انیس نقاش؛ چریک لبنان

سیاوش فلاح‌پور

روزنامه‌نگارانیس نقاش، مبارز لبنانی و مدیر شبکه پژوهش‌ها و بررسی‌های «امان» صبح روز گذشته در 70سالگی در اثر ابتلا به ویروس کرونا درگذشت. براساس گزارش‌های موجود، او در جریان آخرین سفر خود به سوریه به این ویروس مبتلا شده بود و پس از آنکه چندین روز تحت مراقبت‌های ویژه در بیمارستان هشام سنان دمشق قرار داشت، درگذشت. بسیاری نقاش را به‌عنوان چریکی قدیمی می‌شناسند که نقش مهمی در توسعه و تقویت گروه‌های  محور مقاومت، از فلسطین گرفته تا سوریه، لبنان و عراق داشته و بخش قابل توجهی از عمر خود را صرف مبارزه با رژیم صهیونیستی، آمریکا و متحدان آنها در منطقه خاورمیانه کرده است، اما او در عین حال تحلیل‌گری شناخته‌شده و آشنا با معادله قدرت در خاورمیانه بود که تلاش کرد در نیمه دوم عمر خود با تالیفات و مقالاتش، چشم‌اندازی سیاسی-اقتصادی برای نیروهای محور مقاومت در سراسر منطقه ترسیم کند. حاصل این بخش از عمر انیس نقاش، کتابی است با عنوان «کنفدرالسیم شرقی» که در آن مقدمات نظریه‌ای جامع برای ائتلاف سیاسی-اقتصادی کشورهای منطقه در مقابل متحدان آمریکا به چشم می‌خورد.

گام‌به‌گام در مسیر مقاومت
نقاش متولد سال1948 در بیروت است؛ سالی که رژیم صهیونیستی با حمایت غرب، کشور جعلی اسرائیل را بر پا کرده و در جنگی بزرگ، 4ارتش نوپای عربی را در هم شکست. تحصیلات اولیه انیس در مدارسی با گرایش‌های دینی و اسلامی بود. او از ابتدا تمایل داشت با جنبش‌های اعتراضی و ضد‌استعماری همراهی کند تا جایی که از همان سنین نوجوانی در تجمعات مردمی برای حمایت از انقلاب الجزایر علیه استعمار فرانسه شرکت می‌کرد. تداوم این وضعیت در سایه شرایط خاص لبنان باعث شد نقاش پیش از ورود به دانشگاه و درحالی‌که تنها 16سال داشت به‌طور محرمانه وارد یکی از گروه‌های وابسته به جنبش فتح برای مبارزه با اسرائیل شود. جنبش فتح (نیروهای چپ‌گرای فلسطینی) تنها گروه مقاومت آن زمان بود که پس از نبرد با اسرائیل و اخراج از اردن، لبنان را به‌عنوان اصلی‌ترین پایگاه خود انتخاب کرده و از داخل خاک این کشور به عضوگیری و فرماندهی عملیات‌های چریکی علیه صهیونیست‌ها می‌پرداخت. از جمله نخستین مواردی که نام انیس نقاش در رسانه‌ها مطرح شد به اعتصاب غذای او در اعتراض به انفعال کشورهای عربی مقابل اسرائیل بر می‌گردد. این اعتصاب پس از حمله کماندوهای اسرائیلی به فرودگاه بیروت صورت گرفت و با بستری شدن نقاش در بیمارستان خاتمه یافت. کمی بعد در سال1970(22سالگی) نقاش دیگر رسما به یک چریک تازه کار تبدیل شده بود که در اردوگاه‌های فدائیان جنبش فتح آماده خدمت بود. البته او همزمان با این مسیر به تحصیلات دانشگاهی خود نیز ادامه می‌داد. نقاش درباره این مقطع از زندگی خود به شبکه المنار می‌گوید: «روزها دانشجو بودم و شب‌ها به اردوگاه‌های مخفی نظامی می‌رفتم. اصرار داشتم هر دو مسیر را با هم ادامه دهم». سال1973 نخستین مشارکت نظامی نقاش در جنگی همه جانبه علیه اسرائیل رخ داد؛ او بخشی از واحدهای فدائیان بود که به موازات درگیری‌های گسترده ارتش‌های مصر و سوریه با اسرائیل، از داخل خاک لبنان به‌سوی شهرک‌ها در سرزمین‌های اشغالی خمپاره شلیک می‌کرد. این آغاز مسیری بود که به مشارکت و بعدها فرماندهی بسیاری از عملیات‌های چریکی توسط انیس نقاش جوان منتهی شد؛ از ربایش نیروهای وابسته به صهیونیست‌ها گرفته تا عملیات‌های انتقامی و کمین. البته اهداف این عملیات‌ها تنها محدود به رژیم صهیونیستی نبوده و حامیان و متحدان آن را هم در بر می‌گرفت.

