یادداشت
پویش خیابان‌هایی برای زندگی
سید مناف هاشمی- مدیر عامل سازمان حمل و نقل و ترافیک تهران
حمل‌ونقل مفهومی است که بشر از ابتدای خلقت خود با آن درگیر بوده و این مفهوم از دیرباز نقشی کلیدی در زندگی انسان‌ها بازی کرده است. پس از اختراع چرخ، حمل‌ونقل تحولی اساسی پیدا کرد و روزبه‌روز وسایل پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر در این عرصه به‌کار گرفته شد. اختراع خودرو در قرن اخیر که قرار بود وسیله‌ای برای راحتی بیشتر و افزایش رفاه جوامع انسانی شود، در کنار تمام مزایا و فواید، امروزه به یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های زندگی بشری خصوصا در جوامع مدرن و نیمه‌مدرن شهری تبدیل شده است.
مصرف بالای منابع انرژی فسیلی، تولید و انتشار آلودگی‌های زیست‌محیطی به‌ویژه آلودگی هوا و انتشار گازهای مضر، ترافیک، آلودگی صوتی و دیگر موارد، امروزه به چالش اصلی مدیران شهری در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌ها بدل شده است و بخش عمده منابع مالی و انسانی شهرداری‌ها و حکومت‌های محلی را به‌خود اختصاص داده است. اما مهم‌ترین موضوع در این حوزه، از بین رفتن افراد و منابع ملی در تصادفات و سوانح رانندگی است. هرچه شهرها بزرگ‌تر می‌شوند شبکه معابر و بزرگراهی طولانی‌تر، سرعت خودروها افزایش می‌یابد و به‌تبع آن احتمال تصادف و شدت آن نیز بیشتر می‌شود.
تقریبا نیمی از تلفات تصادفات ترافیکی و تعداد قابل‌توجهی از مصدومیت‌های شدید ناشی از تصادفات، در معابر و بزرگراه‌های شهری رخ می‌دهند.
به‌دلیل تنوع کـــاربـــران حمل‌ونقل شهری و نزدیکی آنها به جریان ترافیک، کاربران آسیب‌پذیر (دوچرخه‌سواران، عابران پیاده، کودکان و سالخوردگان) در معرض خطر ویژه‌ای هستند؛ چراکه تصادفات برون‌شهری در اغلب موارد به‌دلیل برخورد خودروها صورت می‌گیرد که خودرو خود می‌تواند در بسیاری از موارد حافظ جان سرنشینان باشد؛ اما در تصادفات شهری همچنان که ذکر شد، در اغلب موارد قربانیان، عابران پیاده، دوچرخه‌سواران و راکبان موتورسیکلت هستند که با حداقل برخورد، با بیشترین آسیب‌ها و صدمات مواجه می‌شوند.
تصادفات یکی از بزرگ‌ترین مشکلات سلامتی عمومی در جهان است. این مشکل به این دلیل بزرگ است که قربانیان بیشتر جوان هستند و قبل از تصادف سلامتی کامل داشته‌اند.
بیش از ۹۰درصد از تصادفات جاده‌ای منجر به مرگ یا جراحت در کشورهای در حال توسعه صورت می‌گیرد.
از آنجا که متوسط خسارت مالی هر فوتی در تصادفات رانندگی در ایران حدود 5.2میلیارد تومان برآورد شده است، تصادفات به‌طور متوسط خسارتی معادل ۳درصد تولید ناخالص ملی به اقتصاد کشورمان وارد می‌کند.
نگاهی به آمارها نشان می‌دهد بیش از 20هزار کودک در طول یک سال به‌دلیل فوت یک یا هردوی والدین بر اثر تصادف، یتیم می‌شوند.
بدون آنکه آمار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا را درنظر بگیریم، مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات بعد از بیماری‌های قلبی و عروقی، دومین علت مرگ ایرانی‌ها‌ست که هر 2سال، تلفاتی به اندازه زلزله 6.6ریشتری بم به همراه دارد و اینک در کشور مهم‌ترین عامل تهدید‌کننده سلامت مردمی است، به‌گونه‌ای که مرگ‌ومیر ناشی از آن، رتبه اول مرگ‌‌های غیرطبیعی و در رتبه دوم کل مرگ‌ها قرار دارد.
