ابهام در سرنوشت قطارشهری همدان
طرح قطارشهری همدان اگرچه درمسیر اجرا قرار گرفته، اما با مخالفت برخی کارشناسان مواجه شده‌است
فاطمه کاظمی-خبرنگار
درسال‌های اخیر اجرای برخی پروژه‌های شهری در همدان با حاشیه‌هایی همراه شده و کارشناسان معتقدند از توجیه‌های دقیق فنی و تخصصی برخوردار نیست و می‌تواند تبعاتی به‌همراه داشته باشد؛ ساخت قطارشهری ازجمله طرح‌هایی است که نظرات انتقادی زیادی را به‌همراه داشته است و کارشناسان ایرادهای زیادی به آن وارد کرده‌اند. این طرح که قرار است از سال‌جاری و پس از تصویب اعتبارهای موردنیاز کلید بخورد، پیشینه‌ای چندساله در همدان دارد؛ در طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهرهمدان که درسال1388 تهیه شد، راهکارهای بهبود وضعیت حمل‌ونقل و ترافیک این شهر درچند محور، ازجمله: خصوصی‌سازی اتوبوسرانی، قیمت‌گذاری سامانه‌های حمل‌ونقل، افزایش بهره‌وری از سامانه‌های موجود با استفاده از مدیریت پارکینگ، ایجاد محدودیت‌های ترافیکی، توسعه سامانه‌های موجود (توسعه شبکه معابر)، افزایش بهره‌وری از سامانه‌های موجود با استفاده از تغییر ساعت آغاز و پایان فعالیت‌ها، طراحی سامانه اتوبوسرانی و ایجاد سامانه‌های اتوبوسرانی سریع و امکان‌سنجی ایجاد سامانه‌های ریلی و طراحی تاکسیرانی و ون ارائه شده‌است. علاوه برآن، مطالعات انجام شده در ابتدای دهه90 شمسی نشان داد در حوزه حمل‌ونقل عمومی لازم است بستر لازم برای ایجاد سامانه‌های اتوبوسرانی سریع (بی.آر.تی) فراهم شود و صحبت از ایجاد سامانه‌های ریلی در اولویت نبود، اما ناگهان طرح قطارشهری مطرح شد.
تکیه بر نظرات غیرکارشناسی
یک عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا دراین باره به خبرنگارهمشهری می‌گوید: باوجود مطالعات انجام شده، برخی مسئولان، با تکیه بر نظرات شخصی و نه کارشناسی، به‌دنبال ایجاد سامانه‌های حمل‌ونقل ریلی درون‌شهری رفتند. «ابراهیم قیاسوند» می‌افزاید: علاقه‌مندی به اجرای این طرح به‌حدی بود که برخی مسئولان شهر و استان، با وجود رد طرح ساخت قطارشهری یا تراموا ازسوی مهندسان مشاور در سال‌های 94 تا 95، به‌جد اجرای این پروژه را دنبال کردند. وی با نقد برخی اظهارنظرهای مسئولان وقت پیرامون ضرورت اجرای طرح قطارشهری در همدان اظهار می‌کند: باید این سئوال را مطرح کرد که آیا مطالعات کارشناسی به‌منظور دستیابی به یک نتیجه از پیش تعیین‌شده، بازتعریف شده‌است؟ آیا با استفاده از تراموا در سطح شهرهمدان، صرف‌نظر از بازدهی مناسب یا نداشتن بازدهی، می‌توان این شهر را پیشرفته تلقی کرد؟ آیا نباید از نمونه‌های ناموفق اجرای طرح‌های غیرکارشناسی مونوریل در شهرهای تهران، قم و کرمانشاه که حاصل فشارهای سیاسی بود، درس گرفت؟
وجود ایرادهای جدی
