چالش بر سر سیاسی‌ترین بودجه ایران

هنوز کار بررسی لایحه بودجه در کمیسیون تلفیق مجلس به پایان نرسیده، صدای دولت از حجم تغییرات بلند شده و از هم‌اکنون می‌توان آخرین بودجه دولت حسن روحانی را سیاسی‌ترین بودجه تاریخ معاصر ایران قلمداد کرد، چرا که فاصله لایحه پیشنهادی دولت و مصوبات کمیسیون تلفیق بودجه مجلس نشان می‌دهد که اختلاف‌نظرها به صحن علنی مجلس کشیده خواهد شد؛ اختلافی که پیش از بررسی بودجه1400 و قبل از ورود به کمیسیون تلفیق به اوج خود رسید و با نامه رئیس‌جمهور مبنی بر انجام برخی اصلاحات ازجمله در ارتباط با میزان فروش نفت در بودجه و سهم صندوق توسعه ملی و دولت فروکش کرد و کمیسیون یادشده به کلیات لایحه رأی مثبت داد. به گزارش همشهری، درحالی‌که قرار است هفته نخست بهمن‌ماه از لایحه بودجه دولت و گزارش کمیسیون تلفیق در صحن علنی مجلس رونمایی شود، اظهارنظر محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس و علی ربیعی، سخنگوی دولت در یک روز نشان داد که اختلاف‌نظرها جدی‌تر شده است.

انتقاد قالیباف و پاسخ دولت
محمدباقر قالیباف که از همان لحظه تقدیم لایحه بودجه به مجلس تاکنون بارها از بودجه پیشنهادی دولت انتقاد کرده، دیروز در صحن علنی مجلس گفت: هرچند بنای مجلس از روز اول تلاش برای تعامل با دولت در مسیر رفع ایرادات لایحه است ولی مسئولان اجرایی باید توجه کنند که با ارائه اطلاعات ناقص نمی‌توان گره‌ای از مشکلات مردم باز کرد.
او گفته که برخلاف میل باطنی‌اش و فقط جهت روشن‌شدن افکار عمومی، برخی از انتقادها را می‌گوید و سپس با بیان اینکه لایحه بودجه1400 علاوه بر گسترش بی‌انضباطی مالی در کشور، بخشی از عواید، امکانات و منابع کشور را از سر سفره مردم برمی‌دارد و به جیب سودجویان می‌ریزد، ادامه داد: اعتبارات دستگاه‌های اجرایی دولت، رشد بی‌سابقه‌ای داشته؛ چنانکه برخی دستگاه‌ها، بیش از 100درصد رشد داشته‌اند. پرسش مهم اینجاست چرا وقتی هزینه‌های زندگی مردم چند برابر شده و باید اتفاقا دستگاه‌های دولتی صرفه‌‎جویی کنند، اینقدر آسوده ریخت‌وپاش کردند؟ قالیباف تصریح کرد: وظیفه ما در مجلس آن است که اولویت توزیع امکانات را از چاق کردن دلال‌ها به سمت قوی کردن مردم تغییر دهیم؛ ما در این مسیر ثابت‌قدم هستیم و از جوسازی‌های شبکه خطرناک رانت‌خواران هراسی نداریم.
علی ربیعی اما در یک نشست آنلاین با خبرنگاران پاسخ قالیباف را صریح می‌دهد و می‌گوید: اظهارات کلی، مبهم، سلبی و شعاری مشکلی از بودجه و از مردم حل نمی‌کند، چراکه بودجه از اختیارات دولت و رئیس‌جمهور است و نباید لایحه بودجه به طرح مجلس تغییر داده شود.
رئیس مجلس اما مخاطب پیام و انتقاد خود را مردم خطاب قرار داده و تأکید می‌کند: نمی‌شود در جنگ اقتصادی انتظار داشت مردم در خط مقدم مقابله با دشمن بایستند و سختی بکشند اما برخی افراد در ساحل امن و آسایش، روزبه‌روز مرفه‌تر شوند. به‌گفته قالیباف، روند توزیع تبعیض‌آلود امکانات باید ابتدا در بودجه تغییر کند و مردم در اولویت مسئولان قرار گیرند.
پاسخ سخنگوی دولت هم خواندنی است؛ جایی که او می‌گوید: ما امیدواریم با تعاملات بین مجلس و دولت بودجه‌ای با تفاهم و با هماهنگی در اجرا بتوانیم دریافت کنیم که در غیراین صورت، اگر به زمینه‌های اجرایی توجه نشود دولت در اجرا با مشکل مواجه می‌شود. ربیعی در عین حال فاش می‌گوید: در هیچ دوره‌ای در بررسی لایحه بودجه با این حجم از ادبیات غیراقتصادی و غیرکارشناسی مواجه نبوده‌ایم.

