گزارش
کوبای بعد از کاسترو در مدار اصلاحات
رئیس‌جمهور جدید کوبا از حفظ اصول انقلابی و حرکت به سمت اصلاحات در این کشور خبر داد
محمدامین خرمی|خبرنگار:
«در کوبا، برای آنهایی که به‌دنبال احیای کاپیتالیسم هستند، جایی نیست.» این جمله‌ای است که «میگوئل دیاس کنل» نخست‌وزیر پیشین کوبا و رئیس‌جمهور امروز این کشور، طی سخنانی کوتاه در مراسم تحلیفش بیان کرد تا از همین ابتدا تکلیفش را با میراث 60ساله انقلاب سوسیالیستی کوبا مشخص کرده باشد. او اما اعلام کرد که خود را بر «اصلاح» عملکرد دولت متعهد می‌داند.
دیاس کنل همزمان با ادای سوگند، وعده داد که کوبا را به سمت یک اقتصاد «مدرن» هدایت و دولت این کشور را به یک دولت «پاسخگو» تبدیل کند. او در سخنان خود به وضوح تلاش می‌کرد میان اصول انقلابی کوبا و ضرورت تغییر در این کشور، آشتی برقرار کند و از برنامه‌اش برای «اصلاح مدل اقتصادی و اجتماعی» مستقر در کوبا هم بگوید. رئیس‌جمهور جدید کوبا با این حال بارها تأکید کرد که اولویتش حفظ نظام کمونیستی کوبا خواهد بود. او گفت: «در دولت من هیچ جایی برای تغییراتی که میراث سال‌های مبارزه را از میان بردارد یا به فراموشی بسپارد وجود ندارد.»
به گفته دیاس کنل، محور برنامه اقتصادی دولت طی ماه‌های پیش رو اجرای برنامه جامعی است که از سوی مجلس و حزب کمونیست به تصویب رسیده و رشد کنترل شده شرکت‌های خصوصی در حوزه‌های خدمات را مجاز می‌داند و همزمان بخش‌های مهم و حیاتی مثل انرژی، معدن، مخابرات، خدمات بهداشتی و درمانی و تولید سیگار را در دست دولت قرار می‌دهد. سخنان دیاس کنل در مراسم روز پنجشنبه، پاسخ به بسیاری از ابهامات مطرح شده طی هفته‌های اخیر هم بود. برخی تصور می‌کردند با کناره‌گیری رائول کاسترو از کرسی ریاست‌جمهوری، دوره انقلابیگری و تأثیرگذاری تفکرات انقلابی خانواده «کاسترو» بر کوبا هم به پایان خواهد رسید. رئیس‌جمهور جدید اما گفت: «در برابر نمایندگان مردم اعلام می‌کنم که رائول کاسترو، دبیرکل حزب کمونیست کوبا، همچنان تصمیم‌گیرنده اصلی برای آینده این کشور است.» پس از دیاس کنل، رائول کاسترو در جایگاه قرار گرفت و به سبک برادر فقیدش، فیدل کاسترو، 90دقیقه سخنرانی کرد تا نشان دهد اوست که همچنان تعیین‌کننده سیاست‌های کلان در کوباست. سخنان رائول اما همچون عملکرد10ساله‌اش در جایگاه ریاست‌جمهوری، متفاوت از برادرش بود. او بر ضرورت مبارزه با فساد در ساختار دولت کوبا تأکید کرد و گفت: «من در کنار دیاس کنل می‌مانم تا این اتفاق بیفتد.» رائول تکلیف ساختار قدرت تا 13سال آینده را هم مشخص کرد. او گفت که توقع دارد میگوئل دیاس کنل برای 2دوره پنج‌ساله به‌عنوان رئیس‌جمهور در قدرت بماند و سپس 3سال هم به‌عنوان دبیرکل حزب کمونیست، بر اوضاع نظارت داشته باشد تا روند اداره کشور از مسیر خارج نشود. کاسترو همچنین اعلام کرد که 3سال دیگر یعنی در سال 2021، کرسی دبیرکلی حزب کمونیست را هم به میگوئل دیاس خواهد سپرد. بدین‌ترتیب، میگوئل دیاس دست‌کم تا سال2031 قدرتمندترین چهره سیاسی در کوبا خواهد بود.
