یادداشت یک
یکه‌تازی کرونا در تغییر رسوم نوروزی
کامل دلپسند ـ جامعه‌شناس
یک‌سال از کرونا می‌گذرد و این ویروس در سالی که گذشت تأثیرات جدی بر حوزه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از خود به جای گذاشت. در حوزه اقتصاد شاهد بودیم که بسیاری از افراد با کاهش قدرت خرید مردم، رشد فقر در طبقات متوسط رو به پایین و حتی جا به‌جایی طبقات در توان خرید مواجه شدند.
کرونا بر سیاست نیز اثر گذاشت. ما در این دوران شاهد عیان‌شدن کارآمدی یا ناکارآمدی دولت‌ها بودیم. ناگفته نماند که این ویروس اثرات عمیقی بر فرهنگ و اجتماع به جای گذاشت و موجب شد تا بسیاری از رفتارهای فردی و همچنین عادت‌واره‌هایی همچون روبوسی، در آغوش‌گرفتن و دست‌دادن با تغییرات جدی همراه شوند. ما شاهد بودیم که آداب و رسومی که طی صدها سال شکل گرفته بودند با آمدن کرونا در مدت زمان کوتاهی از زندگی افراد حذف و به یک آرزو تبدیل شدند.
همانطور که مناسک‌های مذهبی با توجه به کرونا، شکل جدیدی از خود نشان دادند، نوروز هم از این شرایط مستثنی نخواهد بود و دیدارها به افراد درجه یک خانواده محدود خواهد شد.
از سوی دیگر، تکیه بر قواعد ستاد ملی مقابله با کرونا نیز می‌تواند بر نحوه اجرای آداب نوروزی مؤثر باشد و با توجه به نگرانی از انتقال این ویروس باید گفت که نوروز امسال با تغییرات زیاد و محدودیت‌های بالا در خاطراتمان ثبت خواهد شد.
بدون شک نوروز را نباید تنها در قالب نو‌شدن سال تفسیر و تحلیل کرد. نوروز یک رویداد اجتماعی و فرهنگی است که بستر مناسبی را برای بسیاری از عادت‌واره‌ها، کنش‌ها و هنجارهای موجود در جامعه ایرانی مهیا می‌کند.
رشد شهرنشینی و درگیری‌های شغلی موجب شده است تا بسیاری از دیدو بازدیدها محدود به شب عید شود و افراد اگر در طول سال امکان دیدار با اقوام و آشنایان را نداشته باشند، از فراغت نوروز استفاده می‌کنند تا از این طریق مراسم عید نوروز را تمام و کمال به جای بیاورند.
در این میان نباید از این نکته غافل ماند که بسیاری از نوسازی‌های خانوادگی، مکانی و... در شب عید اتفاق می‌افتد و از این منظر باید گفت که نوروز نه‌تنها یک رویداد زمانی بلکه یک نماد فرهنگی و اجتماعی برای جامعه ایرانی است.
همانطور که کرونا موجب شده است تا حوزه‌هایی همچون اقتصاد، سیاست، فرهنگ و اجتماع با دگرگونی‌های متعدد همراه شوند، بدون شک آداب و رسوم نوروزی نیز با توجه به سبک جدید زندگی افراد، شکل و شمایلی جدید به‌خود خواهد گرفت و باید منتظر باشیم تا نمادهای اجتماعی و فرهنگی که در دسته مناسک جای می‌گیرند، با تغییر همراه شوند.
این تأثیرگذاری ممکن است در چند وجه اتفاق بیفتد و به‌عنوان مثال ما شاهد کاهش مراودات اجتماعی در سطوح مختلف روابط خانوادگی خواهیم بود و در رابطه‌های درجه یک و دوم نیز به‌احتمال زیاد دید و بازدیدهای نوروزی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و حذف مناسک و مراودات اجتماعی همچون دست‌دادن و روبوسی انجام خواهد شد. بر این اساس این احتمال وجود دارد که بخش اعظمی از دید و بازدیدها به شکل مجازی انجام شوند و در این صورت بخش زیادی از تعاملات اجتماعی ناشی از گفت‌وگوهای رو در رو به فضای مجازی کشیده خواهد شد و دور از ذهن نیست که کج‌فهمی از پیام‌های مجازی شرایط را برای ایجاد اختلاف‌ها مهیا کند.
در ادامه نباید فراموش کرد که کرونا بیش از همه بر اقتصاد اثر گذاشت و موجب کاهش قدرت خرید خانواده‌ها شد. بر این اساس احتمال این وجود دارد که افراد تمایل کمتری به انجام آداب نوروزی داشته باشند. به‌عنوان مثال افراد کمتری خود را ملزم به خرید لباس نو برای شب عید و حتی خرید خوراکی‌های مخصوص شب عید خواهند کرد.
کرونا در سبک زندگی کنشگران ایرانی اثرگذار بوده است و حتی با رفتن این ویروس نمی‌توان به شکل تمام و کمال به سبک زندگی دوران قبل از کرونا بازگشت. بر این اساس می‌توان ادعا کرد که تغییر فرهنگی رفتارهای شهروندان در روزهای بعد از کرونا ادامه خواهد داشت. ما نباید این نگاه را داشته باشیم که این تغییر فرهنگی به‌طور کامل بد است؛ چرا که هر پدیده‌ای می‌تواند اتفاقات مثبتی را با خود به همراه بیاورد چون بسیاری از مراسم نوروز، نمایش اجتماعی وضع موجود دارایی‌ها، توانمندی‌ها و سبک زندگی برای دیگران هستند. در دوره نوروز شاهد بودیم که خرید و فروش مبلمان، وسایل منزل و هر آنچه برای نمایش اجتماعی است، با شدت بسیاری از جانب مردم پیگیری می‌شد اما می‌توان امید داشت که این رفتارها در نوروز پیش‌رو کاهش پیدا کنند.
اگر رفت‌وآمدهای خانوادگی کم شود- به‌دلیل آنکه کرونا، اقتصاد خانواده‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده است- ممکن است بسیاری از خانواده‌ها از نوسازی وسایل خانه برای نمایش دست بردارند. از نظر من باید گفت که کرونا از این منظر پیامدهای ناخواسته مثبتی دارد و موجب کاهش تنش‌های غیرمستقیم ناشی از چشم و هم‌چشمی خواهد شد.
در پایان باید قبول کرد که بخشی از تأثیرات کرونا هنوز در بسیاری از حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی ناشناخته است و این ویروس در تغییر فرهنگ، نگرش، عادت‌واره‌ها و سبک زندگی ما یکه‌تازی می‌کند و بر این اساس باید بدانیم که نوروز نیز از این تغییر مستثنی نخواهد بود.
در همینه زمینه :
