دنبال فقرزدایی باشیم، نه فقیرزدایی

حمیدرضا بوجاریان- خبر‌نگار

 ایده افزایش مستمری ماهانه مددجویان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی(ره) به 500هزار تومان در مجلس مطرح است. اگر این افزایش اعمال نشود، زندگی مددجویان باز سخت‌تر از گذشته می‌شود. کمیته امداد پیشنهاد کرده است که مسئولیت ایجاد اشتغال خانگی در کشور را برعهده بگیرد تا افراد نیازمند با این روش از چرخه محرومیت خارج شوند. با گذشت 42سال از پیروزی انقلاب اسلامی که با شعار رسیدگی به مستضعفان و رفع محرومیت در کشور همراه بود، هنوز هم شاهد چهره زشت فقر در برخی مناطق کشور هستیم؛ این در حالی است که در سال‌های گذشته، نهادهای مختلفی برای از بین بردن فقر و حمایت از خانواده‌های نیازمند فعالیت خود را در کشور آغاز کرده‌اند، اما این پرسش مطرح است که چرا به‌رغم تلاش‌های انجام‌شده، هنوز هم فقر بخشی از جامعه را آزار می‌دهد. مصطفی میرسلیم، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگو با همشهری معتقد است نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد به‌عنوان متولی رسیدگی به محرومان نباید به‌عنوان نهادی برای پول‌پاشی در بین نیازمندان معرفی شوند.