درواقع هر ۳۰دقیقه، یک کشته بر اثر سوانح رانندگی در ایران ثبت می‌شود.
در سال‌های بعد از جنگ تحمیلی، متوفیان سوانح رانندگی بیش از 3برابر شهیدان جنگ تحمیلی بوده است.
کشور ما به لحاظ آماری یکی از بالاترین تلفات جاده‌ای در جهان را داراست که از مهم‌ترین دلایل آن می‌توان به عوامل انسانی از جمله: سرعت زیاد، بی‌احتیاطی رانندگان و بی‌توجهی به مقررات راهنمایی و رانندگی (فرهنگ رانندگی) و عوامل فنی و محیطی ازجمله خودروهای فرسوده، پایین‌بودن سطح ایمنی خودروها، کاستی‌ها در کنترل کیفی خودروهای موجود و کیفیت پایین و غیراستاندارد بودن جاده‌ها اشاره کرد.
در سال۹۸ بیش از ۶۰۰مورد تصادف منجر به فوت در تهران و بیش از 22هزار تصادف جرحی ثبت شده است که بیش از ۹۰درصد این متوفیان، عابران پیاده و موتورسیکلت‌سوارها هستند.
بیشترین تصادفات در بزرگراه‌ها به‌دلیل سرعت بالای وسایط نقلیه بوده که ۶۰درصد کشته‌شدگان از موتورسیکلت و ۵۵درصد کشته‌شدگان از عابران پیاده در بزرگراه‌ها فوت شده‌اند.
در رابطه با موتورسیکلت شرایط بحرانی است؛ چنان‌که در سال۹۸ حدود 45درصد از کشته‌شدگان راکبان یا سرنشینان موتورسیکلت بوده‌اند و این روند در سال‌جاری نیز ادامه داشته که عامل اصلی فوت آنان (بیش از ۹۲درصد) ضربه به سر است.
متأسفانه بیشترین تلفات سوانح رانندگی در سنین ۱۵ تا ۳۵سال اتفاق می‌افتد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ساختار مطلوب مدیریت شهری در امر کنترل و مدیریت حمل‌ونقل و ترافیک و به مفهوم دیگر به حداقل رسانیدن ضرر و زیان ناشی از آن بر 3رکن استوار است: 1- آموزش، ۲- اجرای قوانین و مقررات و ۳- مهندسی ترافیک.
دست‌اندرکاران و متخصصان حوزه حمل‌ونقل شهری بر این باورند که علاوه بر تجهیز معابر و بزرگراه‌ها به فناوری‌های پیشرفته، می‌بایست به مقوله فرهنگسازی و آموزش در حوزه ترافیک بیش از همیشه پرداخته شود، زیرا این ابزارها به‌تنهایی کارایی لازم برای رفع بحران ترافیک را نخواهند داشت. به‌عقیده کارشناسان، چون رفتارهای ارادی انسان، منشأ فکری و اعتقادی دارند و هدف اصلی و نهایی آموزش، تغییر رفتار فرد است؛ ارائه باور و دیدگاه جدید و اصلاح باورهای قبلی تنها از طریق آموزش امکان‌پذیر است و آموزش مقررات و رفتارهای شهروندی در حوزه ترافیک، یکی از ابتدایی‌ترین مباحث مربوط به اصلاح رفتار جهت افزایش توجه و احترام به مقررات ترافیکی در شهرها بوده و می‌توان آن را زیربنای هرگونه اقدامی در این زمینه دانست.
آموزش ایمنی ترافیک یکی از روش‌های مؤثر و کارآمد برای تغییر الگوهای رفتاری کودکان و نوجوانان و همچنین بزرگسالان در برخورد با مسائل ترافیک است.
با تدوین یک الگوی مناسب راهبردی وظیفه سازمان‌های مسئول در امر آموزش و فرهنگسازی در چارچوبی کلان، مشخص و معین می‌شود؛ به‌گونه‌ای که دسترسی به اهداف اصلی، یعنی ارتقای فرهنگ ترافیک محقق خواهد شد.
