لزوم بازطراحی محیط شهری

پگاه جعفری‌حقیقت‌پور- استاد عمران راه و ترابری دانشگاه علم و صنعت

شهرها بیشتر ساکنان جهان را در خود جای داده و مراکز رشد اقتصادی و نوآوری هستند. با این وجود، تمرکز بالای افراد و فعالیت‌ها در شهرها آنها را در مقابل عوامل استرس‌زای مختلف مانند بلایای طبیعی و مصنوعی آسیب‌پذیر می‌کند. با درک این موضوع، طی چند دهه گذشته، تحقیقات گسترده‌ای در مورد تأثیرات طیف گسترده‌ای از بلایا بر شهرها و اقدامات لازم برنامه‌ریزی، بازیابی و سازگاری که برای مقابله با این بلایا باید انجام شود، منتشر شده است. از همان روزهای ابتدایی بحران کوویدـ19 جامعه علمی دائماً در تلاش است تا موضوعات مختلفی مانند مکانیسم‌های پیشگیری از انتشار ویروس، تأثیرات زیست‌محیطی، اقتصادی - اجتماعی، برنامه‌ها و سیاست‌های لازم برای بهبود و سازگاری با شرایط را روشن کند. مفهوم لزوم بازطراحی محیط شهری از آنجا نشأت می‌گیرد که در همین همه‌گیری جهانی شاهد معضلات متعدد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بودیم که تمامی این موارد ناشی از 2عامل مهم عدم‌ساخت فضای شهری براساس معیارهای فنی- مهندسی و عدم آموزش لازم و صحیح به شهروندان است. اکنون  بشر به دوران تاریکی بازگشته و درباره ویروس کرونا اطلاعات کاملی ندارد، دیگر همه کشورها چه غنی و چه فقیر، چه توسعه‌یافته و نیافته، 4اصل ماسک زدن، شست‌وشوی مداوم دست‌ها،  فاصله‌گذاری اجتماعی و رفتار دقیق در ارتباطات اجتماعی را در نظر می‌گیرند، اما در برخی کشورها و جوامع شهری مانند ایران و شهر تهران، شهروندان حتی به توصیه‌هایی مانند ماسک زدن یا نزدن شک دارند و این امر نشان می‌دهد که متاسفانه برخی از شهروندان ابتدایی‌ترین اطلاعات را نیز درباره این بیماری ندارند که این امر ناشی از کمبودهای اساسی و ریشه‌ای در زمینه آموزش‌های لازم و صحیح برای مواقع بحرانی است و یک مشکل فرهنگی و اجتماعی به شمار می‌آید. در این راستا ضروری است در درجه اول اقدامات عملی در جهت بازطراحی محیط شهری قرار گیرد؛ زیرا تا آگاهی نسبت به مسئله‌ای درست نباشد، سیستم به‌خوبی عمل نخواهد کرد؛ مسئله‌ای که حتی با بهره‌گیری از ایده‌های خلاقانه هنری به افزایش نشاط اجتماعی نیز منجر می‌شود.
با لزوم فاصله‌گذاری فیزیکی، در حال حاضر در بسیاری از شهرهای دنیا طراحی فضای شهری به سمت توسعه فضاهای باز و نیمه‌باز و عریض‌تر شدن پیاده‌روها پیش می‌رود تا امکان حضور افراد با رعایت فاصله فیزیکی فراهم شود. بافت‌های شهری ایران به‌خصوص بافت‌های جدیدتر، بیشتر تحت تأثیر این شرایط قرار گرفته است؛ به طور مثال در محلات غربی تهران (سعادت‌آباد، پونک، محلات منطقه ۲۲ و...)، پیاده‌روهای استاندارد با عرض مناسب به‌ندرت مشاهده می‌شود؛ درحالی‌که در بسیاری از شهرهای دنیا، تلاش بر این است که بیش از پیش بخشی از معبر سواره نیز در اختیار معبر پیاده قرار گیرد تا حضور افراد در سطح شهر با رعایت موارد لازم میسر شود. برای حل این مشکل می‌توان به زمینه‌های مهندسی روی آورد. یکی از شاخص‌های اساسی که امروزه در دنیا حل شده و در کشور ایران در ابتدای راه قرار دارد بحث خیابان کامل است. از تعریف خیابان کامل به‌خوبی می‌توان به نقش پررنگ و اساسی آن در بحران همه‌گیری کرونا پی برد؛ زیرا هم باعث دسترسی راحت و در کمترین زمان شهروندان به نیازهای خود در دوران قرنطینه می‌شود و هم به جهت ایجاد راه‌ها و پیاده‌روهایی با طول و عرض مناسب سبب رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی شده که یکی از اصل‌های اساسی پیشگیری از کروناست. در حوزه‌ای دیگر می‌توان اشاره داشت که یکی دیگر از مهم‌ترین مسائلی که باید در دوران پساکرونا پیگیری کرد، ایجاد شهرهای تاب‌آور است که به اعتقاد جمعی از صاحبنظران اقتصادی و اجتماعی اکنون نباید به زندگی متراکم فعلی برگشت؛ زیرا شهرهای بزرگ در برابر انواع ویروس و حادثه‌ها آسیب‌پذیرترند. مثال بارز آن شهرهای بزرگی مانند ریودوژانیرو، لندن و تهران است که این ویروس به دلیل بافت شهری متراکم و پرجمعیت این شهرها به سرعت منتشر شده و تعداد زیادی را مبتلا کرده است. به سبب بحران کرونا پایه و اساس زندگی نوین دچار تزلزل شده و امکان دارد در آینده جوامع انسانی به سمت زندگی شهری با تراکم کمتر سوق پیدا کند؛ از همین رو نیاز به بازطراحی فضای شهری پس از بحران کرونا یک اصل اساسی و مهم تلقی می‌شود.