گفت‌وگو با هنرمند و ساکن ۲۳ ساله کوهپایه‌های شمال شهر
خوشنویس کوهستان تهران
شهره کیانوش‌راد
«سعید خلخالی» برای کوهنوردان و گردشگران دربند چهره‌ای آشناست.
۲۳ سالی می‌شود که او همجوار کوه‌های شمال شهر شده و تابلوهایی که با خط خوش این هنرمند بر دیوار و مسیر کوهنوردی گردشگران نصب شده حال و هوای هنری به این منطقه داده است. می‌گوید: «همجواری با کوهستان و شنیدن صداهای آب و پرندگان شوق نوشتن را در من بیشتر کرده است.» با خلخالی درباره خطاطی و استفاده از این هنر در تلطیف فضای شهری گفت‌وگو کرده‌ایم.
نوشته‌ها و تابلوهای اشعاری که با هنر خوشنویسی خلخالی تهیه شده بر دیوار سنگی مجاورت رودخانه دربند جا خوش کرده‌اند. خلخالی پشت میز کوچک خود و در فضای کوهستانی نشسته و با حرکت قلم بر صفحه بی‌جان کاغذ، هنری خلق می‌کند که زینت‌بخش خانه و محل کار گردشگرانی می‌شود که راهی شمال شهر شده‌اند.
سال ۱۳۶۷ خلخالی با توجه به عشق و علاقه‌اش به خطاطی در کلاس‌های آموزشی انجمن خوشنویسان شرکت کرد و به‌عنوان هنرجوی ممتاز دوره را به پایان رساند. او تا امروز در نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی مختلف در تهران و شهرهای دیگر شرکت کرده است. می‌گوید: «حدود ۲۳ سال است که در زمینه خطاطی فعالیت می‌کنم و زندگی‌ام را از راه آموزش به هنرجوها و فروش تابلوهای خوشنویسی گذران می‌کنم. به این هنر علاقه داشتم اما راستش را بخواهید فکر می‌کنم این هنر موروثی است. چون اجداد مادری‌ام خوشنویس بودند و من هم از وقتی که یادم می‌آید به این هنر علاقه داشتنم. تا اینکه با شرکت در دوره‌های آموزش خوشنویسی به این هنر وابسته شدم. استادم همیشه می‌گفت اصطکاک چوب و کاغذ باعث می‌شود گذر عمر کندتر شود. هر فردی در وادی هنر قدم بگذارد گذشت ثانیه‌ها برای او لذت‌بخش و شیرین است.»
- دوستی با گردشگران
خلخالی از سال ۱۳۷۷ دربند را به‌عنوان محل کارش انتخاب کرد. او خود را وابسته به این محله می‌داند و معتقد است که سال‌ها حضور در کوهستان انگیزه او را برای خطاطی بیشتر کرده است: «خانه من در دولت‌آباد است. اما بیشترین اوقاتم را در دربند بوده‌ام. هر روز حتی روزهای تعطیل تابلوهای خوشنویسی را کنار دیوار می‌چینم و در سرما و گرما به کارم ادامه می‌دهم. در این ۲۳ سال با اهالی، کاسبان دربند و حتی گردشگرانی که به اینجا می‌آیند رفاقت دارم و اینجا را خانه خود می‌دانم.
وقتی می‌خواهم جمله یا شعری را خوشنویسی کنم با خود می‌اندیشم که هنر من بر مردم و کوهنوردان تأثیر دارد. به همین دلیل با وسواس بیشتری کار می‌کنم. اگر چند روز سر کارم نباشم بعد از آن کوهنوردان می‌گویند کجا بودی و سراغ مرا می‌گیرند و همین، حالم را خوب می‌کند. برخی به من کار سفارش می‌دهند و برخی هم می‌خواهند به آنها آموزش دهم. خودم را همسایه کوهنوردها می‌دانم و افرادی را که پای ثابت کوهنوردی هستند می‌شناسم. خیلی از هنرمندان ممکن است نتوانند در محیط باز و با وجود سر و صدا و شلوغی خوشنویسی کنند اما من از این کار لذت می‌برم. شنیدن صداهای آب و پرندگان و تنفس هوای کوهستان حالم را بهتر می‌کند و با شوق بیشتری خطاطی می‌کنم.»
- آب را گل نکنید
خلخالی معتقد است هر کسی به کوهستان قدم می‌گذارد در قبال حفظ محیط‌زیست مسئول است. او نیز وظیفه خود می‌داند که با هنرش از کوهستان حفاظت کند: «جایی که من نشسته‌ام مسیر تردد کوهنوردان است و آنهاخواه ناخواه چشمشان به تابلوها می‌افتد. من هم سعی می‌کنم اشعاری را انتخاب کنم که برای هر قشری به‌خصوص جوانان جاذبه داشته باشد.
