گشتی در کوچه‌های پلکانی روستایی خسته و سالخورده در دامنه کوه نقاره‌خانه
حال حاجی‌آباد خوش نیست
رابعه تیموری
کوچه‌ها و خیابان‌های روستای حاجی‌آباد مانند کوچه‌های شمال شهر تهران شیب تند و نفسگیری دارد و تا از سینه‌کش ابتدای کوچه‌ها به انتهای آنها برسید، نفس‌تان‌بند می‌آید، اما اینجا از امکانات محله‌های دلباز شمال شهر خبری نیست و طبیعت بکر روستا و کوه بلند و باعظمت نقاره‌خانه که در پس‌زمینه آسمان حاجی‌آباد خودنمایی می‌کند، تنها تصویر خوشایند این روستای قدیمی است. روستای حاجی‌آباد در دامنه کوه نقاره‌خانه شکل گرفته و برای طی کردن کوچه‌پسکوچه‌های آن باید حسابی پله‌نوردی کنید. در گزارش زیر معماری خاص و تاریخچه این روستای ری نقل شده است.
از فراز کوه نقاره‌خانه، روستای حاجی‌آباد شبیه کندوی جمع و جوری به نظر می‌رسد که سفت و سخت به دامن این کوه چسبیده است. در روستای حاجی‌آباد خانه‌ها و آپارتمان‌های شیک و نونوار امروزی یافت نمی‌شود. دیوار خانه‌های پایین کوه با آجر و سیمان بالا آمده و خانه‌هایی که در نقاط مرتفع قرار دارد از قلوه سنگ
و سیمان تشکیل شده است. کوچه‌های دور و دراز روستا که از دامنه تا سینه‌کش کوه نقاره‌خانه امتداد پیدا می‌کنند، شیب‌های تندی دارند و طی کردن آنها نفسی چاق و زانویی سالم لازم دارد. تا چند سال پیش این کوچه‌ها خاکی بود و در روزهای برفی و بارانی طی کردن این تپه‌های بلند پر از گل و لای یک کوهنوردی سخت و عذاب‌آور به شمار می‌آمد. حدود یک دهه پیش شورای وقت روستا در اغلب کوچه‌های روستا پلکان‌های بلند و باریک درست کرد تا رفت‌وآمد آسان‌تر شود، اما بالا و پایین رفتن از پله‌ها هم مشکلات خود را دارد و چندان ساده نیست. «علی محمدی» از اهالی روستاست که همراه خانواده‌اش چند سال پیش از حاجی‌آباد نقل مکان کرده و منزل خود را به اتباع افغانستانی اجاره داده است. محمدی می‌گوید: «بسیاری از پله‌های روستا کهنه و فرسوده شده و قسمت‌های کوچک یا بزرگی از آنها ریزش کرده است. موقع بارندگی این پله‌ها لغزنده می‌شود و رفت‌وآمد در کوچه‌ها و طی کردن این پله‌های فراوان و نفسگیر خطرات زیادی دارد.»
روستایی کنار یک منطقه نظامی
در کوچه‌های حاجی‌آباد معمولاً فقط یک ردیف خانه وجود دارد و یک ضلع کوچه به تنه کوه چسبیده است. در این روستا کوچه بن‌بست یافت نمی‌شود و وقتی ابتدا تا انتهای هر کوچه را بگذرانید، پشت‌بام منزل کوچه مجاور پیش روی‌تان قرار می‌گیرد. خانه‌های حاجی‌آباد حیاط ندارد و بام خانه‌ها از دامنه کوه تا بلندترین خانه روستا به‌صورت پلکانی و به دنبال هم ردیف شده‌اند. محمدی می‌گوید: «سال‌ها پیش در انتهای حاجی‌آباد منطقه‌ای نظامی ایجاد و ساخت‌وساز روستا متوقف شد، ولی بسیاری از اهالی شبانه سیم‌های خاردار منطقه نظامی را می‌بریدند و در دامنه کوه برای خود خانه‌های نقلی می‌ساختند. این خانه‌ها با سنگ‌هایی که از کوه جدا می‌کردند، ساخته می‌شد و از سیمانی که از کوه بی‌بی شهربانو به وجود می‌آمد برای ساختمان‌سازی استفاده می‌کردند.»وقتی منطقه نظامی در همسایگی روستای حاجی‌آباد به وجود آمد، به اهالی وعده دادند که خانه‌های آنها به این منطقه اضافه می‌شود و آنها با پول فروش خانه‌های خود می‌توانند در محل دیگری زندگی کنند، ولی سال‌ها از جا خوش کردن منطقه نظامی در این محل می‌گذرد و برای خرید خانه‌های اهالی اقدامی نشده است. خانه‌های حاجی‌آباد مشتری دیگری هم ندارد و با گذر زمان هر روز سالخورده‌تر و فرسوده‌تر می‌شوند. معماری خاص این روستا هزینه ساخت‌وساز را برای اهالی چند برابر کرده و اهالی توان نوسازی و ایمن کردن خانه‌های قدیمی خود را ندارند. در سال‌های اخیر بسیاری از اهالی حاجی‌آباد مهاجرت کرده و خانه‌های خود را بدون آنکه دستی به
سر و روی آن بکشند، به کارگران مهاجر و اتباع افغانستانی اجاره داده‌اند. این شرایط باعث شده روستای حاجی‌آباد به روستایی خسته و سالخورده در دامنه کوه نقاره‌خانه تبدیل شود.