به‌گفته قیاسوند، برخی کارشناسان زبده کشور در حوزه مطالعات ترافیک، ایرادهای جدی به مطالعات توجیهی امکان‌سنجی حمل‌ونقل ریلی شهرهمدان وارد می‌دانند. وی اظهار می‌کند: لازم است مطالعات در چارچوب ضابطه سازمان برنامه و بودجه کشور با عنوان «شرح خدمات مطالعات تفصیلی حمل‌ونقل همگانی و امکان‌سنجی حمل‌ونقل ریلی شهری و حومه» انجام شود یا حداقل محتوای مطالعات هم‌پوشانی حداکثری با بخش‌های اصلی آن ضابطه داشته باشد. برای مثال، بخش‌هایی از این مطالعات باید به آماربرداری‌های تکمیلی مربوط به مشخصات عرضه و تقاضا و ارزیابی و به‌روزرسانی مدل شبکه حمل‌ونقل همگانی اختصاص یابد، که این موضوع در مطالعات حاضر مغفول مانده‌است. قیاسوند ادامه می‌دهد: لازم است کفایت مدل‌های مطالعات طرح جامع حمل‌ونقل، با توجه به بیش‌از 10سال از گذشت آن، برای ارائه راهکارهای آتی ارزیابی شود. برای این منظور، ضروری است ارزیابی نتایج مدل‌های مطالعات طرح جامع حمل‌ونقل در سال پایه (وضع موجود) بررسی شود. ضمنا لازم است میزان کفایت شبکه حمل‌ونقل وضع موجود برای تقاضای آتی بررسی شود و تعیین شود که درصورت استفاده از شبکه حمل‌ونقل همگانی موجود، در آینده چه مشکلاتی به‌وجود می‌آید. این عضو سازمان نظام مهندسی استان همدان تأکید می‌کند: مبنای تعیین تقاضای جذب‌شده به خطوط حمل‌ونقل همگانی ریلی درگزارش مشخص نیست. طبق گفته مشاور طرح، برای تعیین این تقاضا از منحنی انحراف تقاضا استفاده شده‌است. دراین صورت، با توجه به عوامل در اختیار تحلیلگر دراین نوع مدل‌ها، تحلیلگر می‌تواند با تغییر این پارامترها به هر میزان تقاضا دست یابد. وی تصریح می‌کند: با این حال، میزان تقاضای کریدور اصلی حدود 5هزارمسافر (در بیشترین حالت) در افق طرح به‌دست آمده‌است، که این میزان تقاضا به طور مرسوم توجیه‌کننده سیستم ریلی نیست. ازسوی دیگر، دقت برآورد مدل‌های حمل‌ونقلی با خطای حدود 30درصد مورد پذیرش است، یعنی ممکن است تقاضای 5هزارمسافر در آینده با احتساب 25درصد خطای مدل‌سازی، به 4هزارمسافر برسد.
بررسی گزینه‌های دیگر
این عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا می‌افزاید: در سطوح تقاضای محاسبه شده برای کریدور منتخب ریلی، به‌طورمعمول باید از سامانه‌های انعطاف‌پذیرتر (از قبیل اتوبوس تندرو) استفاده کرد و استفاده از هر سیستم پیشنهادی، فقط با ارزیابی اقتصادی دقیق و مقایسه میزان منفعت به هزینه آن نسبت به سایر سامانه‌های حمل‌ونقل همگانی توجیه‌پذیر خواهد بود، که این موضوع در گزارش حاضر مغفول مانده‌است. قیاسوند اضافه می‌کند: روش طراحی شبکه حمل‌ونقل همگانی دراین مطالعات مشخص نیست و بهینه بودن آن مورد سئوال است. برای مثال، شاید بتوان با تغییر مسیر خطوط اتوبوس موجود از حالت شعاعی موجود به نوع غیرمتمرکز به میدان مرکزی، به شبکه‌ای با ویژگی‌های عملکردی بهتر (مثلا تعداد انتقال کمتر بین خطوط در سفرها) دست یافت.
