تغییر ریل در تهران

محمد سرابی 

در آخرین سال‌های قرن چهاردهم، تهران رویکرد متفاوتی با 10سال پیش و شاید بتوان گفت متفاوت با همه دوره‌‌های اخیر را در پیش رو دارد. بزرگراه‌‌ها ساخته و آپارتمان‌ها بالا رفته‌اند و اکنون اهالی این شهر به دنبال فضای عمومی هستند. ساخت پیاد‌ه‌راه‌‌ها، میدانگاه‌‌ها و مراکز تفریح و گشت و گذار، نیاز این شهر و رویکرد جدید شهرداری هستند. 
«محمد باقر قالیباف» از سال 84 تا شهریور 1396 به مدت 12 سال شهردار تهران بود. پس از آن دوره پنجم شورای اسلامی شهر تهران با حضور اصلاح‌طلبان تشکیل و «محمد علی نجفی» شهردار شد که در فروردین97 استعفا داد و دلیل این کار را بیماری اعلام کرد. او در خرداد98 همسر جوانش را با شلیک گلوله در خانه به قتل رساند. «محمدعلی افشانی» از اردیبهشت 97 تا آبان 97 شهردار بود و به دلیل قانون منع اشتغال بازنشستگان از این سمت کنار رفت. در آذر سال 97 اعضای شورای شهر به ریاست «محسن هاشمی» برای انتخاب شهردار به دبیر سابق شورای عالی معماری و شهرسازی«پیروز حناچی» رای دادند.
شورای پنجم و شهرداران آن از آغاز به دنبال «تغییر چارچوب مدیریت شهر» بودند و برای آن چند مسیر جداگانه را در پیش گرفتند. قرارداد‌های شهرداری از شکل محرمانه خارج و در چند مرحله بر روی سایت اینترنتی قرار گرفت. قوانین ساخت و ساز سختگیرانه تر و مصوبه برج باغ‌‌ها که در عمل به نابودی آخرین باغ‌‌ها منجر می‌شد، لغو شد. بعضی معابر مانند خیابان 15 خرداد در شمال بازار تهران، بسته و به عابران پیاده داده شدند. برخی فضا‌های شهری که می‌توانست به صورت ساختمان‌‌های تجاری درآید به شکل میدانگاه و برای استفاده عمومی تغییر کرد. حناچی از ابتدای تصدی سمت خود، شخصا استفاده از دوچرخه برای رفت و آمد در شهر را تبلیغ می‌کند. از آنجا که تهران همیشه الگویی برای دیگر کلانشهر‌ها بوده است این نگاه به شهر‌های دیگر هم سرایت کرده است. از طرف دیگر استفاده از فناوری‌های انتقال و پردازش اطلاعات با تلفن‌های هوشمند، در سال‌های 90 سیر صعودی داشت آنقدر که حرفه‌های سنتی در شهرها را دگرگون کرده است.
اتفاقات سال‌های آخر قرن را نیز نمی‌توان از نظر دور داشت. در پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵ ساختمان قدیمی و بلند پلاسکو بعد از چند ساعت آتش‌سوزی در مقابل چشم تهرانی‌ها و دوربین‌های خبری فروریخت. اگرچه ساختمان تقریبا تخلیه شده بود ولی بین 22 تا 25 نفر کشته یا ناپدید شدند. آوار برداری هم مدت زیادی طول کشید. این حادثه به دلیل رعایت نکردن نکات ایمنی در ساختمانی که مرکز تولید و توزیع پوشاک بود، رخ داد و نگرانی‌ها درباره ایمنی برج‌ها را بیشتر کرد. شهرداری در سال‌های بعد تجهیزاتی مانند نردبان‌های بلند برای آتش‌نشانی تهیه کرد و قوانین و آیین نامه‌های ایمنی نیز تغییراتی کردند. ساختمان پلاسکو بعدا دوباره ساخته شد. در روز حادثه آتش نشان های جوان تا آخرین لحظات در داخل ساختمان بودند و سعی می کردند گرفتاران را نجات دهند به همین دلیل بیشتر کشته ها از این گروه بودند. ازخود گذشتگی آنها، ارزش و احترام این حرفه را در میان مردم زیاد کرد.
در فروردین سال 98 نیز حادثه دیگری در راه بود. بارندگی که از اسفند سال پیش آغاز شده بود در ایام نوروز ادامه داشت و باعث وقوع سیل در تعداد زیادی از استان‌ها مانند گلستان، لرستان و خوزستان شد. در شهر‌های بزرگ مانند شیراز هم سیل خسارت‌های زیاد به بار آورد و تعدادی کشته داشت.  در اواخر همین سال بیماری «کرونا» به ایران آمد و از ابتدای اسفند به صورت رسمی مقابله با آن آغاز شد. تهران و شهر‌های دیگر کشور، در مقاطعی به صورت قرنطینه درآمدند. قوانین مربوط به قرنطینه نوسان زیادی داشتند و چند بار شدت گرفتند. مراکز آموزشی، ورزشی و مغازه‌ها بسته شدند و بعضی از کسب و کار‌ها به صورت مجازی در آمد اما همه شهر به صورت کامل تعطیل یا متروکه نشد.
در سال 1399 مشکل اصلی شهرداری تهران تامین پول برای اداره و نگهداشت شهر است. در طول یک دهه قبل و برای تامین هزینه ساخت و ساز‌های بزرگ، بدهی‌های سنگینی انباشته شده است. معضلات اقتصادی کشور مانند تحریم‌ها و بیماری کرونا هم به این مشکل افزوده است. درآمد شهرداری در چند دهه اخیر به جای اینکه از عوارض ثابت شهری یا مالیات‌های عمومی تامین شود، از منابعی مانند صدور پروانه‌های ساخت و ساز و تغییر کاربری به دست آمده است که برای مدت طولانی قابل اتکا نیست. شهرنشین‌ها 2 مشکل اصلی شهر را ترافیک و آلودگی هوا می‌دانند و خود درگیر مشکلاتی مانند هزینه مسکن هستند. در نیم قرن گذشته هیچ کدام از طرح‌های ناگهانی، برای رفع این مشکلات موفق نبودند و هزینه‌های زیادی را هدر دادند اما در مواردی توانستند شدت معضلات را کاهش دهند و از تبدیل شدن تهران به  ابرشهری آلوده و خارج از کنترل جلوگیری کنند. تهران پس از یک قرن توسعه، پا به دورانی جدید می‌گذارد.