نوشتن درباره تهران، نوشتن درباره ایران است

سعیده مرادی - خبر‌نگار

 درباره تاریخ و میراث فرهنگی ایران تاکنون کتاب‌های متعددی منتشر شده است و نویسندگان و پژوهشگران بسیاری در این خصوص آثار مکتوب منتشر کرده‌اند؛ احمد محیط طباطبایی، از تهران شناسان شناخته شده و رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران معتقد است که به‌ویژه در سال‌های اخیر کتاب‌های درخوری در حوزه میراث فرهنگی و آثار تاریخی تهران منتشر شده است. وی توجه حوزه نشر و کتاب به تاریخ و میراث تاریخی را نشانه علاقه‌مندی مردم به این موضوع می‌داند و آن را به فال نیک می‌گیرد و با توجه به این موضوع در گفت‌وگو با روزنامه همشهری بر لزوم توجه بیشتر مسئولان به تمام حوزه‌های فرهنگی از موزه و سینما گرفته تا کتاب و کتابخانه‌ها تأکید می‌کند.

نوشتن کتاب درباره شهر تهران به‌عنوان پایتخت ایران که قومیت‌های مختلفی را در خود جای داده است چقدر اهمیت دارد و چرا باید در این زمینه کار بیشتری صورت بگیرد؟
تهران باتوجه به قومیت‌های مختلفی که در خود جای داده، درواقع یک ایران کوچک است. وقتی ما درباره تهران صحبت می‌کنیم نه‌تنها از یک شهر ملی، بلکه در حقیقت از یک ایران سخن می‌گوییم. در نتیجه تحقیق و پژوهش درباره این کلانشهر از اهمیت خاصی برخوردار است.
چون پژوهش درباره تهران تحقیق و پژوهش درباره کل ایران محسوب می‌شود و به نوعی همه کشور در شهر جمع شده است و این موضوع بستری برای ایجاد همدلی و همنوعی بین تمام اقوام ایرانی است. از آنجا که ثبت و ضبط مدارک تاریخی اهمیت فراوانی دارد، بنابراین نوشتن درباره این شهر نیز دارای اهمیت  خاصی است.
در مجموع کتاب‌هایی که در حوزه تهران منتشر می‌شوند، با توجه به تنوع موضوع و گستردگی مباحثی که در این شهر وجود دارد متفاوتند و همانطور که اشاره کردم نگاه به تهران در واقع نگاه به ایران است؛ چکیده‌ای از گروه‌ها و قومیت‌ها در این شهر گردآمده‌اند و مقصدی برای فعالیت‌های فرهنگی ایران به‌شمار می‌روند. امیدوارم این چرخه همچنان حرکت روبه‌جلوی خود را ادامه دهد تا نسل جدید و نسل‌های بعدی از آن استفاده کنند.
از دیدگاه شما وجود کتابخانه‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف ازجمله میراث فرهنگی یا تاریخی تا چه حد می‌تواند در انتقال فرهنگ به نسل‌های بعدی تأثیرگذار باشد؟
وظیفه موزه حفاظت، نگهداری، شناخت، معرفی و‌ ترویج فرهنگ نسل‌های قبل به آیندگان است و از دیدگاه من کتابخانه با داشتن این ویژگی‌ها خود به تنهایی یک موزه محسوب می‌شود. چون معمولاً در کتابخانه‌ها کتاب‌هایی با موضوعات مختلف نگهداری می‌شود که کتاب‌های تاریخی هم بخشی از آن است و در اختیار افراد مختلف جامعه قرار می‌گیرد. بنابراین مطالعه این کتاب‌ها باعث می‌شود تا مردم به‌ویژه نسل جوان نه‌تنها با گذشته و تاریخچه کشور، بلکه با قومیت‌های مختلف و آداب و رسومی که در دوره‌های گوناگون تاریخی جریان داشته است بیشتر آشنا شوند. از اینجاست که می‌توان به نقش و اهمیت کتابخانه‌ها پی برد؛ بنابراین باید در ایجاد و راه‌اندازی کتابخانه‌ها تلاش بیشتری صورت بگیرد و کتابخانه‌ها بیش از این توسعه پیدا کرده و تجهیز و حمایت شوند.
