شهرها در رکاب دوچرخه‌سواران

حمیده پازوکی- خبرنگار

دوچرخه‌سواری، سبک جدیدی در حمل‌ونقل‌ است که در شیوه‌های نوین اداره شهرها مورد توجه قرار گرفته. بسیاری از شهرهای کشور با الگوگیری از پایتخت در چند سال اخیر به ساخت مسیرهای دوچرخه‌سواری روی آورده‌اند تا به این ترتیب علاوه بر افزایش شاخص سلامت شهروندان، از آلودگی و ترافیک بکاهند.
هم‌اکنون بیش از هزار کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه در کلانشهرها و شهرهای مراکز استان از سوی مدیریت شهری ایجاد شده و در حال بهره‌برداری است که از این میزان حدود ۷۰درصد مربوط به کلانشهرهاست و بیشترین آن با طول بیش از400 کیلومتر به تهران و مشهد تعلق دارد. همچنین ۱۵۰۰کیلومتر خطوط ویژه مصوب دوچرخه در کلانشهرها و مراکز استان‌ها هم در دستور کار است که از این میان، خطوط ویژه مصوب دوچرخه در تهران ۳۵۰کیلومتر، مشهد ۲۲۰کیلومتر، اصفهان ۱۸۰کیلومتر و تبریز ۱۱۰کیلومتر است. این اقدامات در سایر شهرها هم در جریان است و برای مثال خطوط مصوب در اراک ۲۵کیلومتر، نیشابور ۴۵کیلومتر، بناب ۷کیلومتر و خوی ۵کیلومتر
 تعیین شده.

     40کیلومتر مسیر جدید در مشهد
از شروع ساخت مسیر ویژه دوچرخه‌سواری تا سال97 حدود 125کیلومتر مسیر در شهر مشهد به بهره‌برداری رسید و از سال97تا1400 با بودجه‌هایی که برای تکمیل این طرح اختصاص یافت، 135کیلومتر دیگر به مسیرهای دوچرخه‌سواری اضافه شد.
در مرحله اول با توجه به مطالعات جامع حمل‌ونقل پاک براساس ظرفیت‌های مشهد در مجموع 260کیلومتر مسیر دوچرخه‌سواری پیش‌‌بینی شده بود که 220کیلومتر آن در ابتدای سال1400 به بهره‌برداری رسید. معاون عمران، حمل‌نقل و ترافیک شهرداری مشهد درباره توسعه این طرح‌ها به همشهری می‌گوید: سیستم قدیمی حمل‌ونقل دوچرخه‎ای شهر مشهد که در 135ایستگاه به شهروندان خدمات ارائه می‌کرد پس از افزایش مطالبات  مردم تغییر کرد.
از سال97 دوچرخه‌های هوشمند وارد مشهد شد اما از آنجا که به‌دلیل تحریم‌ها از سال98 امکان واردات وجود نداشت به چاره‌جویی پرداختیم. یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های ساخت دوچرخه استان در شهر قوچان قرار دارد که تعطیل شده بود. این کارخانه به همت شهرداری مشهد کار خود را دوباره آغاز کرد و به تولید دوچرخه‌های هوشمند نسل4 «بایدو» پرداخت که برند آن متعلق به شهرداری مشهد است.

خلیل‌الله کاظمی، با بیان اینکه 220کیلومتر مسیر دوچرخه ایجاد‌شده در مشهد مربوط به 3سال گذشته است، می‌افزاید: این عدد برابر با همه مسیرهایی است که از ابتدا تا سال97 در شهر ما ساخته شده بود. تا پایان امسال هم 40کیلومتر دیگر مسیر دوچرخه در مشهد ساخته می‌شود تا این عدد به 260کیلومتر برسد. وی با بیان اینکه شبکه مسیرهای دوچرخه در مشهد تکمیل شده است و 40کیلومتر مسیر جدید برای افزایش دسترسی ایجاد خواهد شد، اظهار می‌کند: تلاش ما این است که مسیرهای دوچرخه به همراه مترو و بی.آر.تی یک شبکه حمل‌ونقل ایجاد کنند و مردم به‌راحتی بتوانند از آنها استفاده کنند. به‌گفته معاون عمران، حمل‌نقل و ترافیک شهرداری مشهد، مسیرهای دوچرخه تکمیل‌شده مشهد در بلوارهای وکیل‌آباد، هنرستان، هاشمیه، خیام و خیابان‎های بهار، فداییان اسلام، شهدا، احمدآباد و امام خمینی(ره) ایجاد شده است و در همه آنها ایستگاه دوچرخه هوشمند نیز وجود دارد. کاظمی توضیح می‌دهد: مسیرهای جدید قرار است در خیابان‎های دانشگاه، کوه‌سنگی و بلوارهای شهید صادقی، استقلال، مدنی، شریعتی و چند معبر دیگر ساخته شوند و توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری ادامه خواهد داشت. وی با بیان اینکه به‌گفته سایت دیوار، مردم مشهد بیشترین خریداران دوچرخه در کشور هستند، اظهار می‌کند: مردم واقعا به استفاده از دوچرخه علاقه دارند و آمار سایت دیوار اقبال آنها به دوچرخه را نشان می‎دهد.

