چشم‌انداز شادکامی

احسان مکتبی- معاون سیاسی، امنیتی، اجتماعی استانداری گلستان

یکی از سؤالات اساسی که همواره ذهن پژوهشگران حوزه علوم انسانی را به‌خود معطوف می‌کند، چگونگی کمی‌سازی داده‌ها و مفاهیم کیفی است؛ به همین دلیل انتخاب روش‌هایی که اهل تحقیق را به‌سوی تعریف دقیق داده‌های کیفی راهنمایی می‌کند، اهمیت زیادی دارد. اینکه مفاهیمی کیفی مانند غم، شادی، رضایت، آرامش و... را چگونه می‌توان به محصولی کمی، قابل تعریف و تبیین و در دسترس و قابل نقد تبدیل کرد، همواره برای اهل فن مسئله بوده است؛ زیرا روش‌های مختلفی برای نیل به مقصود فراهم شده که مبتنی بر بینش‌ها و دیدگاه‌های معرفتی متفکران و اندیشمندان است. اما به هر روی، منظور از چنین فرایندی دریافت محصولی کمی و قابل تعریف از پدیده‌های کیفی بوده است تا با دریافت دقیق داده‌ها و نتایج آن بتوان راهکارهای مقابله با مسئله‌ها و بحران‌ها را کشف و برای آنها تدبیر کرد. بنابراین در میان سطرهای نانوشته این پژوهش‌ها همواره باید به نوعی آینده‌پژوهی نیز چشم داشت؛مسئله‌ای که درواقع غایت همه این پژوهش‌هاست؛ زیرا بشر عاقل در پی آن است که با نقد و اشکال بر گذشته راهی بهتر در بن‌بست‌ها بگشاید و برای رسیدن به نتیجه در احوال خود پژوهش و تحقیق می‌کند. از این منظر انجام پژوهش‌هایی نظیر آنچه درباره «میزان شادکامی ایرانیان» در جهاد دانشگاهی ایران انجام شده، تلاشی قابل اعتناست، اما در کنار این مطلب -چنان که گفته شد- باید اذعان کرد مسئله اصلی در پژوهش‌ها آن است که آیا این تحقیق ما را در راه فهم و نقد گذشته و روشن کردن چشم‌اندازی برای آینده یاری‌رسانی می‌کند؟  برای درک دقیق‌تر این سؤال باید به پژوهشی که در سال‌های دهه 50به‌منظور درک خواسته‌ها و نیازهای عمومی ایرانیان انجام شد و با عنوان «صدایی که شنیده نشد» به بازار نشر راه پیدا کرد، توجه کنیم. این پژوهش که با عنوان نگرش‌های اجتماعی، فرهنگی و توسعه نامتوازن از سوی علی اسدی و مجید تهرانیان انجام شده بود به‌گونه‌ای بسیار آشکار چشم‌انداز روشنی از تأثیرات مدرنیزاسیون بر جامعه ایرانی را نشان می‌دهد. وجود مسائلی را که در دهه60 به بحران‌های
عظیمی منجر شد و توان مقابله با آن از دست رفت می‌توان در این تحقیق به روشنی دید. به این جهت آنچه باید در اینگونه نظرسنجی‌ها به آن توجه داشت، علاوه بر توجه بر ضرورت انتخاب روش‌های دقیق و آزموده علمی در انجام پژوهش، طرح علمی مسئله و همچنین چگونگی انجام تحقیق و فرایند انجام آن است که باید برای آنها پاسخ‌های دقیقی داشت.