عملکرد کشور در حوزه محرومیت‌زدایی و به‌طور خاص عملکرد کمیته امداد به عنوان بزرگ‌ترین نهاد حمایتی کشور را در سال‌های گذشته چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من وقتی خوشحال می‌شوم که کمیته امداد دیگر کاری برای انجام دادن نداشته باشد. این مهم وقتی تحقق پیدا می‌کند که همه افراد جامعه به سطحی از رفاه و آسایش رسیده باشند که نیاز به‌وجود یک سازمان حمایتی در سطح ملی نباشد و کمک‌رسانی به نیازمندان به‌صورت مقطعی یا از طریق مراکز خیریه محلی و خانوادگی انجام شود. متأسفانه شرایط امروز کشور اینگونه نیست و تا رسیدن به چنین نقطه‌ای فاصله داریم. به‌نظر می‌رسد در اندیشه امام راحل(ره) به‌عنوان بنیانگذار کمیته امداد نیز همین رویکرد وجود داشته، اما به هر دلیلی وقتی آمار و ارقام فعالیت‌های کمیته امداد را می‌بینیم، متوجه می‌شویم که حجم فعالیت‌های این نهاد سال به سال بیشتر می‌شود. این نشان می‌دهد به موازات افزایش اقدامات و برنامه‌های گسترده کمیته امداد، میزان فقر و محرومیت در جامعه بیشتر شده است که علت را باید در عملکرد نادرست دیگر نهادها جست‌وجو کرد. ببینید کمیته امداد یک نهاد حمایتی است؛ نهادی که اگر افراد یا خانواده‌هایی احساس کنند بدون کمک قادر به تأمین معیشت خود نیستند باید به آن مراجعه می‌کنند. اینکه می‌گوییم فقر در جامعه بیشتر شده است به معنای ناکارآمدی کمیته امداد نیست؛ هرچند ممکن است نقدهایی نیز به فعالیت‌های این نهاد وارد باشد که هست اما، توجه داشته باشیم اتخاذ سیاست‌های غلط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یا اجرای غلط سیاست‌های درست در حوزه‌های مختلف است که موجب گسترش فقر در جامعه‌ می‌شود.
به‌طور کلی مهم‌ترین نقدی که می‌توان بر روند محرومیت‌زدایی در کشور وارد کرد، چیست؟
برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید به این پرسش بنیادی پاسخ دهیم که آیا رسیدگی به محرومان باید تسکینی باشد یا ریشه‌ای؟ اگر بخواهم بیشتر توضیح دهم باید بدانیم که در روش تسکینی تمرکز روی فقیرزدایی است؛ به این معنا که تمام مراحل شناسایی نیازمندان و مراجعه به آنان و تأمین اعتبار و امکانات مادی و معنوی برای کمک به آنان انجام می‌شود، اما به جای حل ریشه‌ای مشکل، به ارائه کمک‌های مقطعی و تسکینی بسنده می‌شود. ارائه کمک‌های موردی، پرداخت مستمری، تأمین لوازم ضروری زندگی، ارائه جهیزیه که از سوی همه خیریه‌ها و نهادهای حمایتی از گذشته انجام می‌شده، در همین قالب قرار می‌گیرد. در رفع ریشه‌ای تمرکز باید روی شناسایی قابلیت‌ها و استعدادهای خانواده باشد تا از طریق پرورش آن، در یک فرایند دقیق و کارشناسی، خانواده نیازمند به‌خودکفایی برسد و از حمایت خارج شود. نکته قابل توجه این است که بسیاری از خانواده‌های نیازمند چون سرمایه اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی ندارند، گرفتار فقر شده‌اند، توانایی دارند، اما این توانایی شناسایی نشده و پرورش نیافته است. این افراد ظرفیت اشتغال و خودکفایی دارند، اما قدرت کارآفرینی ندارند. باید دستشان را گرفت و راه را برایشان هموار کرد.
اما کمیته امداد و نهادهای   مانند آن مثل بهزیستی به روش‌های حمایت تسکینی بیشتر توجه می‌کنند.
کمیته امداد و دیگر نهادهای حمایتی در ابتدای شکل‌گیری بیشتر تمرکز خود را روی کمک‌های تسکینی قرار داده بودند. البته مرهم‌های تسکینی لازم و واجب به‌خصوص برای افرادی که تازه‌ وارد چرخه حمایت می‌شوند لازم است، اما در ادامه باید به سمت توانمندسازی حرکت کنیم. در کمیته امداد از ابتدا فعالیت‌های اشتغال‌زایی کم و بیش وجود داشت، اما با کمی تأخیر از اوایل دهه70 در قالب معاونت اشتغال و خودکفایی فعالیت خود را به‌صورت جدی آغاز کرد. براساس گزارش‌ها تاکنون بیش از 700هزار نفر از همین طریق به‌خودکفایی رسیده‌اند.
به‌نظر می‌رسد شیوع کرونا در کشور سبب شده است توجه به موضوع مشاغل خانگی افزایش پیدا کند. در این‌باره چه راهبردهایی در نهادهای حمایتی باید پیگیری شود؟
نمایندگان مردم در مجلس معتقدند مشکل محرومیت باید از اساس حل شود. به‌عبارتی ما قائل به پدیده فقرزدایی هستیم، نه فقیرزدایی. از نظر ما در مجلس، اشتغال خانگی مهم است. کمیته امداد در زمینه اشتغال خانگی مدعی است و حتی پیشنهاد پذیرفتن مسئولیت اشتغال خانگی کشور را ارائه کرده است. در همه‌گیری کرونا به اهمیت اشتغال خانگی پی بردیم و برنامه‌های جدی برای حمایت از این نوع کسب‌وکارها در مجلس پیگیری می‌شود. درحالی‌که بسیاری از مشاغل دچار آسیب شدند، مشاغل خانگی بدون چالش کار خود را جلو بردند. ظرفیت‌های مغفولی در حوزه اشتغال خانگی داریم که باید با ارائه مشوق‌ها و تسهیلاتی از آنها حمایت کنیم تا فعالیت خود را ادامه دهند.
در کنار توجه به ایجاد مشاغل خانگی به‌نظر می‌رسد تجربه‌های گذشته چندان موفق نبوده است.
این حرف را قبول ندارم. نظارت و راهبری که بر مشاغل تولیدی کمیته امداد انجام شده، نشان می‌دهد تأثیرات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی طرح‌ها مثبت و مؤثر بوده است. به ادعای مسئولان این بخش، درآمد طرح‌های اشتغال مددجویان در سال گذشته دو برابر مجموع مستمری پرداخت شده به کل مددجویان بوده است. با همین الگو باید صدها نوع اشتغال در سراسر کشور تعریف کرد و این نیازمند حمایت و همراهی دولت و مجلس است. با این حال هنوز این تفکر در میان برخی گروه‌های مردم وجود دارد که کمیته امداد تنها مستمری به مددجو پرداخت می‌کند. این تصور باید اصلاح شود. اینکه گفته شود کمیته امداد توزیع‌کننده پول است، این برداشت از فعالیت‌های امداد نه در ‌شأن این نهاد انقلابی است و نه در ‌شأن مددجویان.
در مجلس ایده‌ای در حال پیگیری است که مستمری افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی را افزایش دهد. دراین باره بیشتر توضیح دهید. بخشی از کارشناسان اقتصادی معتقدند این طرح‌ها تورم‌زا هستند و به چالش‌های اقتصادی کشور اضافه می‌کنند.
ایده نمایندگان مجلس این است که حداقل پرداختی به مددجویان کمیته امداد و بهزیستی ماهانه به 500هزار تومان افزایش یابد؛ چراکه کمتر از این رقم یعنی افزایش فلاکت در جامعه. ما این موضوع را به معاون اول رئیس‌جمهور هم اعلام کرده‌ایم و امیدواریم مستمری هم افزایش یابد. قطعا با روال قبلی مستمری، ادامه زندگی برای نیازمندان سخت‌تر خواهد شد.
یکی از پایه‌های توانمندسازی تأمین مسکن برای خانواده‌های نیازمند است. برنامه‌های دولت و نظام را برای خانه‌دار شدن مردم چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در موضوع مسکن معتقدیم باید از تجربیات جهانی استفاده شود. در بسیاری نقاط دنیا منازل با اجاره پایین در اختیار جوانان قرار می‌گیرد تا پس از توانمندی از آن خارج شوند واین خانه ها به دیگر جوانان سپرده شود. در ایران چنین طرحی نداشته‌ایم و به‌جای آن تلاش شده است در برخی موارد مسکن با قیمت ارزان برای خانواده‌های ‌نیازمند تأمین شود که اشکالات آن را بیان کردم. سرپناه باید آبرومندانه باشد و هدف نظام از تأسیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی نیز همین بود، اما هنوز موفق نشده‌ایم. در کشور برای تأمین زمین مشکلی نداریم، اما باید جانمایی دقیقی برای ساخت مسکن انجام شود تا تبعات منفی بعدی نداشته باشد.