سکوت اروپا در برابر بحران پناهجویان

 داستان جان‌دادن مهاجران و پناهجویان در آب‌های مدیترانه تمامی ندارد و کشورهای اروپایی با وجود تعهدات بین‌المللی، حاضر نیستند هیچ مسئولیتی را برای نجات جان آنها به‌عهده بگیرند. 21آوریل (اول اردیبهشت 1400) مرگبارترین حادثه‌ سال‌جاری در دریای مدیترانه رقم خورد و 130نفر که اهل کشورهای آفریقایی بودند و می‌خواستند خود را از ساحل لیبی به ایتالیا برسانند، جان خود را از دست دادند. سرنشینان بعد از اینکه فهمیدند سوخت قایق تمام شده، بارها با «مرکز تلفن اعلام هشدار» که از سوی گروه‌های داوطلب برای کمک به مهاجران دریای مدیترانه راه‌اندازی شده، تماس گرفتند و طلب کمک کردند، اما هیچ‌کس برای نجات آنها که فقط 45کیلومتر از ساحل لیبی فاصله داشتند، نیامد. به گزارش خبرگزاری آسوشیتد پرس، این حادثه موجی از انتقادها را علیه کشورهای اروپایی که بارها برای کمک به قایق‌های حامل پناهجویان کوتاهی کرده‌اند، به راه انداخته است. گروه‌های حامیان حقوق بشر، آژانس‌های مختلف سازمان ملل متحد در امور مهاجران و پناهجویان و کارشناسان حقوق بین‌الملل می‌گویند که کشورهای اروپایی اغلب از زیر بار تعهدات بین‌المللی خود برای کمک به مهاجرانی که به دریا می‌زنند، شانه خالی می‌کنند و بیشتر مسئولیت را به گردن گارد ساحلی لیبی می‌اندازند. این گارد ساحلی نه‌تنها امکانات محدودی دارد، بلکه حتی برخی از نیروهای آن با قاچاقچیان انسان در ارتباط هستند. گفته می‌شود پناهجویانی که برگردانده می‌شوند ازجمله کودکان به بازداشتگاه‌های پرازدحام و آلوده‌ای فرستاده می‌شوند که در آنجا مورد آزار و شکنجه قرارمی‌گیرند و گاه تا پای مرگ هم می‌روند. گزارش‌ها حاکی است که بیش از 20هزار مهاجر و پناهجو از سال 2014تاکنون در دریای مدیترانه جان خود را از دست داده‌اند.

واکنش دیرهنگام
کارشناسان ازجمله سازمان مردم‌نهاد امداد و نجاتSOS مدیترانه معتقد هستند که مراکز جست‌وجو و امداد 3کشور لیبی، ایتالیا و مالت و آژانس گارد ساحلی و مرزبانی اروپا (Frontex) برای امدادرسانی به قایقی که 21آوریل از لیبی عازم ایتالیا شده بود، به موقع وارد عمل نشدند یا اصلا اقدامی نکردند.
بالاخره یک روز بعد یعنی 22آوریل، کشتی‌های تجاری که از منطقه عبور می‌کردند و کشتی نجات «اوشن وایکینگ» که در زمینه کمک به پناهجویان فعالیت می‌کند، بقایای قایق را پیدا کردند و گزارش دادند که دست‌کم 10جسد اطراف آن شناور بودند. اسناد و شواهد حاکی است که مرکز تلفن اعلام هشدار برای نخستین بار 9:52صبح روز بعد از حادثه موفق شد با مراکز جست‌وجو و امداد هر 3کشور لیبی، ایتالیا و مالت ارتباط بگیرد و به آنها اطلاع بدهد که یک قایق به کمک نیاز دارد.
سازمان امداد و نجاتSOS مدیترانه می‌گوید که هیچ جوابی از مقام‌های مالت دریافت نکردند. نیروهای نظامی این کشور که مسئول عملیات امداد و نجات دریایی هستند حاضر به پاسخگویی در این زمینه به رسانه‌ها نشده‌اند.
ساعت 2:11بعدازظهر یعنی بعد از بیشتر از 4ساعت، بالاخره کارشناسان مرکز اعلام هشدار، یک جواب از طرف مقام‌های ایتالیا دریافت کردند که از آنها می‌خواستند موضوع را به «مسئولان ذیصلاح» اطلاع بدهند؛ البته بدون اینکه اشاره بکنند منظورشان دقیقا چه کسانی است.
در نهایت مرکز 5ساعت بعد از هشدار اول یعنی 2:44بعدازظهر توانست به یک افسر لیبی دسترسی پیدا کند، اما دیگر دیر بود و گارد ساحلی لیبی به‌دلیل حضور در مأموریتی دیگر و وضعیت بد آب‌وهوا نتوانست به کمک برود. یک روز بعد از غرق شدن قایق، مسعود ابراهیم، سخنگوی گارد ساحلی لیبی با انتقاد از همکاری نکردن اتحادیه اروپا به آسوشیتد پرس گفت: امدادگران به‌دلیل حال نامساعد مهاجرانی که از 2قایق دیگر نجات داده شده بودند، چاره‌ای نداشتند جز اینکه به ساحل برگردند.