نامه‌ای به شهردار همدان
نقدهای کارشناسی مطرح شده درحالی‌است که چندی قبل، مسئول دفتر «احمدحسین فلاحی»، نماینده همدان در مجلس‌شورای‌اسلامی، از ارسال نامه‌ای به شهردارهمدان خبرداد که براساس آن، نماینده استان ابهام‌ها و اشکال‌های موجود در طرح پروژه قطارشهری همدان را مطرح کرده‌است. دراین نامه تصریح شده‌است که «در آذرماه سال‌گذشته، جلسه بررسی کارشناسی این پروژه با حضور نماینده کارفرما (شهرداری همدان)، نماینده دستگاه مشاور (شرکت مهندسین مشاور افق گستر سازندگی) و اعضای کارگروه فنی دفتر نماینده همدان درمجلس‌شورای اسلامی برگزار شد و برآیند این جلسه کارشناسی ۳ساعته نشان می‌دهد طرح توجیهی و مطالعاتی پروژه، از وزن فنی مناسبی برخوردار نیست و ایرادهای جدی به آن وارد است.» دراین نامه همچنین از مسئولان‌شهری همدان خواسته شده‌است که با توجه به نقاط ضعف موجود، «از هرگونه اقدام و عمل» پرهیز کنند تا از احتمال هدر رفت منابع جلوگیری شود، چراکه «تجربه‌های تلخ پروژه‌های مونوریل تهران، قم و کرمانشاه، پیش چشم همگان است.»
تکرار تجربه‌های نافرجام
با توجه به تجربه‌های متعدد اجرای پروژه‌های نافرجام در کشور، که عمدتاً از ضعف جدی مطالعات امکان‌سنجی رنج می‌برده‌اند و به‌نوعی تعریف بیشتر این پروژه‌ها حاصل درخواست‌های سیاسی و غیرفنی بوده‌است، باید از حرکت درمسیر تکرار تجربه‌های گذشته که به احتمال فراوان عاقبت خوشی نخواهد داشت و هزینه آن نیز از بودجه عمومی کشور تأمین می‌شود، خودداری کرد. عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا دراین‌باره می‌گوید: پروژه‌های ناموفق مونوریل قم و کرمانشاه پیش‌چشم همه ماست. استفاده از سامانه قطارشهری تراموا در شهرهای کشور چندان عملیاتی نشده و قاعدتا نبود تجربه فنی مناسب در کشور، اجرای این پروژه را سخت می‌کند. قیاسوند می‌افزاید: علاوه برآن، براساس بررسی‌های انجام شده، بیش‌از 80درصد اعتبار این پروژه، صرف تامین تجهیزات از خارج از کشور خواهد شد و قاعدتاً وجود عواملی چون غیرقابل پیش‌بینی بودن نرخ ارز در گذر زمان و تحریم‌های ظالمانه علیه کشور، اجرای دقیق این پروژه را با مشکلات پیش‌بینی نشده مواجه خواهد کرد.
استدلال‌های شهرداری
اینها درحالی‌است که چندی قبل شهردار همدان در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرده‌بود که برای ساخت خطوط ریلی خط یک همدان ۳تا ۴هزارمیلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده که ۵۰درصد آن ازسوی دولت و بقیه نیز با مشارکت دولت و شهرداری تأمین خواهد شد. «عباس صوفی» با استناد به طرح جامع و ترافیک استان همدان که درسال1392 مصوب شده، از اجرای طرح تراموا دراین شهر دفاع می‌کند و معتقد است استفاده از مترو به‌دلیل بستر سنگی و بافت تاریخی‌شهر امکان‌پذیر نیست و ازسوی دیگر استفاده از خطوط بی.آر.تی هم به‌دلیل مشکلات موجود برای ایزوله کردن مسیر، از دستورکار خارج شده‌است. با توجه به این استدلال‌هاست که گفته می‌شود طرح استفاده از تراموا به‌دلیل سازگاری با شرایط موجود برای خطوط ریلی حمل‌ونقل عمومی همدان موردتوجه قرارگرفته است.