جایگزینی دوچرخه با خودرو در اصفهان
تا 2سال قبل اصفهان 45کیلومتر مسیر دوچرخه‌سواری داشت که بخش زیادی از آن در حاشیه زاینده‌رود و بخش‌های دیگر به‌صورت پراکنده در نقاط دیگر شهر ایجاد شده بود. برخی از این خطوط، کم‌عرض و بدون استاندارد بودند و با گذشت زمان خراب می‌شدند و موانع زیادی مانند باجه تلفن و سطل زباله در مسیر آنها قرار داشت. همین موضوع موجب شد شهرداری در کنار ساخت مسیرهای جدید، مسیرهای قدیمی را بازسازی و بهسازی کند که از آنها می‎توان به مسیرهای خیابان‌های آل‌بویه، وحید و سردار حجازی اشاره کرد. سال99 شورای ترافیک اصفهان تصمیم گرفت ۷۷۷کیلومتر مسیر استاندارد و ایمن دوچرخه‌سواری برای این کلانشهر ایجاد کند. هم‌اکنون ۱۳۵کیلومتر از این مسیر اجرا شده و ۶۴۲کیلومتر آن باقی مانده است. از ۷۷۷کیلومتر مصوب، ۳۰۰کیلومتر درجه یک با عرض ۲متر و جدول‌گذاری و ایمن‌سازی در قالب مسیرهای یک‌طرفه و دوطرفه ایجاد می‌شود. ۵۵کیلومتر درجه۲ با خط‌کشی و علائم ترافیکی در سمت راست خیابان و تابلوی توقف ممنوع، ۳۵کیلومتر درجه3 با خط‌کشی در پیاده‌رو و ۳۰کیلومتر درجه۴ در مسیر خط ویژه اتوبوس ساخته خواهد شد. به‌گفته علی ملک‌زاده‌فر، رئیس اداره اجرای معاونت ترافیک شهری اصفهان، ادامه این مسیر وابسته به بسترسازی و فرهنگسازی برای دوچرخه‌سواری و ایجاد زیرساخت‌های لازم است و برای اجرای طرح، بازه چهارساله درنظر گرفته شده. شهردار اصفهان درباره ساخت مسیرهای دوچرخه در این کلانشهر به همشهری می‌گوید: در اصفهان 1200کیلومتر مسیر ماشین‌رو داریم و قرار است تا پایان سال۱۴۰۴، 777کیلومتر مسیر دوچرخه به احتساب هر دو مسیر رفت ‌و ‌برگشت در آنها ساخته شود.

قدرت‌الله نوروزی، با بیان اینکه اصفهان مسطح است و استعداد این را دارد که دوچرخه در آن جایگزین خودرو شود، اظهار می‌کند: سال گذشته تلاش کردیم این مسیر را توسعه دهیم و مردم هم از آن استقبال کردند. البته ممکن است در بعضی نقاط نارضایتی‌هایی وجود داشته باشد، گاهی خیابان‎ها باریک است و اگر مسیر ایجاد نکنیم، دوچرخه‌سوار با چالش مواجه می‌شود. از سوی دیگر در نقاطی به‌دلیل تاریخی‌بودن نمی‌توان مسیرها را تعریض کرد و محدودیت‎هایی داریم که کار را دشوار می‌کند.
وی با تأکید بر توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری در اصفهان، می‎افزاید: اصفهان نیاز به برداشتن قدم‎هایی برای رفع آلودگی هوا و کاهش ترافیک دارد و به همین دلیل تلاش می‌کنیم مسیرهای دوچرخه و مترو را توسعه دهیم یا مسیر تراموا بسازیم.
شهردار اصفهان با بیان توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری در شهر طی 3سال گذشته دنبال شده است، ادامه می‌دهد: باید صبور باشیم زیرا مانند هر نوآوری دیگری زمان لازم است تا مردم با آن آشنا شوند.