تأسیس کادرهای مقاومت لبنان
نقاش در سال1978 پس از هجوم ارتش اسرائیل به خاک لبنان به همراه تعدادی از یاران چریک خود برای مقاومت راهی مناطق جنوبی این کشور شد. این مقطع یکی از مهم‌ترین دوران زندگی نقاش به شمار می‌رود؛ دورانی که هسته‌های اولیه جنبش مقاومت مسلحانه لبنان توسط جوانان این کشور شکل گرفت. او در این سال به همراه چریک‌های توانمند و جوان دیگری نظیر «عماد مغنیه» از فتح جدا شده و گروه کوچک اما مستقل جدیدی را تاسیس کرد. علت جدایی این افراد از فتح به گرایش‌های اسلامی آنان بر می‌گشت. اگرچه آ‌نها در عین حال هیچ‌گاه روابط خود با همسنگران قدیمشان را به‌طور کل از بین نبردند. برای درک بهتر این مناسبات کافی است بدانیم جنبش فتح در صبح روز گذشته، پیش از هر گروه دیگری درگذشت انیس نقاش را به حامیان مقاومت در منطقه و جهان تسلیت گفت.
به روایت شبکه المیادین، انیس نقاش پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نقش بی‌بدیلی در هماهنگی‌ها میان ایران با گروه‌های پراکنده مقاومت در فلسطین و لبنان ایفا کرد. البته نقاش صرفا یک هماهنگ‌کننده نبود و مهارت‌های چریکی او باعث شد حتی انقلاب نوپای اسلامی در ایران نیز از وی برای اداره برخی عملیات‌های چریکی و سازماندهی نیروهای تازه کار در جبهه‌های مختلف استفاده کند. بدون شک یکی از مشهورترین این عملیات‌ها، تلاش برای انتقام از شاپور بختیار، آخرین نخست‌وزیر رژیم پهلوی در پاریس بود؛ عملیاتی که به‌دلیل لو رفتن اطلاعات محرمانه ناکام ماند و باعث شد پای انیس نقاش به زندان‌های فرانسه باز شود. اگرچه دادگاه فرانسه حکم 10سال حبس برای نقاش صادر کرده بود، اما او به فاصله کوتاهی در جریان مبادله اسرا و گروگان‌ها با حکم عفو رئیس‌جمهور وقت فرانسه یعنی فرانسوا میتران آزاد شد و به لبنان بازگشت. نقاش در یکی از مصاحبه‌های خود با بیان جزئیاتی تاریخی از ماجرای عملیات ناموفق پاریس می‌گوید: روز حادثه آنها شک کردند و در ساختمان بختیار را به رویم باز نکردند. من هم بلافاصله تصمیم گرفتم با گلوله قفل در را بشکنم و بروم داخل. موفق شدم تا پشت در اتاق بختیار نفوذ کنم ولی هرچه تلاش کردم نتوانستم وارد اتاقی اصلی بشوم. یکی از دو گلوله‌ای که به من خورد، متعلق به سلاح خودم بود که به در شلیک کردم و کمانه کرد و برگشت سمت خودم. بعد هم که با پلیس فرانسه درگیر شدم و یک گلوله دیگر هم خوردم و دستگیر شدم. تا 4 ‌ماه در زندان داشتم دیوانه می‌شدم که چطور نتوانسته‌ام یک در را باز کنم تا اینکه در دادگاه، قاضی عکس‌های مربوط به در اتاق را نشان داد که از لایه‌های آهن ضدآتش تشکیل شده؛ لذا متوجه شدم که تلاش برای بازکردن آن بیهوده بوده است.