اصلاحات؛ محور کوبای رائول
کوبایی‌ها 2سال پیش با فیدل کاسترو، رهبر انقلابی‌شان، وداع کردند. فیدل در سن 90سالگی و پس از 5دهه حکومت بر کوبا درگذشت. رائول از سال2006 زمانی که وضعیت جسمانی فیدل بسیار وخیم شده بود، عملا قدرت را در دست داشت اما 2سال بعد و با کناره‌گیری رسمی برادرش از قدرت، به‌عنوان رهبر حزب کمونیست و رئیس‌جمهور کوبا نقش بیشتری در فضای سیاسی و اقتصادی این کشور به‌دست گرفت. رائول ادامه‌دهنده راه برادرش بود اما دست به اصلاحاتی زد که تا آن زمان سابقه نداشت. اصلاحات اقتصادی رائول کاسترو، برای نخستین بار فضا را برای فعالیت بخش خصوصی در کوبا فراهم کرد. استفاده از گوشی‌های تلفن همراه و اینترنت رواج بیشتری گرفت و گردشگری جایگاه خود را در اقتصاد کوبا پیدا کرد. با از سر‌گیری روابط دیپلماتیک میان کوبا و آمریکا در سال2015 در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما، سالانه 5 میلیون گردشگر وارد جزیره کوبا شدند تا امید کوبایی‌ها به شکوفایی اقتصادی دوچندان شود. این وضعیت اما با ورود ترامپ به کاخ سفید و احیای سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه کوبا، ناگهان افول کرد. برخی تصور می‌کردند رائول کاسترو پس از خودش، فرزندش «الساندرو کاسترو» را به‌عنوان جانشین تعیین می‌کند؛ او اما ترجیح داد نخست‌وزیرش که فردی «تکنوکرات» و خارج از خانواده کاسترو به شمار می‌رود، قدرت را در دست بگیرد و روند اصلاحات در کوبا را دنبال کند. بر همین اساس، 603نفر از 604عضو مجمع ملی قدرت خلق کوبا به انتخاب دیاس کنل رأی دادند؛ انتخابی که با واکنش منفی سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روبه‌رو شده و «رأی و نظر» مردم کوبا را در آن بی‌تأثیر دانسته است. این انتخاب در روسیه اما مورد استقبال قرار گرفت و سخنگوی وزارت خارجه این کشور آن‌را نشانه «عمیق‌تر شدن اصول انقلاب» در کوبا دانست.
طی 5 سال گذشته و با حمایت‌های دیاس کنل، دسترسی به اینترنت در کوبا گسترش پیدا کرده است اما سیاست فیلترینگ برای وبلاگ‌های مخالف دولت و وب‌سایت‌هایی که از سوی دولت آمریکا حمایت می‌شوند اعمال می‌شود. میگوئل دیاس کنل تنها صدای سیاسی حامی وبلاگ‌نویسان منتقد دولت بوده است؛ افرادی که از سوی گروه‌های سیاسی تندرو در کوبا همیشه تحت فشار بوده‌اند. به دور از مسائل سیاسی، در کشوری که حقوق ماهانه متوسط 30دلار است، اقتصاد و اصلاحات اقتصادی بزرگ‌ترین چالش رئیس‌جمهور جدید به شمار می‌رود. به‌نظر می‌رسد کوبای میگوئل، ترکیبی از انقلابیگری و مدرنیسم باشد؛ ترکیبی که احتمالا همچنان بخش انقلابی‌‌اش بر بخش مدرنش برتری داشته باشد. این را در جمله پایانی سخنان میگوئل دیاس کنل در مراسم تحلیفش می‌توان به وضوح دید: «یا مرگ، یا سوسیالیسم!»
میگوئل دیاس کنل کیست؟
میگوئل دیاس کنل 57ساله دانش‌آموخته مهندسی الکترونیک است اما از دوران جوانی وارد حزب کمونیست شد و در رده‌های حزب پیشرفت کرد. او در دهه1990، رئیس منطقه‌ای حزب کمونیست در استان محل زندگی‌اش، ویلاکلارا شد. رئیس حزب کمونیست در هر استان جایگاهی همچون استاندار دارد. دیاس کنل در سال2003، به استان «هولگین» نقل مکان کرد تا ریاست حزب در این استان را به‌عهده بگیرد. هولگین منطقه‌ای با اقتصاد و گردشگری شکوفا و یکی از مهم‌ترین قطب‌های اقتصاد کوباست. او 6 سال بعد به هاوانا فراخوانده شد تا مسئولیت وزارت تحصیلات تکمیلی را به‌عهده بگیرد. میگوئل دیاس کنل در سال2013 از سوی رائول به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب و رسما وارد بازی بزرگان شد. از آن زمان او همیشه به نمایندگی از رائول در مراسم‌ها شرکت و در سفرهای خارجی دولت کوبا را نمایندگی می‌کرد. میگوئل دیاس کنل پس از پیروزی انقلاب کوبا به دنیا آمده اما همیشه بر اصول انقلابی این کشور پایبند بوده است. بااین حال، او جزو رهبران جوان‌تر حزب کمونیست به شمار می‌رود که خواهان حرکت انقلاب به سمت مدرنیسم هستند. سبک لباس پوشیدن او با رهبران کهنسال حزب کمونیست متفاوت است و به موسیقی راک علاقه دارد. کوبایی‌ها او را «مردمی» و «شیک‌‌پوش» می‌دانند. کاهش فقر، مبارزه با فساد و بهبود کیفیت زندگی مهم‌ترین خواسته‌های مردم از رئیس‌جمهور جدید است.