     شهر انسان‌محور در تبریز
طرح ایجاد خطوط ویژه دوچرخه‌سواری از سال92 در تبریز کلید خورد تا 4درصد مسیرهای این کلانشهر به دوچرخه‌سواری اختصاص یابد. در گام نخست در سال93 مسیر خیابان امام‌خمینی(ره) تبریز به این کار اختصاص یافت. در فاصله سال‌های93تا96، صدها دوچرخه امانتی در ایستگاه‌های مختلف ازجمله میدان ساعت، آبرسان و میدان‌های دیگر قرار داده شد. شهروندان با گروگذاشتن کارت ملی می‌توانستند یک روز کامل و به‌صورت رایگان دوچرخه دریافت کنن، اما فقط پس از گذشت چند‌ماه تعداد دوچرخه‌ها هر روز کمتر شد و تعدادی از صاحبان کارت‌های ملی هم برای پس‌دادن دوچرخه مراجعت نکردند. بعد از مدتی این طرح به‌دلیل کاهش عرض خیابان در محدوده مرکزی تبریز متوقف شد و مسئولان تصمیم گرفتند مسیرهای دوچرخه‌سواری را در شهرک‌های اطراف تبریز ازجمله شهرک خاوران ایجاد کنند.
در طرح جدید شهرداری تبریز، 110کیلومتر برای دوچرخه‌سواری درنظر گرفته شده که بیش از نیمی از آن محقق شده و مسئولان امیدوارند امسال بخش‌های بیشتری از این مسیرها در دسترس شهروندان قرار گیرد.
معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تبریز با اشاره به اینکه تلاش شهرداری تبریز حرکت به‌سوی داشتن شهری انسان‎محور است به همشهری می‌گوید: در تبریز حدود 8پیاده‎راه داریم که همه آنها مسیر دوچرخه هم دارند. مسیر بزرگ دوچرخه در شهرک پرواز یکی از این مسیرهاست که قرار بود در یکی دو‌ماه گذشته تکمیل شود اما به‌دلیل اختصاص‌نیافتن بودجه مصوب هنوز کار آن پایان نیافته.

 اصغر آدی بیگ، با اشاره به اینکه مسیر دیگری هم در مناطق منظریه و رشدیه ایجاد شده است، می‎افزاید: این مسیرها به شکلی ساخته شده است که شهروندان برای رفت‎وآمد در شهر نیازی به استفاده از حمل‌ونقل عمومی نداشته باشند و از خانه تا مقصد و مسیر بازگشت را به‌راحتی با دوچرخه طی کنند. قرار بود برای تبریز دوچرخه‌های هوشمند هم تهیه کنیم که به‌دلیل تحریم‎ها این طرح اجرا نشد. وی درباره طرح‎های آینده ساخت مسیر دوچرخه در تبریز هم اظهار می‌کند: قرار است در خاوران یک مسیر بزرگ دوچرخه‌سواری و در خیابان امام‎خمینی‌(ره) یک مسیر گردشگری با رینگ دوچرخه اجرا شود. به‌علاوه با حذف پارکبان‌ها قرار است به جای آنها مسیر دوچرخه ایجاد کنیم. معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تبریز همچنین درباره دلایل توجه شهرداری این شهر به توسعه مسیر دوچرخه نیز می‌گوید: بیشتر خانواده‌ها در تبریز با دوچرخه رفت‎وآمد می‎کنند و به استفاده از آن علاقه ‎دارند. ما هم در مجموعه شهرداری تلاش می‌کنیم با گسترش مسیرهای دوچرخه، شهری انسانی‌تر داشته باشیم. ما معتقدیم خیابان‌ها متعلق به مردم است و آنها باید در فضایی پاک در آن رفت‌وآمد کنند.

   ایمنی مسیرهای دوچرخه در شیراز
برنامه‌ریزی برای توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری در شیراز هم مانند مشهد، اصفهان، تبریز و بسیاری دیگر از شهرها در حال اجراست. این شهر بیش از ۳۰۰کیلومتر مسیر دوچرخه دارد. شهرداری شیراز در سال‌های گذشته تلاش کرد با ایجاد ایستگاه‎های دوچرخه‌ هوشمند، این شهر را به شهر ملی دوچرخه تبدیل کند. شهردار شیراز با اشاره به بخشی از برنامه‌های این شهر برای توسعه مسیرهای دوچرخه به همشهری می‌گوید: امروز استفاده از دوچرخه و زندگی پیاده در همه شهرهای پیشرفته جهان دارای اهمیت است تا به این ترتیب شهرهایی انسان‌محور داشته باشیم. این موضوعی است که ما در شهرداری شیراز هم آن را دنبال می‌کنیم.