از آب آشامیدنی خبری نیست
جاده امین‌آباد وسط روستای حاجی‌آباد قرار گرفته و شمال جاده به حاجی‌آباد بالا و ضلع پایین آن به حاجی‌آباد پایین معروف است. روستای حاجی‌آباد از نخستین روستاهای ری بوده که از نعمت گاز شهری برخوردار شده و اهالی قدیمی روستا بخاری‌ها و اجاق‌های هیزمی خود را با وسایل گازسوز امروزی تعویض کرده‌اند، ولی آب آشامیدنی روستا هنوز هم از چاه تأمین می‌شود و کیفیت ندارد. تعدادی از اهالی که دست‌شان به دهان‌شان می‌رسد، از دستگاه تصفیه آب آشامیدنی استفاده می‌کنند و یا با دبه از شهرری یا روستاهای مجاور آب می‌آورند. در گذشته که این روستا لوله‌کشی نشده بود، اهالی از موتورآب باغ «رئیس دانا» استفاده می‌کردند. باغ رئیس دانا باغی‌آباد بود که مالک آن طبع بلندی داشت و از گشت‌وگذار مردم در باغش جلوگیری نمی‌کرد. رئیس دانا برای آبیاری درختان باغش موتور چاه داشت. او با «مهدی امینی» که از اهالی قدیمی روستا و جزو نیروهای مسلح بود، آشنایی و دوستی داشت و به پیشنهاد او یک لوله آب از موتور چاه باغ رئیس دانا به روستای حاجی‌آباد کشیده شد. بعد از آن هر روز صبح اهالی با دبه‌ها و گالن‌های کوچک و بزرگ جلو لوله آب صف می‌کشیدند و آب آشامیدنی مصرفی خود را رایگان به خانه می‌بردند. سال‌ها پیش باغ رئیس دانا به یک مجتمع مسکونی تبدیل شده و دیگر از درختان سرسبز و پرمیوه آن اثری نیست.
اینجا بالانشینان فقیرترند
شاید روستای حاجی‌آباد تنها دهی باشد که ندارترین ساکنان روستا در بالاترین نقطه آن زندگی می‌کنند. «نسا خیر قربانی» از اهالی روستای حاجی‌آباد است. او می‌گوید: «مرحوم حاج محمد که تا یک دهه پیش عمرش به دنیا بود و ریش‌سفید و بزرگ‌تر روستا به شمار می‌آمد، نخستین کسی است که در دامنه کوه نقاره‌خانه، خانه‌ای با مصالح امروزی ساخت. حاج محمد حدود۱۶۰سال پیش خانه‌اش را با پی شفت و آهک و سقف تیر چوبی و دیوار آجری در دامنه کوه ساخت. قبل از او هرکسی در جاهای دیگر شهر توان ساختن یا خرید خانه را نداشت، به روستای حاجی‌آباد می‌آمد و با قلوه سنگ‌هایی که به ضرب و زور کلنگ و تیشه از کوه نقاره‌خانه جدا می‌کرد، برای خودش در بالای کوه خانه سنگی می‌ساخت. اینجا بالانشین‌ها فقیرترند و هرکسی اوضاع روبه‌راه‌تری دارد خانه و زندگی‌اش را به دامنه کوه می‌آورد.» قربانی از گذشتگان خود شنیده که ۲سده قبل جمعیت این روستا به ۵۰نفر هم نمی‌رسید. بر اساس سرشماری رسمی کشور در سال ۱۳۸۵ جمعیت روستای حاجی‌آباد ری زیر۳خانوار بوده است.