شعر سهراب سپهری که می‌گوید آب را گل نکنید... را نوشته‌ام و فکر می‌کنم به هر حال خواندن این شعر در مسیر کوهنوردی تلنگری است تا کوهنوردان حواسشان به آب و طبیعت کوه باشد. دیوارنوشته‌ها و انتخاب اشعار و متن‌های متناسب با هر فضای شهری می‌تواند هویت بصری ایجاد کند و نگاه گردشگران را تغییر دهد.» او درباره استفاده از رنگ و هنر در فضاهای شهر می‌گوید: «انتخاب رنگ و طرح‌های هنری برای تلطیف فضاهای شهر ایده خوبی است که توسط شهرداری در محله‌های مختلف اجرا می‌شود. در انتخاب طرح‌ها و اشعار باید دقت شود تا بر رهگذران، اهالی و حتی افرادی که با خودرو و وسیله نقلیه عمومی تردد می‌کنند تأثیر مثبت بگذارد. این کار برای آرامش شهروندان کار خوبی است.
در دل طبیعت هم دید رهگذران تغییر می‌کند. مراقب هستند تا زباله نریزند و به پاکیزگی محیط کوهستان اهمیت می‌دهند. کارهای زیادی می‌شود با مشارکت شهرداری در محله‌ها انجام داد که هر فرد بیننده‌ای را تحت تأثیر قرار دهد. خط اگر خوش باشد و زیبایی بصری داشته باشد، فضای شهری تلطیف می‌شود.»
- سراهای محله پاتوق فرهنگی
خلخالی که تا پیش از شیوع کرونا با سرای محله دربند همکاری داشت می‌گوید: «سراهای محله مکان‌های بسیار خوبی هستند و اهالی می‌توانند از کلاس‌های آموزشی بهره‌ببرند. سرای محله دربند پاتوق فرهنگی محله به شمار می‌آید. تنوع کلاس‌ها، هزینه مناسب و حمایت از هنرمندان محلی از ویژگی‌های مثبت‌سراهای محله است. زمانی که در سرای محله دربند آموزش خوشنویسی می‌دادم، هنرجویانی از مناطق مختلف داشتم که با عشق و علاقه در کلاس‌ها شرکت می‌کردند. گرفتن مدرک خوشنویسی و افزایش مهارت در خوشنویسی خوب است اما مهم‌تر از گرفتن مدرک، علاقه و استمرار در تمرین‌هاست.
خطاطی را باید با عشق انجام داد و نمی‌شود فقط به صرف گرفتن مدرک سراغ این هنر رفت. وقتی در کلاس‌های انجمن خوشنویسان شرکت می‌کنید و بعد از گرفتن مدرک ممتاز، هنرجو صاحب سبک می‌شود و می‌تواند با هنرش در خط خود نوآوری ایجاد کند. افراد بسیاری مدرکشان را گرفته‌اند اما به تمرین خوشنویسی ادامه نداده‌اند.» خلخالی بهترین زمان برای آموزش و تمرین خوشنویسی را کلاس پنجم ابتدایی و حدود ۱۰ تا ۱۲ سالگی می‌داند و می‌گوید: «خانواده‌ها می‌توانند با توجه به استعداد فرزندشان آنها را به سمت کلاس‌های آموزش هنر نقاشی یا خط و... هدایت کنند. متأسفانه در مدارس توجهی به هنر نمی‌شود. مدارس می‌توانند از این فرصت برای استعدادیابی دانش‌آموزان استفاده کنند.
اغلب ما به یاد داریم که زنگ هنر در مدرسه‌ها زمانی برای وقت‌گذرانی بود. در حالی که معلم هنر باید تخصص لازم را داشته باشد و این فرصت را هدر ندهند. من فکر می‌کنم باید در مدارس استعدادیابی شود و هر دانش‌آموز در رشته هنری مورد علاقه خودآموزش ببیند. البته کرونا در این مدت همه برنامه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است و همه کلاس‌ها به‌صورت مجازی برگزار می‌شود. برخی هنرها نیاز به حضور در کلاس دارد و نمی‌توان به‌صورت مجازی آموزش دید. امیدوارم به‌زودی شرایط، عادی و کلاس‌های آموزشی درسراهای محله و مراکز هنری به‌صورت فعال دایر شود.»
- تجلیل از خوشنویس باسابقه محله دربند
«سعید خلخالی» به مناسبت روز قلم از سوی مسئولان شهرداری ناحیه ۳ منطقه یک تجلیل شد. «علیرضا کیانپور» شهردار ناحیه ۳ منطقه یک گفت: «به مناسبت روز قلم اداره اجتماعی و فرهنگی این ناحیه به همراهی مسئول فرهنگی شورایاری محله دربند از هنرمند خطاط باسابقه، سعیدخلخالی با تقدیم لوح تقدیر قدردانی کردند.» وی افزود: «سعید خلخالی از سال ۱۳۷۷ تاکنون به فراگیری و آموزش هنر خوشنویسی پرداخته و حاصل فعالیت هنری او، خلق آثاری زیبا و به یادماندنی بوده که سال‌ها در معرض دید کوهنوردان و گردشگران مسیر پیاده‌روی دربند قرار دارد.»
