رونمایی از نخستین شناسنامه دیجیتال مستند و نخستین نسخه خطی ثبت‌شده آن در سامانه «گنج‌مان»کتابخانه ملی
حفظ اسناد ملی با خرد و ثروت جمعی
سعیده مرادی- خبرنگار
روز گذشته از نخستین شناسنامه دیجیتال مستند و یک نسخه خطی مربوط به اواسط قرن دهم در سالن همایش اسناد و کتابخانه ملی رونمایی شد. این کتاب که نسخه خطی اشعار حافظ و بخشی از رباعیات خیام است، نخستین نمونه ثبت‌شده در طرح گنج‌مان است که برای معرفی و تامین منابع مالی خرید در پلتفرم گنج‌مان قرار گرفته است. پلتفرم گنج‌مان به‌عنوان نخستین پلتفرم حمایت از میراث مستند و بزرگ‌ترین مسئولیت اجتماعی اجرایی، تحولی بزرگ در حوزه میراث ملی مستند بوده و ایران را به یکی از نخستین کشورهای فعال و پیشرو در حوزهNFT و استفاده از فناوری توکنایز‌کردن نسخ خطی و تاریخی ارزشمند تبدیل می‌کند.
حفظ میراث با همکاری و خرد جمعی
در این مراسم، اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، با اشاره به طرح گنج‌مان، آن را راهی برای ماندگار‌شدن میراث مکتوب و مستند فارسی دانست و با اشاره به اهمیت میراث مکتوب، گفت: «ما نسلی از این سرزمین هستیم که میراث‌دار آنچه در طول سالیان به‌وجود آمده، هستیم و باید آن را حفظ کنیم و به دیگران ببخشیم، آنطور که دیگران بودند، ما هم باید حافظ و رساننده آن به نسل‌های بعدی باشیم. در اقدامی که درحال روی‌دادن است، بخشی از میراث این سرزمین که به‌عنوان گنجینه از آن نگهداری می‌شود، به سرمایه‌‌های این کشور تبدیل می‌شوند. ما به فرهنگ و تاریخ خود که از آن بهره‌مند شده‌ایم، می‌بالیم. این در حالی است که دولت‌ها نمی‌توانند همه کارها را خود بر عهده بگیرند و باید همکاری و خرد جمعی وجود داشته باشد. شرکت‌کردن در هر یک از تلاش‌های اجتماعی حسنی دارد که اندیشه‌ها را بارور می‌کند و کار را پیش می‌برد.»
بروجردی با بیان اینکه ما در کتابخانه ملی فقط ۴۰هزار نسخه خطی داریم، افزود: «آستان قدس رضوی و کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی و خاندان‌ها، بخش بزرگی را در اختیار دارند و بسیار خوب است که در اختیار مردم قرار بگیرد. اینگونه، تعلق خاطری شکل می‌گیرد که مردم میراث مکتوب و مستند را متعلق به‌خود بدانند.»
گنج‌مان؛ یک زیست‌بوم دیجیتال در میراث مکتوب
نصرالله جهانگرد، نماینده ویژه دولت در امور دولت الکترونیک با بیان اینکه کتابخانه ملی و مرکز اسناد بزرگ‌ترین گنجینه خط و زبان فارسی در جهان است، ادامه داد: «خط و زبان فارسی مرز هویت ما در طول تاریخ بوده و گسترش و حفظ آن، حفظ تاریخ است و هر کاری که منجر به حفظ این ذخایر به نسل بعدی شود، کاری پسندیده است. امروز دیجیتال‌شدن این منابع و گسترش آن در کشور و در هر جای دنیا اهمیت دارد. هر برگی که دیجیتال شود به خانه هر ایرانی راه پیدا می‌کند. آنچه می‌خواهد انجام شود، ماموریت یک گروه محدود نیست و باید همه آحاد مردم درگیر این حرکت تاریخی باشند. امروز در قالب روش‌های مختلفی انجام کارهای بزرگ ممکن شده و امکانات فنی راه را برای انجام این کار ممکن کرده‌اند.
جهانگرد افزود: «به این ترتیب یک سند می‌تواند اعتبارسنجی و ارزشگذاری مالی شود، ضمن اینکه بهره‌برداری عمومی به‌وجود می‌آید.» وی با اشاره به طرح گنج‌مان، گفت: «این روش به ما کمک می‌کند که هم بتوانیم نسخه‌ها را تهیه کنیم و از سوی دیگر دیجیتال‌شدن اسناد مطرح است. در واقع با این کار یک زیست‌بوم دیجیتال به‌وجود می‌آید که هم حقوق و هم مالکیت و دسترسی خصوصی حفظ می‌شود و هم مردم به آن دسترسی دارند.»
