لبخند کمرنگ سیمرغ

ناصر احدی

امسال سینمای ایران در قرق فیلم‌های کمدی بود و به لطف فروش بالای دو کمدی مهم سال یعنی «فسیل» و «هتل»، کمدی‌های دیگری مثل «شهر هرت»، «هاوایی»، «ویلای ساحلی» و حتی «ورود و خروج ممنوع» و «جوجه‌تیغی» هم نسبتا خوب فروختند و گیشه سینما حسابی رونق گرفت و مسئولان هم شکسته شدن رکورد فروش هزارمیلیاردی سینمای ایران را به پای برنامه‌ها و سیاست‌هایشان گذاشتند. اما واقعا فروش امسال سینمای ایران چقدر مرهون سیاست‌های کلان و برنامه‌های مدون است؟ حالا که در اواخر جشنواره فیلم فجر هستیم و 3 فیلم کمدی «شه‌سوار»، «تمساح خونی» و «صبحانه با زرافه‌ها» در جشنواره به نمایش درآمده و کم‌‎کم حدس‌وگمان‌ها برای انتخاب بهترین فیلم جشنواره شروع شده، وقت خوبی است که ببینیم سهم فیلم‌های کمدی از جوایز جشنواره‌ای که همواره قصد خط‌دهی به جریان تولید در سینما  را داشته، چقدر بوده است.

در طول 41 دوره گذشته جشنواره فجر تنها 2 فیلم کمدی به‌عنوان بهترین فیلم جشنواره برگزیده شده‌اند. اول‌بار سال1369، «آپارتمان شماره13» ساخته مرحوم یدالله صمدی با بازی علیرضا خمسه جایزه بهترین فیلم و البته بهترین فیلمنامه را از نهمین دوره جشنواره گرفت. در این سال جشنواره، فیلم مهم کم نداشت، از «پرده آخر» و «عروس» گرفته تا «دو فیلم با یک بلیت»؛ بماند که در اهدای جایزه به مرحوم صمدی شاید انگیزه‌های دیگری جز کیفیت خود فیلم هم مطرح بود. صمدی با اینکه کارش را در سینما پیش از انقلاب شروع کرده بود، اما نخستین فیلم بلندش را بعد از انقلاب ساخت و در کل فیلمسازی همسوتر با ارزش‌هایی محسوب می‌شد که جشنواره قصد حمایت از آنها را داشت.
«آپارتمان شماره13» سال1370 اکران شد و در جدول فروش آن سال با یک میلیون و 821هزار و 818تماشاگر و فروش 47میلیون و 300هزار تومانی در جایگاه ششم جدول فروش قرار گرفت. رتبه‌های اول تا پنجم جدول فروش این سال به فیلم‌های «عروس» با 115میلیون، «سفر جادویی» با 64میلیون، «در آرزوی ازدواج» با 54میلیون، «آتش پنهان» با 46میلیون و 800هزار و «تعقیب سایه‌ها» با 46میلیون و 650هزار تومان فروش تعلق داشت. «عروس» پرفروش‌ترین فیلم سال 1370، هیچ جایزه‌ای از جشنواره نگرفت اما مردم بی‌مهری فجر به فیلم را از جیب خودشان حسابی جبران کردند.
بار دوم، «مهمان مامان» ساخته مرحوم داریوش مهرجویی در سال1382 از بیست‌ودومین دوره جشنواره برنده جایزه بهترین فیلم شد. «مهمان مامان» سال 1383اکران شد و در جدول فروش با یک میلیون و 220هزار و 724تماشاگر و فروش حدودا 800میلیون تومانی به جایگاه پنجم رسید. 2 فیلم پرفروش سال 1382«کما» ساخته آرش معیریان و «مارمولک» ساخته کمال تبریزی بودند که به‌ترتیب رتبه‌های اول و دوم جدول فروش را با فروش‌های کمی بالاتر از یک میلیارد تومان مال خود کردند. در رده‌های سوم و چهارم هم 2فیلم «دوئل» و «خوابگاه دختران» با فروش نزدیک به یک میلیارد تومان قرار داشتند.
«مارمولک» در جشنواره بیست‌ودوم نمایش پرشوری داشت و صف‌های سانس‌های فوق‌العاده آن در سینماهای مردمی باعث حیرت رهگذرانی می‌شد که خبر نداشتند پرویز پرستویی در فیلم کمال تبریزی چه آتشی می‌سوزاند. زبانه‌های این آتش در زمان اکران عمومی فیلم چنان بالا گرفت که فیلم عملا 15روز بیشتر روی پرده دوام نیاورد و انتشار وسیع نسخه قاچاقش هر امیدی برای بازگشت فیلم به پرده را ناکام گذاشت. اما همه این حاشیه‌ها در اکران عمومی فیلم رقم خورد. اتفاقا فیلم در جشنواره نمایش آرام و بی‌دردسری داشت و جوایز بهترین فیلمنامه و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را گرفت و از پرویز پرستویی هم که رقابت برای دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد را به بهرام رادان باخته بود، با اهدای جایزه ویژه هیأت داوران دلجویی شد.
مرحوم هادی اسلامی برای «اتوبوس» (سیف‌الله صمدی، 1364)، عزت‌الله انتظامی فقید برای «گراندسینما» (حسن هدایت، 1367) و «روز فرشته» (بهروز افخمی، 1372)، مهدی هاشمی برای «دو فیلم با یک بلیت» (داریوش فرهنگ، 1370) و رضا عطاران برای «طبقه حساس» (کمال تبریزی، 1392) بازیگرانی هستند که برای فیلمی کمدی از جشنواره فجر جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد را گرفته‌اند. در میان زنان بازیگر نیز فاطمه معتمدآریا برای «همسر» (مهدی فخیم‌زاده، 1372)، لیلا حاتمی برای «بی‌پولی» (حمید نعمت‌الله، 1386) و ویشکا آسایش برای «ورود آقایان ممنوع» (رامبد جوان، 1389) برای فیلمی کمدی از جشنواره فجر برنده جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن شدند.
از فیلم‌های کمدی که موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه از جشنواره فجر شده‌اند، جز «آپارتمان شماره13» نوشته یدالله صمدی و «مارمولک» نوشته پیمان قاسم‌خانی، باید از «لیلی با من است» نوشته رضا مقصودی و کمال تبریزی و «ضدگلوله» نوشته مصطفی کیایی نام برد.
فیلم‌ کمدی برای جشنواره فجر در ادوار مختلف، با دبیران و هیأت‌های داوری و سیاست‌های مختلف، هرگز جدی نبوده و نتوانسته نظر گردانندگان این جشنواره را به‌عنوان الگویی که تمایل دارند جریان تولید در سینمای ایران به‌سمت آن برود جلب کند. کمدی برای مسئولان سینما مصادف با سرگرمی و تفریح است و وسیله‌ خوبی برای انتقال مفاهیم و ایده‌هایی که باید بر تماشاگر عام اثر بگذارد درنظر گرفته نمی‎‌شود. بنا بر تجارب دوره‌های قبل، نباید انتظار داشت که امسال نام فیلمی کمدی به‌عنوان بهترین فیلم در اختتامیه اعلام شود، اما شاید رونق امسال گیشه سینما با فروش کمدی‌ها و دوراندیشی برای سال آینده که همین وضع ادامه خواهد داشت باعث شود که در اهدای جوایز سهم بیشتری برای کمدی‌ها درنظر گرفته شود.