بازگشت قاهره به میدان خاورمیانه

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

 انقلاب مصر در سال2011 و آغاز سلسله بحران‌های داخلی که با کودتای سال 2014 به اوج خود رسید نام این کشور قدرتمند عربی را برای مدت‌‎ها از متن تحولات اساسی منطقه خاورمیانه به حاشیه رانده بود.
مصر که روزگاری هدایت جهان عرب در جبهه نبرد علیه اسرائیل و همچنین سایر پرونده‌های منطقه‌ای را بر عهده داشت، طی این سال‌ها به میدان رقابت کشورهایی نظیر عربستان، ترکیه، امارات و حتی قطر تبدیل شده بود. اما این شرایط، اکنون با گذشت 7سال از کودتای مصر و احیای تدریجی ثبات داخلی این کشور رو به تغییر است. بدون شک مهم‌ترین نشانه برای این واقعیت، نقش محوری مصر در مذاکرات غیرمستقیم میان رژیم صهیونیستی با حماس و دستیابی به آتش‌بس برای توقف جنگ 11روزه غزه است.
به روایت روزنامه نیویورک‌تایمز، تلاش‌های مصر در توقف جنگ 11روزه تا اندازه‌ای مؤثر بوده که تشکر مستقیم جو بایدن از عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور این کشور را به‌دنبال داشته است. تمام اینها در حالی است که به‌نظر می‌رسد نقش مصر به آتش‌بس اخیر محدود نمانده و تلاش‌های همه‌جانبه این کشور برای دستیابی به صلحی پایدارتر در پرونده فلسطین ادامه دارد؛ تلاش‌هایی که از حمایت قاطع دولت جدید آمریکا برخوردار است.

سفر تاریخی اشکنازی به مصر
صبح روز گذشته رسانه‌های مصر در خبری فوری اعلام کردند آبی اشکنازی، وزیر خارجه رژیم صهیونیستی در سفری از پیش اعلام نشده وارد قاهره شده است. آخرین حضور اشکنازی در مصر به 13سال قبل و هنگامی که او همچنان در کسوت یک فرمانده نظامی بود برمی‌گردد. به نوشته روزنامه الیوم السابع مصر، «تثبیت آتش‌بس» و «جزئیات بازسازی غزه» در راس پرونده‌های مورد‌مذاکره اشکنازی با مقامات مصری است. از سوی دیگر روزنامه یدیعوت احرونوت مدعی شده هیأتی بلندپایه از مقامات دیپلماتیک و امنیتی، اشکنازی را در سفر به قاهره همراهی می‌کنند. این روزنامه عبری می‌نویسد: «نقش مصر در این رایزنی‌ها از یک میانجی ساده برای انتقال پیام فراتر رفته و می‌توان گفت هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین مذاکرات صلح فلسطین با محوریت قاهره در جریان است.» البته سفر اشکنازی به قاهره تنها رخداد مهم روز گذشته برای خاورمیانه نیست، چرا که همزمان با آن عباس کامل، رئیس سازمان اطلاعات مصر نیز به تل‌آویو سفر کرد.
به گزارش شبکه العربیه، عباس کامل پس از ملاقات با سران دستگاه‌های نظامی و امنیتی رژیم صهیونیستی در تل‌آویو به‌منظور ملاقات با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان عازم رام‌الله شده و در ادامه نیز سفری کوتاه به غزه داشته است. روزنامه الیوم السابع مصر به نقل از یک منبع آگاه مدعی شده عباس کامل در این سفر با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی نیز ملاقات داشته؛ شخصیتی که پیش‌بینی می‌شود بر اساس تحولات انتخاباتی اسرائیل ظرف مدت کوتاهی از قدرت برکنار شود. روزنامه هاآرتص با اشاره به سفر رئیس سازمان اطلاعات مصر به سرزمین‌های اشغالی می‌نویسد: قاهره با تأکید بر پرونده بازسازی غزه به‌دنبال کسب برخی امتیازات حقوقی و سرزمینی از طرف اسرائیلی است. این کشور همچنین متعهد شده نظارت دقیق‌تری بر فرایند ورود سلاح به نوار غزه از طریق صحرای سینا داشته باشد.

