سال95 به‌ازای هر مستمری‌بگیر تأمین اجتماعی، 5.5نفر به این صندوق حق بیمه می‌پرداخت و در سال99 این نسبت به 4.4نفر رسیده و به همین نسبت دست صندوق در ادای تعهدات مالی و پرداخت مستمری تنگ‌تر شده است.
به‌گزارش همشهری، صندوق بیمه تأمین اجتماعی بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی کشور است که بعد از صندوق نوپای بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، از مساعدترین نسبت پوشش حمایتی برخوردار است، اما آنگونه که آمارها روایت می‌کنند این صندوق نیز تحت‌تأثیر اتفاقات و اشتباهات گذشته در سراشیبی قرار گرفته و نسبت به پوشش حمایتی آن (نسبت بیمه‌شده به مستمری‌بگیر) از سال 95 تا 99 حدود 1.1واحد کاهش پیدا کرده است.

نسبت بیمه‌شده و مستمری‌بگیر
آمارهای بررسی شده از سوی معاونت اقتصادی اتاق تهران حاکی از این است که در پایان سال گذشته، به ازای هر مستمری‌بگیر از صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی، 4.4نفر بیمه‌پرداز وجود داشته است؛ درحالی‌که 5سال پیش 5.5نفر در ازای هر بازنشسته حق بیمه می‌پرداختند. ادامه این روند به‌معنای این است که در سال‌های آتی صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی نیز مانند اغلب صندوق‌های بازنشستگی موجود با بحران ناتوانی مالی در ادای تعهدات مواجه می‌شود و دولت باید از محل بودجه عمومی، تعهدات بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی کشور را تسویه کند. براساس این آمارها، تعداد بیمه‌شدگان سازمان تأمین اجتماعی اعم از بیمه‌شده اجباری و خاص (اختیاری) با 5.4درصد افزایش از 13میلیون‌و780هزار نفر در سال1395 به 14میلیون‌و520هزار نفر در سال1399 رسیده است؛ این در حالی است که تعداد مستمری‌بگیران این صندوق در همین دوره با افزایش 31.7درصدی مواجه شده و از حدود 2.5میلیون نفر به 3.3میلیون نفر رسیده است. در این وضعیت، از یک‌سو به‌واسطه کاهش آهنگ رشد جمعیت و از سوی دیگر نزدیک شدن متولدان اواخر دهه50 و اوایل دهه60 موسوم به شکم جمعیتی هرم سنی ایران به سن بازنشستگی، عملا تغییر تعداد بیمه‌شده و تعداد مستمری‌بگیر صندوق بازنشستگی در مسیر معکوسی قرار گرفته و تمام شواهد حاکی از این است که با ادامه این روند، در سال‌های آینده نسبت پوشش حمایتی این صندوق به مراحل بسیار وخیم‌تری خواهد رسید. این در حالی است که رسیدن این نسبت به کمتر از 6 به‌عنوان هشدار تلقی می‌شود و عملا در دهه90 نیز به‌واسطه دورنمای کاهش همین شاخص، ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی به‌عنوان یکی از ابرچالش‌های اقتصاد ایران مطرح شد. در دوره زمانی 1395 تا 1399 به‌واسطه کاهش ضریب ازدواج و فرزندآوری در ایران، تعداد کل بیمه‌شدگان تبعی که به‌تبع بیمه‌شده اصلی می‌توانند از مزایای سازمان بیمه‌گر استفاده کنند نیز با تغییراتی مواجه شده و با 3.2درصد افزایش از 21میلیون‌و900هزار نفر به 22میلیون‌و600هزار نفر در سال99 رسیده که از افزایش سهم بیمه‌شدگان مجرد از کل بیمه‌پردازان حکایت دارد.

ترکیب بیمه‌شدگان اجباری
بررسی ترکیب بیمه‌شدگان صندوق تأمین اجتماعی حاکی از این است که در سال1399 از مجموع 14میلیون‌و520هزار نفر بیمه‌‌پرداز اصلی این صندوق حدود 80درصد مرد و 20درصد زن بوده‌اند. از سوی دیگر بررسی ترکیب بیمه‌شدگان این سازمان براساس نوع اجباری یا اختیاری (خاص) بودن بیمه حاکی از این است که از مجموع 14میلیون‌و520هزار بیمه‌گذار در سال1399، حدود 10.1میلیون نفر (حدود 70درصد) بیمه‌گذار اجباری بوده‌اند که تعداد آنها نسبت به سال1395 حدود 670هزار نفر معادل 7.1درصد افزایش داشته است. همچنین بررسی تعداد بیمه‌شدگان تبعی از نوع اجباری در این بازه زمانی نیز نشان می‌دهد که تعداد این افراد از 13میلیون و 980هزار نفر در سال1395 به 14میلیون‌و 520 هزار نفر در سال1399 رسیده که از رشد 6.15درصدی حکایت دارد.