حیدر اسکندرپور، با بیان اینکه براساس سیاست انسان‌محوری و نگاه نرم به شهر، ایجاد زیرساخت دوچرخه‌سواری در شیراز مورد توجه قرار گرفته است، می‌افزاید: در یک سال گذشته حدود یک میلیون و ۸۰۰هزار سفر و ۷۲ هزار کاربر دوچرخه‌های اشتراکی داشتیم و این یعنی مردم استقبال بسیار خوبی از دوچرخه‌ها نشان دادند و مسئولان هم همکاری خوبی کردند.
به‌گفته شهردار شیراز، در سال‌های اخیر بیش از ۳۰۰کیلومتر مسیر دوچرخه ایجاد شده ‌و می‌توان ادعا کرد بعضی از این مسیرها کاملا ایمن هستند.
اسکندرپور پیاده‌راه استاد شجریان با ۳کیلومتر مسیر ایمن برای دوچرخه‌سواری بانوان و آقایان را از نمونه این مسیرها می‌داند و توضیح می‌دهد: در شهرداری مناطق۷ و ۱۱، یعنی شرق و شمال شرق شیراز که از مناطق کمتر برخوردار به‌شمار می‌روند، مسیر ایمن ۱۰کیلومتری برای دوچرخه‌سواری ساخته شده است.

با افزایش مسیرهای دوچرخه در شهرهای شلوغ و بی‎تحرک امروز، فرصتی برای نزدیک‌شدن به یک زندگی خوشایند در شهرها ایجاد می‎شود.
 ترافیک حالا دیگر مشکل تهران نیست و هر شهری سهم خود را از آن دارد. دوچرخه اما می‌تواند راه‌حلی باشد که کمی آسودگی به شهرها بیاورد، روند زندگی‎ را کندتر کند و مردم را با شهرهایشان آشتی دهد.

مکث
شهروندان چه می‌گویند؟
با وجود تلاش شهرداری‌ها برای توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری، شهروندان هم نکات ریزبینانه‌ای را در این طرح می‎بینند که باید به آنها توجه کرد. شهروندی تبریزی که از دوازده‌سالگی با دوچرخه رفت‌وآمد می‌کند درباره اجرای طرح‌های مسیر دوچرخه‌سواری در این شهر به همشهری می‌گوید: مسیرهای دوچرخه‌سواری در تبریز در مسیر جاده ائل‌گلی جذابیت خاصی دارد اما در بقیه نقاط به‌واسطه ترافیک و دود خودروها جذابیت زیادی ندارد. نیما فرامرزی ادامه می‌دهد: در محدوده مرکزی شهر، مسیر دوچرخه‌سواری موجب کم‌عرض‌شدن خیابان برای تردد خودروها شده و در خود مسیر هم خبری از دوچرخه‌سوار نیست. منصور مهرعلی، شهروند اصفهانی هم درباره مسیرهای دوچرخه این شهر به همشهری می‌گوید: مردم استقبال خوبی از مسیرهای دوچرخه دارند و به‌نظرم گسترش آنها می‌تواند افراد بیشتری را به استفاده از دوچرخه تشویق کند. نکته این است که بعضی خیابان‎ها کوچک و باریک هستند و مسیرهای دوچرخه عبور‌ومرور را در آنها دشوار کرده است. به‌نظر من شهرداری باید برای این موارد راهی پیدا کند.

1- بناب؛ شهر دوچرخه‌سواران

خط دوچرخه‌سواری 7کیلومتری بناب که در گذشته شهر دوچرخه آذربایجان شرقی لقب گرفته بود، با استقبال شهروندان روبه‌رو شده است. در سال‌های گذشته بیش از 20همایش ملی و استانی دوچرخه در این شهر برگزار شده است و طبقات مختلف مردم از دوچرخه برای رفت‌وآمد استفاده می‌کنند.
مسیر دوچرخه‌سواری این شهر از ابتدای بلوار لاله تا محل پارک بزرگ فدک ساخته شده اما نبود ایستگاه و پارکینگ ویژه دوچرخه در این مسیر از مواردی است که به‌عنوان مطالبه دوچرخه‌سواران مطرح می‌شود.