گارد ساحلی اروپا
آژانس گارد ساحلی و مرزبانی اروپا که فقط به‌صورت هوایی در منطقه مدیترانه گشتزنی می‌کند، بعد از درخواست ایتالیا، 2هواپیما یکی‌ 21آوریل و دیگری22آوریل به منطقه اعزام کرد. مسئولان این سازمان معتقد هستند که هر کاری از دستشان برمی‌آمده انجام داده‌اند، به مراکز امداد اطلاع داده‌اند و از همه کشتی‌های منطقه خواسته‌اند که برای کمک عازم شوند.
اما به‌گفته سازمان امداد و نجاتSOS مدیترانه، این اقدام ساعت 7:15بعدازظهر انجام شد، یعنی بیشتر از 9ساعت بعد از اینکه مقام‌های ایتالیا، مالت و لیبی برای نخستین بار پیام اضطراری را دریافت کرده بودند.
مشخص نیست که چرا هیچ‌کدام از نیروهای گارد ساحلی زودتر از کشتی‌های منطقه درخواست کمک نکردند. آژانس گارد ساحلی و مرزبانی اروپا تقصیر را گردن قاچاقچیان انسان و بدتر شدن آب‌وهوا می‌اندازد. گفته می‌شود طول موج‌های دریا شب 21آوریل به 3متر هم می‌رسید. این نهاد می‌گوید هر زمان که هواپیماهای آژانس، یک قایق درگیر بحران را ردیابی می‌کنند، فورا به مراکز امداد کشورهای منطقه یعنی ایتالیا، مالت، لیبی و تونس اطلاع می‌دهند و مسئولیتی برای همکاری در عملیات امداد و جست‌وجو ندارند.
از سوی دیگر، خدمه کشتی نجات «اوشن وایکینگ» نیز می‌گویند وقتی از آژانس گارد ساحلی و مرزبانی اروپا درخواست کمک هوایی کردند تا قایق حادثه دیده را ردیابی کند، هیچ جوابی نگرفتند.

نقض تعهدات بین‌المللی
گارد ساحلی ایتالیا نیز در پاسخ به انتقادها اعلام کرده که این حادثه در حوزه استحفاظی جست‌وجو و امداد لیبی اتفاق افتاده بوده و آنها مسئولیتی در قبال آن نداشتند. اما کارشناسان حقوقی معتقدند اگرچه وقتی قایقی در شرایط بحرانی قرار می‌گیرد، ممکن است در منطقه جست‌وجو و امداد آب‌های یک کشور خاص باشد، اما این مسئولیت کشورهای دیگر را سلب نمی‌کند و شانه خالی کردن از آن، به نوعی نقض تعهدات بین‌المللی است.
واکنش کمیسیون اروپا نیز نسبت به حادثه اخیر جالب توجه است؛ آدالبرت جانز، سخنگوی این کمیسیون با ابراز تأسف نسبت به این حادثه، گفت که نمی‌تواند اظهارنظری بکند، زیرا موضوع به کمیسیون اروپا مربوط نیست و عملیات امداد و جست‌وجو از سوی مقام‌های کشوری سازماندهی می‌شود. اوایل سال‌جاری میلادی، کمیته مستقل حقوق بشر که زیرنظر سازمان ملل فعالیت می‌کند، ایتالیا را مسئول مرگ 200مهاجر و پناهجویی که قایقشان سال 2013در دریای مدیترانه غرق شد، اعلام کرد. در آن حادثه، قایق در منطقه جست‌وجو و امداد مالت بود، اما کارشناسان اعلام کردند که اگر امدادگران ایتالیا سریعا وارد عمل می‌شدند، می‌توانستند از وقوع این تراژدی جلوگیری کنند.

نقش لیبی
اروپایی‌ها در سال‌های اخیر سعی کرده‌اند همه مسئولیت کنترل پناهجویان را به گردن لیبی بیندازند. سال 2018به تشویق اروپایی‌ها منطقه استحفاظی جست‌وجو و امداد دریایی این کشور بیشتر هم شد. آژانس گارد ساحلی و مرزبانی اروپا نیز سعی کرده با گارد ساحلی لیبی در این زمینه همکاری کند. بنابر نتایج تحقیقات برخی رسانه‌های اروپایی، از زمستان سال گذشته، گارد ساحلی اروپا دست‌کم 20بار نیروهای امنیتی لیبی را برای متوقف کردن قایق‌های مهاجران اعزام کرده‌ است. در نتیجه این عملیات‌ها، 91مهاجر و پناهجو فوت یا مفقود شده‌اند.
نکته تأسف‌بار‌تر در مورد حادثه 21آوریل این است که هیچ‌کدام از مقام‌های اروپا و لیبی حاضر نشدند اجسادی را که روی آب پیدا شده بودند، بیرون بیاورند. در نتیجه نه‌تنها خانواده‌های قربانیان حتی نمی‌توانند اجساد عزیزانشان را دفن کنند، بلکه تحقیقات بیشتر درباره علل مرگ سرنشینان قایق نیز وارد مراحل پیچیده‌تری می‌شود.