دشت‌های خشک و دام‌های گرسنه استان‌مرکزی

زهره ترکمانی-خبرنگار

 دشت‌های خشک و ترک‌خورده و محصولات قد نکشیده و سربرون نیاورده از زمین که در تب و تاب تشنگی پژمرده و خشکیده شده‌اند، حکایت امسال بسیاری از اقلیم‌ها در کشورمان است و جمعیت کشاورزان و دامدارانی که این روزها آهی برایشان نمانده تا با ناله سودا کنند، فراوان. از این میان استان مرکزی، سرزمین حاصلخیزی که به قطب سوم تولیدات کشاورزی و دامی کشوربودنش می‌بالید و سهم بزرگی در صادرات محصولاتش داشت، در خشکسالی سال‌جاری جمعیت قابل‌توجه کشاورزان و دامدارانش از تب داغ زمین خشکیده می‌سوزند و می‌سازند؛ حتی باران‌های رگباری پاییز و بارش برف زمستانی هم به دادشان نرسید و گرمای زیاد، آب‌های روان را تبخیر و چشمه‌ها و قنات‌ها را خشکاند و زمین تب دیده ماند.

کشت دیم؛ زخم خورده خشکسالی 
به‌گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان، میزان خسارت ریالی که خشکسالی امسال به بخش کشاورزی استان مرکزی وارد کرده، حدود 19هزارو 260میلیارد ریال برآورد شده‌است. «محمد زاهدی» در گفت وگو با خبرنگارهمشهری بیشترین خسارت وارد را مربوط به شهرستان‌های آشتیان، فراهان، اراک، ساوه و خمین عنوان می‌کند و می‌گوید: بیشتر خسارت‌ها مربوط به کشت دیم گندم و جو بوده و در بخش باغبانی پسته زرندیه و انار ساوه و انگور خنداب آسیب جدی دیده‌اند . وی علاوه بر خشکسالی، سرما و گرمازدگی و افزایش آفت‌ها براثر کاهش منابع آبی را دراین موضوع دخیل می‌داند و به عنوان راهکار، اعطای تسهیلات بلاعوض و استمهال بدهی بانکی بهره‌برداران و کمک به تهیه و تأمین بذر و نهال یارانه‌دار را در کنار توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و جایگزینی گیاهان پرآب بر و تغییر سامانه‌های آبیاری، برای جبران این خسارت‌ها پیشنهاد می‌کند.

کاهش برداشت محصول
اگرچه سال‌هاست بر استفاده از این راهکارها تأکید شده، اما وقتی خشکسالی مستولی می‌شود، این کشاورزان هستند که می‌مانند و آه از نهاد برآمده‌شان. این موضوع تلنگری است که «میرآقا» کشاورز اهل فراهان در حسرت زمین‌های سوخته و دشت‌هایی که روزی نیمی از استان و بخش مهم کشور را با محصولاتش سیراب می‌کرد، بیان می‌کند. میرآقا که پشت اندر پشت کشاورز بوده‌است، می‌گوید: فراهان عروس دشت‌های استان بود، اما امروز برداشت محصول یک‌صدم سال قبل نیست. کشت دیم زخم خورده‌است. امسال محصول تازه از زمین قد نکشیده، از تشنگی خشکید و حتی کاه هم از آن به‌دست نیامده‌است. وی دشت سوخته را نشان می‌دهد و می‌افزاید: قدیمی‌ها از قحطی پس از خشکسالی برایمان می‌گفتند؛ الان همان است. قحطی اگر نگوییم، فقر قشرهای کم‌درآمد مانند ما که هست.

چالش‌ سوءمدیریت
رئیس نظام صنفی کشاورزی استان مرکزی که خود دستی بر تولید دارد، خشکسالی را در اقلیم ایران پدیده‌ای طبیعی می‌داند و بی‌توجهی و سوءمدیریت را درکنار سازگار نکردن کشت ازسوی بهره‌برداران، در به اوج رسیدن مشکلات این حوزه دخیل می‌داند. «محمدحسین قاسمی» در گفت‌وگو با خبرنگارهمشهری با اشاره به قانون توزیع عادلانه آب که درسال 1361 مصوب شد، می‌افزاید: آن زمان 50دشت ایران «ممنوعه» بود، اما الان به بیش‌از 500دشت رسیده که همه به‌دلیل نبود مدیریت منابع آبی و ناآشنایی کشاورزان در استفاده علمی از آب است. 
وی ادامه می‌دهد: امسال در کشت گندم دیم، از زمین 100هکتاری یک مثقال هم برداشت نداشتم و این درد مشترک این روزهای همه کشاورزان استان است. 95درصد کشت دیم امسال خشکید و حالا ما مانده‌ایم و دشت خشک و دستان خالی و دام‌هایی که در نبود علوفه کشتار می‌شوند.

خشکسالی و کشتار دام مولد
در خشکی زمین، نبود علوفه و چندبرابر شدن قیمت غذای ساده دام مثل کاه، روی آوردن به کشتار دام‌های سبک و سنگین برای جلوگیری از تلف‌شدن آنها، به بهترین‌ترین گزینه موجود برای بسیاری از دامداران سنتی و صنعتی تبدیل شده‌است؛ این زنگ خطری است که یکی از دامداران بخش فراهان اراک از به‌صدا درآمدن آن خبر می‌دهد. «مرتضی مرادی» می‌گوید: خشکسالی را هرچند سال یک‌بار تجربه کرده‌ایم، اما الان با گذشته فرق دارد. امروز تأمین خوراک دام، به‌شدت وابسته به واردات است. حدود95درصد نیازهای حوزه دامی کشور با واردات تأمین می‌شود و امروز با مشکل حمل‌ونقل و نبود تجارت جهانی، دامداری و صنایع وابسته به کشاورزی درمعرض تهدید نابودی قرارگرفته‌اند. وی ادامه می‌دهد: دامی که امسال با گرسنگی روبه‌رو است، حتی اگر علوفه هم برسد، رشد اولیه‌اش را نخواهد داشت. شیر و گوشتش کم می‌شود و این چیزی نیست جز خسارت جبران‌ناپذیر.  این دامدار فراهانی اضافه می‌کند: کاه 500درصد، یونجه 120درصد و هزینه حمل‌ونقل 200درصد، گران‌تر شده، تازه اگر بتوانیم پیدا کنیم.

خسارت 20هزارمیلیارد ریال حوزه دامداری
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی میزان خسارت‌های وارد شده در حوزه دامداری در خشکسالی اخیر را بیش‌از 20هزارمیلیارد ریال عنوان می‌کند و می‌گوید: این استان حدود 4میلیون‌و 300هزار رأس دام و 37هزار بهره‌بردار دامی دارد. این‌درحالی‌است که در خشکسالی امسال، قیمت نهاده‌های مصرفی بخش دام افزایش قیمت قابل‌توجهی داشته است.  زاهدی اضافه می‌کند: با وجود تلاش دولت برای تأمین نهاده‌ها، کمبود شدید آنها، مشکل اصلی حفظ دام‌هاست. در نتیجه دامداران برای جلوگیری از تلف شدن دام‌هایشان، به کشتار زودتر از موعد روی آورده‌اند که در درازمدت با افزایش قیمت گوشت، شیر و لبنیات اثرش نمایان می‌شود.