2-مطالبه اهالی خوی برای دوچرخه‌سواری
خوی به‌عنوان یکی از شهرها‌ی بزرگ آذربایجان غربی از سال96 شاهد تصویب و اجرای مسیرهای دوچرخه‌سواری بود. مسئولان این شهر با توجه به آب و هوای مناسب شهر، بافت فرهنگی و مطالبه‌های مردمی، توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری را در اولویت خود قرار دادند. پس از برنامه‌ریزی‌های متعدد در سال98 ساماندهی بلوار شهید شرفخانلو در خوی انجام و مسیر اختصاصی دوچرخه‌سواری به طول ۲کیلومتر طراحی و اجرا شد. در سال99 اجرای 5کیلومتر دیگر مسیر دوچرخه‌سواری در این شهر آغاز شد.

3- 25کیلومتر مسیر دوچرخه‌سواری در اراک
نخستین مسیر دوچرخه‌سواری کلانشهر اراک در استان مرکزی سال96 از خیابان جهان‌پناه تا کوی شهیدبهشتی ایجاد و در سال‌های بعد طرح توسعه‌ای ایجاد این مسیر در منطقه یک اجرا شد و کم‌کم در سایر مناطق توسعه یافت. تاکنون 25کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه‌سواری در قالب 2فاز در کلانشهر اراک اجرا شده است و اهالی اراک استقبال خوبی از ایجاد مسیرهای دوچرخه‌سواری کرده‌اند. به‌گفته علیرضا بیاتیان، سرپرست شهرداری اراک با توجه به سیاست‌های شهرداری و شورای شهر درباره اجرای پروژه‌های انسان‌محور، طرح‌های ساخت مسیر دوچرخه‌سواری در دستور کار قرار گرفته است.

4-ایستگاه‌های سیار دوچرخه در نیشابور
180 تا 200کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه‌سواری برای نیشابور پیش‌بینی شده است. طرح ساخت این مسیر ویژه دوچرخه‌سواری در چند مرحله انجام خواهد شد که در مرحله اول حدود 24کیلومتر از این طرح اجرا شده و به بهره‌برداری رسیده است. اجرای کامل مسیر ویژه دوچرخه‌سواری در 10سال در 3مرحله کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت انجام می‌شود و نیشابور عملکرد قابل‌قبولی در مقایسه با شهر‌های با جمعیت میانه در کشور داشته است. برای اولین‌بار در کشور طرح ایستگاه سیار دوچرخه توسط شهرداری نیشابور طراحی و اجرا شد. شهرداری نیشابور یک اتوبوس فرسوده را به ایستگاه سیار دوچرخه تبدیل کرده است.

5-استقبال کم خرم‌آبادی‌ها از دوچرخه‌سواری
نخستین مسیر دوچرخه‌سواری خرم‌آباد در بوستان زیباکنار و اطراف دریاچه ماهی ایجاد شد که 1500متر طول داشت. بعد از آن در چهارباغ ایران‌زمین واقع در بلوار پارک محله گلدشت چنین مسیری به طول هزار متر ساخته شد. بنابراین مرکز استان لرستان جمعا 3کیلومتر مسیر دوچرخه‌سواری دارد. در بوستان ۴۴هکتاری آبشار طلایی نیز محدوده‌ای برای ساخت مسیر دوچرخه‌سواری در آینده دیده شده و از آنجا که بوستان تکمیل نشده، مسیر دوچرخه‌سواری آن نیز نیمه‌کاره مانده است. استقبال شهروندان خرم‌آبادی از فرهنگ دوچرخه‌سواری نسبت به شهرهای دیگر کشور زیاد نیست.

6-سهم همدان از مسیرهای دوچرخه‌سواری
همدان از نظر مسیرهای پیاده‌روی وضعیت مناسبی دارد اما از نظر مسیرهای دوچرخه‌سواری دچار کمبودهای جدی است. مسیر دوچرخه‌سواری همدان محدود به بلوار ارم و بوستان مردم است و طول آن به 3کیلومتر هم نمی‌رسد. به همین دلیل یکی از اولویت‌های سازمان فرهنگی -ورزشی شهرداری، افزایش طول مسیر دوچرخه‌سواری در بوستان‌های شهر است و مطالعات آن انجام شده. همچنین شهرداری همدان قصد دارد با اجرای دوچرخه‌سواری محله‌ای یک یا دو مسیر را طی هفته در یک محله ببندد تا اهالی در آن با دوچرخه تردد کنند.