کمرنگ اما سبز

لیلا شریف ـ روزنامه‌نگار

تماشای تصاویر قدیمی شهر تهران به شهروندان شهر این واقعیت را گوشزد می‌کند که چند کوچه و خیابان به این شهر اضافه شده است و چقدر ساختمان از سر و کولش بالا رفته است.در کنار تمام تغییرات، این رنگ سبز است که در گذر زمان کمرنگ‌تر شده است و خبری از باغ‌ها و فضای سبز گسترده تهران نیست. هراس کم شدن فضای سبز پایتخت موجب شد تا طرح‌های مختلفی مورد‌توجه قرار بگیرد و همین مقدار سرسبزی موجود در فضای شهر حفظ شود. ساماندهی و بازسازی قنوات شهر تهران، افزایش مساحت فضای سبز پیرامون شهر (جنگل‌کاری و کمربند سبز)، افزایش راندمان مصرف بهینه آب جهت آبیاری فضای سبز، افزایش مساحت روددره‌های ساماندهی شده، تهیه شناسنامه باغات و ایجاد سازوکار حفظ و صیانت از باغات شهر و اختصاص جرائم ناشی از قطع درختان به تملک باغ از جانب شهرداری ازجمله اقداماتی بودند که در این دوره از مدیریت شهری برای افزایش فضای سبز در دستور کار قرار گرفت.


 در راستای همین برنامه‌ها بود که مصوبه برج‌باغ‌ها در این دوره مدیریت شهری لغو شد. براساس تبصره یک ماده ۱۳ آیین‌نامه اصلاح قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها «شهرداری‌ها و شوراهای اسلامی شهر باید شرایطی فراهم شود تا با خرید باغات محدوده شهر، بوستان‌های شهری در آنها احداث و در اختیار عموم قرار گیرد.» و همچنین براساس مصوبه خانه‌باغ سازوکاری جدید برای باغ‌های شهر درنظر گرفته شد.
مصوبه خانه‌باغ این فرصت را فراهم کرده است تا ساخت‌وساز باغات ۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر، با سطح اشغال ۱۵درصد در 2طبقه و حداکثر تراکم ۳۰درصد میسر شود. باغات ۳تا ۵ هزار متر، سطح اشغال ۱۵درصد در 3طبقه و تراکم تا ۴۵درصد و برای باغات تا ۵هزار مترمربع سطح اشغال ۱۵درصد و تعداد 3طبقه با تراکم ۱۵درصد اجازه ساخت داده می‌شود اما برای مازاد مساحت ۵هزار مترمربع، ۱۰درصد سطح اشغال در 3طبقه و ۳۰درصد تراکم درنظر گرفته شده است.
به این ترتیب درصورتی که باغ‌های با مساحت بالای ۳۰۰۰ مترمربع، ۷۰ درصد باغ را به نام شهرداری سند بزنند تا تبدیل به پارک عمومی شود در ۳۰ درصد باقیمانده می‌توانند ۶۰درصد بسازند که بر این اساس در ۱۸درصد کل باغ ساخت‌وساز انجام می‌شود. این میان از طرف مدیریت شهری فرصتی برای مالکان باغ‌ها نیز مهیا شده است که درصورت تمایل نداشتن برای مشارکت در خانه‌باغ، بتوانند زمین خود را به شهرداری بفروشند تا مدیریت شهری هم پس از تملک، آنها را به بوستان‌ها و فضاهای عمومی تبدیل کند.

تهران چند باغ دارد؟
آنطور که زهرا صدراعظم‌نوری رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران اعلام کرده بود:« هنوز بیش از ۶۴۰۰ پلاک زمین که باغ شناخته شده است در تهران وجود دارد که حدود نیمی از آنها در معرض نابودی قریب‌الوقوع است، زیرا مأموران شهرداری حق ندارند وارد آنها شوند چون متعلق به ارگان‌های عمومی، نهادهای امنیتی و حتی اشخاصی هستند که اجازه حضور به مأموران شهرداری را نمی‌دهند. تاکنون حدود ۳۴۰۰باغ در شهر تهران شناسایی شده که شناسنامه آنها هم تهیه شده است. نکته اینجاست که بیش از ۳۰۰۰پلاک باغ هم شناسنامه ندارد چون ممنوعیت ورود به آنها وجود دارد».

