گروه 7، منهای مرکل

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

 اجلاس سران گروه 7در حالی دیروز به‌کار خود پایان داد که آنگلا مرکل که تا چند‌ماه دیگر از پست صدر اعظمی آلمان خداحافظی می‌کند، آخرین حضور خود را در این نشست تجربه کرد. غیبت قدرتمندترین زن جهان در نشست‌های آینده این گروه، بی‌تردید اقتصادهای بزرگ دنیا و به‌طور خاص اروپا را از حضور یک رهبر برجسته محروم خواهد کرد. مرکل سال2006 برای نخستین بار در اجلاس رهبران کشورهای پیشرفته در سن‌پترزبورگ که آن زمان به‌دلیل عضویت روسیه به گروه8 معروف بود، شرکت کرد. سال2007 یعنی 2سال بعد از آغاز صدراعظمی مرکل، او به‌عنوان تنها زن شرکت کننده، میزبان سران کشورهای بزرگ اقتصادی جهان در آلمان بود و در همان 2سال کفایت خود را در رهبری گروه و جلب‌نظر سران آن به دغدغه‌هایی که معمولا به آن پرداخته نمی‌شد، نشان داده بود. او در طول 16سالی که در این اجلاس شرکت کرده، تجربه کار با 4رئیس‌جمهور آمریکا، 2نخست‌وزیر کانادا، 3نخست‌وزیر ژاپن، 4رئیس‌جمهور فرانسه، 5نخست‌وزیر انگلیس و 10نخست‌وزیر ایتالیا را داشته است.

نقش مرکل در اجلاس
کارشناسان معتقدند که معمولا نقش مرکل در طراحی و شکل دادن به محورهای اجلاس گروه7 نادیده گرفته شده است. به گزارش روزنامه نیویورک تایمز، با اینکه اجلاس رهبران اقتصادهای بزرگ جهان معمولا یک نشست تشریفاتی است، اما صدراعظم آلمان همواره در طول این سال‌ها موضوعاتی مانند آب وهوا، محیط‌زیست و برابری جنسیتی را که معمولا نادیده گرفته می‌شدند در آن پیش کشیده است. برای خیلی از کشورهای غربی، مرکل معمولا به‌عنوان یک رهبر مدافع دمکراسی لیبرال در مقابل سیاستمدارانی مثل دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین دیده شده است. قدرت بالای چانه‌زنی و مصالحه در عین دوری از هیاهو، ویژگی برجسته دیپلماسی مرکل است. صدراعظم آلمان با صبر و پشتکار فراوان در طول همه این سال‌ها توانست یکدستگی اروپا را با وجود بحران‌های بزرگی مانند مهاجرت، اوکراین، یورو و ترامپ حفظ کند. کارشناسان معتقدند که نقطه‌قوت مرکل در طول سال‌های حضور در اجلاس گروه7، داشتن هدف مشخص بوده است. او در نشست سال2007 در آلمان یعنی یک سال پیش از اینکه سقوط بازار مسکن در آمریکا، جهان را در بحران اقتصادی فرو ببرد، بر افزایش نظارت جهانی بر بازارهای مالی تأکید کرده بود. صدراعظم آلمان همچنین در این نشست موضوع سلامت جهانی را پیش کشید که منجر به تصویب میلیاردها دلار برای مبارزه با شیوع ایدز، مالاریا و سل در آفریقا شد.
اما موفقیت بزرگ مرکل، متقاعد کردن جورج دبلیو بوش به یک توافق جهانی درباره سیاست‌های آب وهوایی و تعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بود. 8سال بعد در سال2015، در دومین میزبانی صدراعظم آلمان از سران گروه7، او در سخنرانی افتتاحیه، مشکل آلودگی پلاستیک در اقیانوس‌ها را مطرح کرد. صدر اعظم آلمان در این نشست حاضران را متقاعد کرد که میزان تولید گازهای گلخانه‌ای را تا سال2050 بین 40تا70درصد کاهش بدهند؛ گامی که به شکل‌گیری پیمان آب‌وهوایی پاریس در همان سال کمک فراوانی کرد. تصویری که از او و باراک اوباما در حاشیه نشست آن سال منتشر شد، نشانه همکاری دوباره دوطرف بعد از کنار گذاشتن اختلاف‌نظرها در حوزه‌های اطلاعاتی و امنیت ملی بود اما وقتی ترامپ 2سال بعد برای شرکت در نشست گروه20 به هامبورگ آمد، مرکل با رهبری مخالف چندجانبه‌گرایی روبه‌رو بود. با این حال باز هم صدراعظم آلمان موفق شد این نشست‌ها را در جهتی که تمایل داشت، هدایت کند.