در رابطه با راهبرد آموزش ترافیک در شهرداری تهران تمهیداتی اندیشیده شده است که از آن میان می‌توان به تأسیس بوستان‌های آموزش ترافیک اشاره کرد؛ بوستان‌هایی که با ماهیت و اهداف آموزشی شکل گرفتند و میزبان حضور کودکان و خانواده‌ها هستند.
همچنین در زمان شیوع همه‌گیری کرونا دوره‌های آموزشی ایمنی ترافیک به‌صورت رایگان در بستر فضای مجازی برای شهروندان مناطق مختلف شهر تهران و حتی دیگر شهرها برگزار شد که با استقبال کم‌نظیر اقشار مختلف شهروندی روبه‌رو شد. به‌طوری که در سال۱۳۹9 تعداد دوره‌های برگزار شده به بیش از ۲۶۰۰دوره و تعداد فراگیران به بیش از ۴۰هزار نفر افزایش یافت. باتوجه به استقبال شهروندان در سال‌جاری برنامه‌ریزی‌های لازم برای آموزش ۵۰۰هزار نفر از شهروندان در فضای مجازی فراهم شده است.
پویش «خیابان‌هایی برای زندگی»
از نظر ما پویش‌های مردمی در حوزه ایمنی حمل‌ونقل بایستی به‌عنوان یک الزام پایدار درنظر گرفته شوند که می‌توانند اهدافی ازقبیل آگاه‌سازی در مورد خطرات تصادفات و آسیب‌پذیری کاربران خاص (کودکان، سالمندان، معلولان و...)، آموزش شهروندان در مورد آنچه جزو رفتار ایمن یا غیرایمن در حوزه حمل‌ونقل محسوب می‌شود، تغییر نگرش‌ها و باورها به سمت رویکرد مثبت‌تر در زمینه ایمنی خیابان‌ها، اطلاع‌رسانی به شهروندان درخصوص تغییر شرایط بهره‌برداری از مکان‌های تردد عمومی و... را پوشش دهند. بنابراین، پویش‌های ایمنی حمل‌ونقل باید به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر هر راهبرد ایمنی راه و حمل‌ونقل مورد توجه قرار گیرند.
در سال گذشته با توجه به نقش خطیر بانوان در افزایش ایمنی ترافیک و توسعه رفتارهای صحیح رانندگی و نیز سهم بزرگی که از آسیب‌های اجتماعی، روحی و جسمی ناشی از تصادفات رانندگی داشتند، ما به‌عنوان حوزه حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران در پویش «زنان علیه سوانح ترافیکی» مشارکت کردیم که به‌نظر می‌رسد حرکت مثبتی بوده و تا اینجا توانسته به بخشی از اهداف خود در رابطه با ایمنی حوزه حمل‌ونقل دست یابد. امسال سازمان بهداشت جهانی پویش «خیابان‌هایی برای زندگی» را با هدف اصلی ترویج رانندگی در سرعت پایین‌تر از ۳۰کیلومتر در ساعت برای خیابان‌های محلی راه‌اندازی کرده که اقدام خوبی است و با اهداف آموزشی و ترویجی ما در جهت ایمن‌سازی معابر محلی تطابق دارد.
اگر رانندگی با سرعت کمتر از ۳۰کیلومتر در ساعت در خیابان‌های محلی انجام شود، خیابان‌ها برای گروه‌های مختلف سنی - از کودکان گرفته تا سالمندان - ایمن خواهد بود و پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری بهتر در خیابان‌ها انجام خواهد شد. علاوه بر اینها آلاینده‌های سوختی کمتری وارد هوا خواهد شد و بنابراین شرایط بهتری برای گیاهان، درختان و به‌طور کلی محیط‌زیست ایجاد خواهد شد.
تمام تلاش ما در مجموعه شهرداری تهران بر این اساس است که محیط‌های عمومی شهری ازجمله خیابان‌ها در کنار محیط خانه و محیط کار، محیط سومی برای «زندگی» شهروندان باشد نه فقط محل عبوری از خانه تا محل کار. بر همین اساس، امیدوارم با مشارکت همکارانم در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران بتوانیم زمینه‌ساز مشارکت گسترده شهروندان در این پویش باشیم.
به امید روزی که تمام خیابان‌های ما «خیابان‌هایی برای زندگی» باشند.