بیمه‌پردازان خاص و اختیاری
در این میان، حدود 4میلیون‌و30هزار نفر از بیمه‌گذاران صندوق بیمه تأمین اجتماعی در سال99 بیمه‌شده نوع خاص بوده‌اند که مشمول بیمه اجباری نبوده‌اند و با میل و اراده تحت پوشش مقررات تأمین اجتماعی قرار گرفته‌اند. طرح‌های بیمه‌ای خاص شامل بیمه‌شدگان اختیاری، حرف و مشاغل آزاد، بافندگان، رانندگان، کارگران ساختمانی، باربران انفرادی و گروهی، خادمین مساجد، صیادان و زنبورداران و کارفرمای صنفی کم‌درآمد است و درمجموع تعداد این بیمه‌پردازان در پایان سال99 فقط 10هزار نفر نسبت به سال95 افزایش پیدا کرده است. البته مقایسه تعداد این افراد در پایان سال99 نسبت به پایان سال98 بیش از 45هزار نفر و نسبت به پاییز98 حدود 110هزار نفر کاهش نشان می‌دهد و به‌نظر می‌رسد شیوع کرونا و رکود شدید کسب‌وکارهای حوزه خدمات و اصناف از اسفند98 به بعد، یکی از عوامل اصلی ریزش بیمه‌پردازان اختیاری باشد. نسبت زن و مرد در بیمه‌شدگان اختیاری نیز تقریبا شبیه بیمه‌شدگان اجباری است؛ به‌گونه‌ای که 81درصد این جمعیت را مردان و 19درصد را زنان تشکیل می‌دهند.
بررسی آمارها حاکی از این است که در سال1399 از مجموع 4میلیون‌و30هزار نفر بیمه‌شده خاص تأمین اجتماعی، 28درصد آنها از «حرفه‌ها و مشاغل آزاد»، 22درصد از «رانندگان»، 21درصد از «کارگران ساختمانی نام‌نویسی شده»، 17درصد بیمه‌شده «اختیاری» و 3درصد «کارفرمای صنفی» بوده‌اند. سایر گروه‌ها ازجمله «زنبورداران و صیادان»، «خادمین مساجد» و «باربران» نیز سهم تقریبا ناچیزی از بیمه‌شدگان خاص تأمین اجتماعی داشته‌اند. در بخش «حرفه‌ها و مشاغل آزاد» که بیشترین سهم از تعداد بیمه‌شدگان خاص را دارد، زنان سهم 45درصدی و مردان سهم 55درصدی را تشکیل می‌دهند. به‌طورکلی، طی 5سال اخیر، تعداد بیمه‌شدگان حرفه‌ها و مشاغل آزاد رو به افزایش بوده و به‌طور متوسط طی این 5سال، سالانه رشد 7.5درصدی را تجربه کرده است. این میانگین رشد برای مردان 9.4درصد و برای زنان 5.5درصد بوده است. نکته دیگر اینکه تقریبا تمامی بیمه‌شدگان در بخش «رانندگان» که از لحاظ تعداد بیمه‌شده، دومین بخش پرجمعیت است را مردان تشکیل می‌دهند؛ به‌گونه‌ای که سهم مردان از تعداد بیمه‌شدگان این بخش در سال1399 حدود 99.7درصد و سهم زنان حدود 0.3درصد بوده است. نکته قابل‌توجه در مورد این بخش این است که طی 5سال گذشته، هرسال از تعداد رانندگان بیمه‌شده کاسته شده؛ به‌طوری‌که به‌طور متوسط هرساله 2.2درصد از تعداد بیمه‌شدگان کم شده است.

وضعیت پرداخت بیمه بیکاری
 در سال1399 تعداد بیمه‌شدگان اصلی بیمه بیکاری سازمان تأمین اجتماعی 214هزار نفر بوده که نسبت به سال1398 حدود 12هزار نفر معادل 5درصد کاهش داشته است. در زمستان1399 نسبت به پاییز1399 نیز قریب به 11هزارو500نفر به بیمه‌شدگان بیمه بیکاری افزوده شده، اما طی 5سال اخیر بیشترین تعداد بیمه‌شدگان بیمه بیکاری مربوط به سال1397 بوده که 247هزار نفر در فهرست دریافت بیمه بیکاری قرار داشته‌اند. بررسی آمارها نشان می‌دهد در سال1399 حدود 67درصد از کل بیمه‌شدگان اصلی بیمه بیکاری معادل 144هزار نفر مرد و 33درصد معادل 70هزار نفر زن بوده‌اند. تعداد بیمه‌شدگان تبعی این نوع بیمه نیز در سال1399 حدود 313هزار نفر بوده که نسبت به سال1398 کاهش 28درصدی را تجربه کرده است.