چند باغ تبدیل به بوستان عمومی شدند؟
اختصاص صددرصد جرائم ناشی از قطع درختان به تملک باغات ازجمله اقدامات شهرداری تهران برای حفظ فضای سبز شهری بود؛ نکته‌ای که آرش حسینی‌میلانی رئیس کمیته محیط‌زیست و خدمات شهری در توضیح آن به روزنامه همشهری گفت:«یکی از مصوبات مناسب شورای پنجم این بود که عوارض ناشی از قطع درختان به شکل متمرکز مختص تملک باغ‌ها در مناطق کمتر برخوردار شود. در سال‌جاری حدود 300میلیارد تومان منبع درآمدی از طریق این عوارض ایجاد خواهد شد و از این منبع مالی در راستای تملک باغ‌ها استفاده خواهیم کرد. براساس آخرین آمار باید گفت که 21باغ به تملک شهرداری درآمده و تبدیل به پارک شده است. 
بسیاری از پار‌ک‌های محله‌ای که از طریق تملک این باغ‌ها ایجاد می‌شوند، در مناطقی با تمرکز جمعیت بالا قرار‌دارند و این اتفاق زمینه افزایش رضایتمندی مردم از شهر را فراهم خواهد کرد. این رویکرد موجب شد تا عدالت محیط‌زیستی را در شهر پیگیری کنیم و بتوانیم در مناطق کمتر برخوردار، سرانه فضای سبز را در حد توانایی منابع مالی افزایش دهیم؛ به‌گونه‌ای که فقط 9محله فاقد بوستان هستند».
براساس گزارشی که روزنامه همشهری پیش از این منتشر کرده بود، باغ عبقری در منطقه2، بوستان لویزان در منطقه۴، باغ‌های هورفر، بخشی‌فر، خیاط‌خانه و نراقی در منطقه7، باغ‌های سازور، مرمر، شهید مدنی، زمین مهتاب و زمین سبلان در منطقه8، باغ حکیم در منطقه10، باغ دامپزشکی در منطقه11، باغ‌های علاءالدوله، کیهانی و سجادی در منطقه12و همچنین باغ جوراب‌بافی در منطقه13، باغ وثوق‌الدوله در منطقه14، باغ‌های صالحان، سبزی و وصفنارد در منطقه 17جزو باغ‌هایی بودند که به فهرست فضای سبز شهر تهران اضافه شدند.
براساس گفته میلانی حفاظت از باغ‌های باقیمانده شهر تهران، یکی از اولویت‌های شورای شهر برای گسترش و حفظ فضای سبز تهران است؛« لغو مصوبه برج‌باغ و تصویب مصوبه خانه‌باغ یکی از راه‌های نجات فضای سبز شهر بود. حفاظت از باغ‌ها به‌معنای حفاظت از فضای سبز و ریه‌های تنفسی تهران است؛ به‌گونه‌ای که حذف هر باغ و لکه‌های سبز خسارت عمده به آن منطقه به‌صورت خاص و به شهر تهران به‌صورت عام خواهد زد.»
آنطور که این عضو شورای شهر توضیح داد، نگرانی مدیریت شهری محدود به فضای سبز درون‌شهری نیست. در رابطه با ارتفاعات شهر تهران نیز پیگیری‌هایی انجام شده است؛
« به‌عنوان مثال ارتفاعات توچال نقش مهمی در تلطیف هوا و کاهش درجه حرارت شهر تهران دارند. بنابراین حفاظت از پوشش گیاهی توچال نیز یکی از دغدغه‌های ماست. شورای شهر در این رابطه 2مصوبه داشته است؛ کمک به ثبت میراث طبیعی توچال و همچنین حفاظت ویژه از 2محدوده گلابدره و بند یخچال ازجمله اقدامات انجام شده در این زمینه است. یکی از نکات مهم در رابطه با فضای سبز تهران مربوط به موضوع شفافیت است. ما تلاش کرده‌ایم با ایجاد سامانه‌‌ نهال موجب انضباط بهتر در مدیریت فضای سبز تهران شویم. در این سامانه، تمام فضاهای سبز شهر تهران با نقشه‌برداری دقیق ثبت خواهند شد و اطلاعاتی همچون موقعیت درختان، کاربری‌های فضای سبز و... در این سامانه مشخص می‌شود و مردم به شکل شفاف از وضعیت فضای سبز محله‌شان مطلع خواهند شد. این سامانه، روندی است که در بلندمدت موجب بهبود وضعیت نگهداشت فضای سبز می‌شود.»