مردم خرد خرد کمک می‌کنند تا از میراث محافظت شود
مظفر پاسدار شیرازی، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نیز در این مراسم با اشاره به محدود‌بودن بودجه دولتی برای تهیه میراث مستند، از مردم برای شرکت در طرح گنج‌مان برای تهیه و حفاظت از این میراث دعوت کرد و افزود: «طرح گنج‌مان طرحی مشترک میان سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و پلتفرم‌های تامین مالی جمعی است که با نظارت بنیاد حامیان اسناد و کتابخانه ملی ایران، از آغاز سال1400، برای تامین مالی جمعی برای خرید نسخ خطی کشور به راه افتاده است. این برنامه به‌دنبال آن است تا در گام نخست با مشارکت شرکت یکتا ققنوس پارس، زیرساخت مشارکت مردم دغدغه‌مند فرهنگی کشورمان را در امر خیرانه خرید جمعی نسخ خطی فراهم کند تا تحولی در حوزه حمایت از میراث مستند با ابزارهای فناورانه ایجاد کند.»
پاسدارشیرازی با اشاره به این موضوع که طرح گنج‌مان برای تامین بودجه خرید میراث مستندی که ارزیابی و قیمت‌گذاری شده‌است، از مردم کمک می‌گیرد، گفت: «در این طرح مردم خُرد‌خُرد کمک می‌کنند تا از میراث مستند حفاظت شود.»
معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در ادامه با اشاره به این موضوع که میراث مستند از چه راه‌هایی مورد حفاظت و نگهداری قرار می‌گیرند، ادامه داد: «یکی از راه‌های حفاظت از میراث مستند این است که مالک خصوصی این میراث با کتابخانه ملی در تعامل باشد. می‌توان او را به فروش دعوت، با بودجه دولتی یا غیردولتی این اسناد را تهیه و از آنها حفاظت کرد. اما بودجه دولتی محدود است و تلاش می‌کنیم روش‌های دیگری را طراحی کنیم و به اجرا بگذاریم تا سایر مردم عزیز هم به کمک بیایند و بتوانیم این ماموریت را بهتر از گذشته انجام بدهیم. یکی از راه‌ها این است که خیرین و شرکت‌های بزرگ و کوچک را براساس مسئولیت اجتماعی دعوت به همکاری کنیم تا خرید بخشی از میراث مستند را برعهده بگیرند. راه دیگر این است که تامین مالی جمع کنیم. طرح گنج‌مان همین رویکرد را دارد، یعنی برای تامین بودجه خرید میراث مستندی که ارزیابی و قیمت‌گذاری شده‌است، از مردم کمک می‌گیرد. مردم خُرد خُرد کمک می‌کنند تا بتوانیم این میراث مستند را حفظ کنیم. در گام دوم تلاش داریم اگر بتوانیم مالک میراث مستند را به اهدا دعوت کنیم، اگر مالک دغدغه‌های ملی و رسالت فرهنگی داشته‌باشد، می‌توان او را ترغیب کرد تا وظیفه‌ای را که برعهده دارد، با اهدای میراث به کتابخانه انجام بدهد.
اگر مالک راضی نمی‌شود نسخه میراث مستند را به کتابخانه ملی بدهد، رضایت او را برای در اختیار قراردادن نسخه دیجیتال به‌دست می‌آوریم. در این وادی با یکی از بانک‌ها رایزنی می‌کنیم که میراث مستند را به‌عنوان وام قبول کند و در ازای آن، نسخه دیجیتال میراث مستند را اهدایی بگیریم.»
پاسدارشیرازی در ادامه درباره کتابی که در برنامه رونمایی از طرح گنج‌مان رونمایی شد، می‌گوید: «این کتاب، نسخه حافظ و رباعیات خیام مربوط به اواسط قرن10 است که توسط یک مالک شخصی به کتابخانه ملی آورده شد. هم‌اکنون این کتاب توسط کمیته تخصصی قیمت‌گذاری کتابخانه به مبلغ 800میلیون تومان قیمت‌گذاری شده و این مبلغ از سوی مالک هم پذیرفته شده و قرار است توسط کتابخانه خریداری شود. از آنجا که کتابخانه با محدودیت مالی روبه‌رو‌ست بنابراین تصمیم گرفته شده که از عموم مردم کمک گرفته شود.»