دغدغه زنان
در بیشتر نشست‌های گروه7 که با حضور مرکل برگزار شده، او تنها زنی بوده که به‌عنوان رهبر یک کشور شرکت کرده است. فقط در سال‌های2017و2018 بود که با حضور ترزا می، نخست‌وزیر وقت انگلیس، صدراعظم آلمان تنها نبود.
مسائل زنان در طول این سال‌ها به لطف حضور مرکل همواره یکی از محورهای برجسته اجلاس سران گروه7 بود؛ موضوعی که البته در برنامه‌های امسال جایی پیدا نکرد. این در حالی است که مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد آمار بیکاری در بین زنان به‌دنبال همه‌گیری کرونا و تلاش این قشر برای برقراری تعادل بین کار و زندگی، رکورد جدیدی را ثبت کرده است. تنها موضوع جنسیتی که در این نشست مطرح شد، اشاره به اهمیت تحصیل دختران به‌عنوان بخشی از توسعه جهانی بود. غیبت مرکل در نشست‌های آینده گروه7 به این نگرانی که مسائل زنان از دستور جلسات این اجلاس خارج شود، دامن زده است.

نقاط‌ضعف
با وجود این، برخی معتقدند رویکرد صدر اعظم آلمان دیگر جذابیت خود را از دست داده است. درحالی‌که میانه‌روی، مرکل را به رهبری محبوب نزد مردم تبدیل کرده، ضعف او در آینده‌نگری و نداشتن بلندپروازی، بارها مورد‌انتقاد قرار گرفته است. به همین دلیل چانه‌زنی‌های صدراعظم آلمان برای پیشبرد سیاست تجاری که مدنظرش بود، بارها شکست خورد. در اجلاس سال2015، او نتوانست سران کشورها را بر سر توافق تجاری فراآتلانتیک به اجماع برساند. در طول دوران ریاست‌جمهوری ترامپ نیز موفق نشد رئیس‌جمهور آمریکا را متقاعد کند که مشکل کسری تجاری این کشور با تحریم محصولات اروپایی حل نمی‌شود. مهم‌تر از همه اینها، سیاست «تغییر از مسیر تجارت» طولانی مدت مرکل در قبال چین به اصلاحاتی که مدنظرش بود، منجر نشد. تلاش دیگر رهبران اروپا هم برای تحت‌تأثیر گذاشتن صدراعظم آلمان راه به جایی نبرده است؛ ازجمله او به طرح‌های بلندپروازانه امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه برای ایجاد اصلاحات در اتحادیه اروپا روی خوش نشان نداد.
با این حال، از نظر کتی مارتون که نگارش کتاب زندگی‌نامه مرکل را در دست چاپ دارد، ویژگی‌ای که صدراعظم آلمان را متفاوت کرده، توانایی تغییر جامعه و قدرت رهبری بالای او است. مارتون می‌گوید: «مرکل جایگاه زنان را در قدرت بازتعریف کرد و موجب شد این قشر به‌عنوان بخشی از ساختار قدرت پذیرفته شوند. او نشان داد که یک زن وقتی به قدرت می‌رسد می‌تواند به آنچه می‌خواهد دست پیدا ‌کند؛ آن هم نه به‌خاطر زن بودن، بلکه به‌دلیل داشتن توانایی. این ویژگی‌ای است که در خیلی از سیاستمداران مرد وجود ندارد.».

دیدار مرکل و بایدن
آنگلا مرکل قرار است یک‌ماه دیگر به آمریکا سفر کند تا بعد از نخست‌وزیر ژاپن و کره جنوبی، سومین رهبر خارجی باشد که از زمان حضور جو بایدن در کاخ سفید با او دیدار می‌کند. همکاری نزدیک درباره چالش‌های مشترک ازجمله کرونا، خط انتقال گاز روسیه به اروپا معروف به «نورد استریم2»، تغییرات آب‌وهوایی و امنیت ملی به‌عنوان محورهای اصلی این دیدار مطرح شده است. وب‌سایت پولیتیکو در تحلیلی نوشت؛ هرقدر که روابط آلمان و آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما گرم و نزدیک بود، روابط 2کشور در طول 4سال ریاست‌جمهوری ترامپ روزهای پر از چالشی را از سر گذراند. مازاد تجاری آلمان و اختصاص بودجه پایین به امور نظامی از جمله انتقادهای رئیس‌جمهور سابق آمریکا به صدراعظم آلمان بود. مرکل سال گذشته دعوت ترامپ برای شرکت در اجلاس سران گروه7  را که در واشنگتن برگزار می‌شد به بهانه شیوع کرونا نپذیرفت. مدت کوتاهی بعد ترامپ اعلام کرد که 12هزار سرباز آمریکایی را از آلمان خارج می‌کند؛ تصمیمی که البته چند‌ماه بعد از سوی بایدن لغو شد و حتی وزارت دفاع این کشور اعلام کرد تا پاییز امسال 500سرباز دیگر به برلین اعزام خواهد کرد.