پژوهش و کتاب ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. وجود کتابخانه‌های تخصصی تا چه حد می‌تواند در انجام پژوهش‌ها‌ تأثیرگذار باشد؟
 پژوهش در حوزه‌های تاریخی و میراث فرهنگی با عملکرد توأم است؛ برای مثال شما نمی‌توانید موضوع پژوهش، حفاظت و مرمت آثار تاریخی را از یکدیگر جدا کنید. برای اینکه بتوان یک بنا را مرمت و حفظ کرد ابتدا باید درمورد آن پژوهش صورت بگیرد تا بدانیم چگونه باید این کار را انجام دهیم. حاصل این پژوهش‌ها نیز تبدیل به کتاب می‌شود و در اختیار پژوهشگران و عموم مردم قرار می‌گیرد تا بیشتر با یک اثر باستانی و تاریخی آشنا شوند. به همین علت موضوع کتاب و پژوهش و میراث فرهنگی بخشی تفکیک‌ناپذیر از یکدیگر هستند. وجود کتاب و کتابخانه‌های تخصصی نیز می‌تواند به امر پژوهش سهولت بخشد.
به‌عنوان کسی که سال‌ها سابقه فعالیت در سازمان میراث فرهنگی دارید، به‌نظر شما سازمان میراث فرهنگی چقدر در بحث تولید و انتشار کتاب فعال است و در کدام دوره عملکرد بهتری در این حوزه داشت؟
یکی از موفق‌ترین دوره‌های سازمان میراث فرهنگی به اواخر دهه 70و اوایل دهه 80بر می‌گردد. دوره‌ای که سازمان در حوزه‌های مختلف نشر تأثیر‌گذار بود و شرایط به‌گونه‌ای بود که افراد مختلف می‌توانستند در این زمینه فعالیت کنند. در مجموع سازمان زمانی می‌تواند بهتر عمل ‌کند که این تصور را نداشته باشد که کتاب‌های میراث فرهنگی فقط آنهایی هستند که خودش چاپ می‌کند، بلکه به اصل موضوع میراث فرهنگی توجه داشته باشد و ببیند چند ناشر کتاب‌هایی در این حوزه منتشر می‌کنند و چه تعداد کتاب با موضوع میراث فرهنگی از حوزه نشر بیرون می‌آید. امروز کمیت کتاب‌هایی که با موضوع میراث فرهنگی منتشر می‌شود از قبل خیلی بیشتر است، اما نگاه و سیاستی که دهه 70 تا 80 در سازمان میراث فرهنگی دیده می‌شد دیگر وجود ندارد. در آن زمان وقتی گزارشی از وضعیت نشر در حوزه میراث فرهنگی ارائه می‌دادند تعداد کل کتاب‌های میراث فرهنگی مدنظر بود و امروز فقط کتاب‌هایی که خود سازمان منتشر می‌کند.
چقدر کتاب‌های ناشران دیگر را در این حوزه رصد می‌کنید و چه ارتباطی بین موزه و کتاب وجود دارد؟
در مجموع رابطه مستقیم و مستمری بین تمام حوزه‌های فرهنگی وجود دارد. قطعاً اگر حال موزه خوب نباشد، یعنی حال کتاب، روزنامه، سینما و دیگر بخش‌های فرهنگی هم خوب نیست؛ بنابراین لازم است نگاه جدی‌تری به همه حوزه‌های فرهنگی ازجمله موزه وجود داشته باشد. خوشبختانه تعداد کتاب‌هایی که به میراث مربوط می‌شود زیاد شده است و این نشان از تغییر نگاه و سلیقه مردم در مجموعه بازار نشر دارد. کتاب‌های میراث فرهنگی شکل‌های مختلفی دارند، ‌گاه یک کتاب به معرفی آثار می‌پردازد و ‌گاه با رویکرد علمی و پژوهشی به موضوع میراث فرهنگی می‌پردازد.