جهان‌نما
فاجعه مک‌گورک برای خاورمیانه
مروان قبلان- تحلیلگر سوریه‌ای
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا هفته گذشته جفری ویلتمن را به‌عنوان نماینده ویژه آمریکا در حوزه شاخ آفریقا منصوب کرد؛ این انتصاب همزمان با افزایش تنش‌های منطقه‌ای بر سر سد النهضه اتیوپی صورت گرفت. به این ترتیب و پس از انتصاب نماینده‌های ویژه دولت جدید آمریکا برای پرونده‌های یمن و ایران، می‌توان گفت بحران سوریه تنها بحران جاری در خاورمیانه است که تعمدا از سوی دولت بایدن نادیده انگاشته می‌شود. البته تعیین نماینده ویژه لزوما به‌معنای حرکت برای پایان بحران نیست چرا که آمریکا تا‌کنون چندین نماینده ویژه در بحران سوریه منصوب کرده است؛ از فریدریک هاف گرفته تا رابرت فورد، مایکل راتنی، جیمز جفری و جول ریبورن. با این حال تعیین نماینده ویژه نشانه‌ای از اهتمام دولت آمریکا به یک پرونده، وجود سیاستی مشخص درباره آن یا حتی نیاز به تحولی مهم است، اما عدم‌تعیین نماینده ویژه در پرونده سوریه پیامدهای بزرگ‌تری خواهد داشت، چرا که با توجه به ساختار فعلی، اکنون این پرونده زیرنظر مسئول منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای امنیت آمریکا، یعنی برت مک‌گورک قرار دارد.
شرق جهان عرب، ماجرایی طولانی با مک‌گورک دارد؛ ماجرایی که در بهترین حالت می‌توان آن را «مصیبت بار» نامید! مک‌گورک از زمانی که دیپلماتی دون پایه اما بلندپرواز بود به حکومت پل برمر در عراق (سال 2004) پیوست؛ در دوران اوباما به سمت عالی «همانگ‌کننده ائتلاف بین‌المللی مبارزه با داعش» دست یافت و در دوران ترامپ به خواسته خود از همین سمت استعفا داد. (سال 2018) او طی دوران 3دولت متوالی آمریکا و هم‌اکنون با آغاز کار دولت چهارم، همواره در حال نقل و انتقال میان عراق و سوریه بوده است؛ سال‌هایی که بدترین مرحله در طول تاریخ معاصر این دو کشور عربی به شمار می‌رود!
مک‌گورک، معمار 80درصد از سیاست‌های واشنگتن در عراق است؛ سیاست‌هایی که مبنای آن، امکان حکمرانی و بازسازی عراق بدون مشارکت مؤثر مردمی بود. این سیاست، مجموعه‌ای از بحران‌ها را به‌دنبال داشت که از دل آن، سازمان القاعده عراق بیرون آمده و کشور را طی سال‌های 2006الی 2008درگیر جنگ داخلی کرده است. او همچنین در تعامل با جریانات شیعه و اهل سنت عراق دچار اشتباهات مکرری شده؛ اشتباهاتی که هزینه‌های سنگینی را بر ثبات، امنیت و اقتصاد عراق تحمیل کرده است. مک‌گورک حتی پس از روشن شدن نتایج بسیاری از اشتباهات خود که علاوه بر عراق، به منافع آمریکا در منطقه نیز ضربه می‌زد، با استفاده از نفوذ سیاسی و دیپلماتیک خود به مسیر پیشین ادامه داد.
نتایج فاجعه بار سیاست‌های مک‌گورک محدود به عراق نماند و دامنه آن تا سوریه گسترده شد؛ ازجمله این نتایج، احیای نیروهای جهادی القاعده در قالب سازمان داعش در عراق و سوریه بود. جالب آنکه مک‌گورک، شخصیتی که نقش مهمی در شکل گیری داعش داشت چند سال بعد به‌عنوان مسئول ائتلاف مبارزه با این گروه تروریستی منصوب شد. البته سیاست‌های مک‌گورک در سوریه با هدف اصلاح و تعدیل اشتباهات رخ داده در عراق تنظیم شده بود. او بر همین اساس از ورود مستقیم به میدان سوریه (تقابل نظامی با دولت اسد) چشم‌پوشی کرد و تمرکز نظامی آمریکا را صرفا بر مبارزه با داعش قرار داد. در جریان اجرای این سیاست، بسیاری از شهرهای عربی، از رقه گرفته تا موصل با خاک یکسان شدند. از سوی دیگر حمایت‌های گسترده وی از گروه‌های شبه‌نظامی کردی برای مبارزه با داعش، بحرانی بی‌سابقه در روابط آنکارا و واشنگتن به‌وجود آورد. براساس تمام آنچه گذشت، تعیین مک‌گورک به‌عنوان مسئول پرونده خاورمیانه در آمریکا، نگرانی‌های عمده‌ای را بر می‌انگیزد. اگر او از اشتباهات گذشته‌اش در عراق و سوریه طی نزدیک به 2دهه گذشته درس نگرفته باشد (ادعایی که منتقدان مک‌گورک تأیید می‌کنند)، ما در آستانه وقوع فاجعه‌ای جدید در خاورمیانه قرار داریم؛ فاجعه‌ای از جنس تمام بحران‌هایی که از زمان روی کار آمدن مک‌گورک و دوستانش، یک روز هم منطقه خاورمیانه را رها نکرده است.