...افتاد مشکل‌ها
اجرای مصوبه خانه‌باغ و تلاش برای افزایش فضای سبز از همان ابتدای راه با مشکلات متعددی همراه شد تا جایی که علی اعطاء در یک نشست زنده اینستاگرامی با موضوع مرگ و زندگی باغ‌های تهران گفته بود که برای تداوم زندگی باغ‌ها چند مسیر باید دنبال شود. یک مسیر ضعیف تملک باغ‌ها از سوی شهرداری است که به‌دلیل محدودیت‌های مالی شهرداری به نتیجه مطلوب نمی‌رسد.
حسینی‌میلانی نیز به‌عنوان رئیس کمیته محیط‌زیست و خدمات شهری مشکلات در اختیار قرار گرفتن باغ‌های تهران و الحاق آن به فضای سبز عمومی شهر را آسان نمی‌داند. او معتقد است:«مصوبه برج باغ، منابع درآمدی برای شهرداری ایجاد می‌کرد و به همین دلیل مقاومت‌هایی برای اجرای مصوبه جایگزین (خانه باغ) وجود داشت. براساس اطلاعاتی که اعلام شده بود، باید گفت که در یک‌دهه نزدیک به هزار‌میلیارد تومان منابع از بحث صدور پروانه ساختمانی برج‌باغ‌ها ایجاد شده بود و متعاقبا در طول 10سال یعنی از سال‌های 86تا 96، نزدیک به 128هکتار از باغات ارزشمند تهران که دارای ارزش‌های اکولوژیک بودند، از بین رفتند. این در حالی است که شورای پنجم از بدو شروع به‌کار خود، حفاظت از میراث‌های طبیعی تهران به‌صورت خاص، باغات را در سرلوحه کار خویش قرار داد و در نخستین مصوبات خود، لغو مصوبه برج‌باغ را تصویب کرد. در واقع با لغو مصوبه برج‌باغ، توجه به منافع محیط‌زیستی شهر در اولویت قرار‌گرفت و براین اساس حیات باغ‌های تهران مهم‌تر از منابع درآمدی شناخته شد».
بحث دیگر مربوط به مدنظر قرار‌دادن کاربری‌‌های مختلف در طرح خانه‌باغ است. در این زمینه تلاش شد تا این کاربری‌ها که سازگار با ماهیت باغات هستند، جایگزین ساخت و ساز‌های مسکونی شوند و همچنین منفعت لازم را نیز برای مالک به همراه داشته باشند؛« متأسفانه به‌دلیل شرایط اقتصادی پیش آمده، حوزه‌های خدماتی مانند رستوران  خانه سالمندان که در خانه‌باغ به آن توجه شده بود، چندان برای سرمایه‌گذاری مورد‌استقبال قرار‌نگرفتند. این اتفاق در دسته موانع اقتصادی قرار دارد و امید داریم که با حمایت شهرداری این ایده جایگزین سیستم ساخت‌وساز در باغ‌ها شود. امید داریم که طرح خانه‌باغ در سال‌های آینده پیگیری شود و این ایده در راستای اقتصاد سبز و توسعه پایدار، نفع اقتصادی را برای مالکان و حفاظت از فضای سبز را برای مردم شهر به همراه بیاورد.»