حمایت آمریکا و کارشکنی‌های اسرائیل
همزمان با تحولات پرسرعت در مسیر مذاکرات غیرمستقیم غزه با رژیم صهیونیستی، وزارت دفاع آمریکا با صدور بیانیه‌ای از تلاش‌های مصر برای دستیابی به آتش‌بس دائمی حمایت کرد. در این بیانیه آمده است: طرح صلح مصر که ضامن امنیت اسرائیل و بازسازی ویرانی‌های به جا مانده از جنگ 11روزه در غزه است چشم‌اندازی مهم در مسیر دستیابی به صلح پایدار میان فلسطین و اسرائیل به شمار می‌رود. پیش از این، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا نیز در سفر به قاهره و ملاقات با سیسی، از نقش مثبت مصر در کاهش تنش‌های منطقه‌ای و ایجاد ثبات قدردانی کرده بود. در مقابل اما به‌نظر می‌رسد هنوز یک مانع اساسی پیش‌روی تلاش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای کاهش تنش وجود وجود دارد. محمود عباس روز گذشته و پیش از ملاقات با رئیس سازمان اطلاعات مصر در نشست هیأت دولت فلسطین گفت: اشغالگران با سنگ‌اندازی در تمام مسیرهای پیشنهادی جامعه جهانی و کشورهای عربی، حرکت به‌سوی صلح را با اخلال مواجه می‌کنند.
رئیس تشکیلات خودگردان تأکید کرد: در جریان مذاکرات اخیر که با تلاش‌های مصر پیشرفت چشمگیری هم داشته، نتایج قابل‌قبولی از جهت تامین منافع و ملاحظات طرفین به‌دست آمده بود اما اشغالگران باز هم با طرح نکات جدید، توافق را به تأخیر انداخته‌اند. به‌نظر می‌رسد کارشکنی‌های موردنظر محمود عباس به شرط جدید رژیم صهیونیستی برای موافقت با آغاز فرایند بازسازی غزه برمی‌گردد. به نوشته روزنامه هاآرتص درحالی‌که طرفین به توافق برای آتش‌بس پایدار نزدیک شده بودند، نمایندگان اسرائیل اعلام کرده‌اند بازسازی غزه بدون آزادی اسرای این رژیم ممکن نیست. این روزنامه به نقل از یک منبع آگاه در تیم مذاکره‌کننده اسرائیل می‌نویسد: «هم‌اکنون ده‌ها تن از سربازان و غیرنظامیان اسرائیل در اسارت حماس در نوار غزه هستند؛ موافقت با بازسازی غزه بدون آزادی کامل این افراد خلاف منافع رژیم صهیونیستی است.»
باید توجه داشت که به‌دلیل تحریم‌های حماس و محاصره جغرافیایی نوار‌غزه، امکان واردات هیچ محموله‌ای به داخل این منطقه بدون چراغ سبز اسرائیل وجود ندارد. هفته گذشته دولت مصر با همراهی اتحادیه اروپا طرحی را برای تامین منابع مالی به‌منظور بازسازی سریع خسارت‌های جنگ تنظیم کردند؛ طرحی که بدون موافقت اسرائیل برای گشایش گذرگاه‌های غزه قابلیت اجرا ندارد. تمام اینها در حالی است که جنبش حماس هرگونه مذاکره بر سر آزادی اسرای رژیم صهیونیستی در قبال کمک‌های انسانی یا بازسازی را نامطلوب می‌داند.

چرخش‌ قطر و ترکیه به‌سوی قاهره
مواضع بی‌سابقه محمد عبدالرحمن، وزیر خارجه قطر در قبال مصر، موجی از واکنش‌های سیاسی و رسانه‌ای در جهان عرب را به‌دنبال داشته است. او روز شنبه در مصاحبه با تلویزیون دولتی قطر گفت: مصر از جمله کشورهای قدرتمند منطقه است که نقشی در مقیاس رهبری در برخی از پرونده‌های مهم بر عهده دارد. عبدالرحمن تأکید کرد: امکان حل اختلافات محدود میان قطر و مصر وجود دارد. ما با دولت مصر به‌عنوان دولت قانونی که منتخب مردم این کشور است تعامل می‌کنیم. وزیر خارجه قطر همچنین هفته گذشته سفری چندساعته به قاهره داشت. در این سفر، معاون وزیر خارجه مصر به استقبال او رفت. این در حالی است که مواضع ترکیه نسبت به قاهره نیز چرخش‌های اساسی داشته، تا جایی که مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه از مصر  به‌عنوان برادر تاریخی ترکیه در منطقه نام برده است. اهمیت این چرخش‌ها زمانی بیشتر روشن می‌شود که بدانیم قطر و ترکیه، دو پایگاه اصلی مخالفان دولت سیسی در مصر بوده‌اند. به‌نظر می‌رسد دگرگونی شرایط بین‌المللی و منطقه‌ای، سیاست این دو کشور عربی و ترکی در قبال مصر را تغییر داده است.