دعوا بر سر دلار 4200 تومانی
به گزارش همشهری یکی از پرچالش‌ترین محورهای بودجه1400 به تصمیم‌گیری نهایی بر سر ارز 4200تومانی برمی‌گردد که رئیس مجلس خطاب به دولت می‌گوید: بگذارید نرخ ارز در فضایی شفاف، قانونمند و طبق سازوکارهای اقتصادی تعیین شود. قالیباف با بیان اینکه مجلس تاکنون هیچ نرخ ارزی را تکلیف و تحمیل نکرده است گفت: نرخ ارز همان است که دولت توانسته در بازار مدیریت کند. ما هیچ کفی برای آن نخواهیم گذاشت و هیچ سقفی هم برای فروش نفت تعیین نمی‌کنیم و به هر میزان که دولت تلاش کند نرخ واقعی ارز پایین بیاید؛ همان نرخ، معیار مجلس خواهد بود. این موضع‌گیری قالیباف در حالی صورت می‌گیرد که پیش از این کمیسیون تلفیق بودجه درصدد افزایش نرخ ارز در بودجه بود که عقب‌نشینی کرد و حالا سخنگوی دولت به برخی از انتقادها و شاید گزارش‌های خاص علیه بودجه1400 برای نهادهای خاص اشاره می‌کند و با اشاره به اتهامات وارد شده به دولت ازجمله اتهام فروپاشی نظام تا پنهان کردن ارز به‌دلیل انتخاب بایدن و یا ایجاد زمین سوخته برای دولت آینده، می‌گوید: متأسفانه توجه نمی‌کنند که اظهاراتی از این دست موجب بی‌اعتمادی به حاکمیت و نظام می‌شود. انتقاد دیروز قالیباف و پاسخ ربیعی در واقع نشان‌دهنده صف‌آرایی دوسوی جبهه بودجه سال آینده است؛ جبهه مجلس که کسری بودجه دولت را ام‌المصائب می‌داند و جبهه دولت به بی‌اعتمادی مردم نسبت به حاکمیت و نظام برمی‌گردد که به‌گفته علی ربیعی قابل جبران نیست.

تقابل در 5جبهه بودجه
نه فقط اظهارنظر دیروز قالیباف که رویکرد کمیسیون تلفیق بودجه مجلس تاکنون نشان از اختلاف‌نظر جدی بین دولت و مجلس در 5جبهه مختلف دارد. جبهه نخست اینکه چگونه می‌توان معیشت مردم را تقویت کرد و قدرت خرید آنها را افزایش داد؟ چالش نخست همین‌جاست که دولت می‌گوید اگر قرار است سال آینده دلار 4200تومانی در کار نباشد، مجلس قیمت آن را تعیین و ریال آن را مشخص کند تا صرف سلامت و معیشت مردم شود. مجلس اما بر این باور است که باید یارانه‌های نقدی افراد نیازمند را افزایش داد که از آن به‌عنوان یارانه بزرگ یاد می‌شود. یارانه‌ای که دست‌کم به‌دلیل کسری بودجه دولت، رویکرد آن بیشتر متوجه انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده ایران خواهد بود؛ این‌بار با شعار جلوگیری از ریخت‌وپاش‌ها و جلوگیری از پرشدن جیب دلال‌ها و رانت‌خوارها. تقابل دوم بودجه‌ای قوای مقننه و مجریه به حوزه محروم‌زدایی و مخالفت با تبعیض مربوط می‌شود. روشن است که بحث تقسیم پول است و دولت در نیمه نخست سال آینده نمی‌تواند ساختار متفاوت‌تر نسبت به سال‌های گذشته را تدارک ببیند اما برای مجلس وعده پایان دادن به توزیع ناعادلانه و تبعیض‌آمیز امکانات بین مردم از جذابیت بیشتری برخوردار است. مسئله‌ای که ممکن است نمایندگان را به سمت پیش‌بینی درآمدهای دولت در روی کاغذ سوق دهد درحالی‌که خود دولت با کسری بودجه شدید و ناپایداری بودجه مواجه است.

چالش تولید؛ رانت یا حمایت
جبهه سوم درگیری بین دولت و مجلس به معمای اشتغال‌زایی و تقویت قدرت خرید کارگران و تولیدکنندگان مربوط می‌شود. تجربه نشان داده که حل مشکل اشتغال یا رفع موانع پیش پای تولیدکنندگان در یک بودجه یکساله نشدنی است و هم اینکه بدون فراهم کردن بستر لازم جهت رونق تولید، زمینه برای تولید رانت در قالب یارانه تولید و تسهیلات ارزان قیمت مساعدتر می‌شود. کمیسیون تلفیق بودجه مجلس که سیاست کاهش فقر از کانال یارانه نقدی چندسقفی را دنبال می‌کند، حالا برای نخستین‌بار می‌خواهد یارانه نقدی به تولیدکنندگان هم بدهد حال آنکه دولت در پرداخت یارانه‌های نقدی و کمک معیشتی نیز با کمبود نقدینگی و بودجه مواجه است.

از بهداشت تا فرهنگ
بودجه بخش سلامت و فرهنگ 2جبهه دیگر تقابل بین مجلس و دولت است، اما اینکه کدام رویکرد به نفع مردم است، چالشی جدی است. دست‌کم تاکنون کمیسیون تلفیق بودجه مجلس در افزایش بودجه بخش فرهنگی نهادهای خاص گشاده‌دستی فراوانی به خرج داده که شائبه‌انگیز است؛ افزون بر اینکه افزایش بودجه بخش سلامت هم با درنظرگرفتن شیوع کرونا سخت و پیچیده‌ شده است. بودجه1400 ایران خواسته یا ناخواسته تحت‌تأثیر انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده قرار دارد. در چنین فضایی احتمال اینکه سرنوشت بودجه به بعد از انتخابات کشیده شود، همچنان وجود دارد و دولت نگران است که مجلس بودجه را به‌گونه‌ای تصویب کند که قابل اجرا نباشد. سیاسی‌ترین بودجه تاریخ معاصر ایران یک بودجه 2دولتی است، نیمی از آن برای دولت فعلی و نیم دیگر برای دولت بعدی است. شاید با روشن شدن تکلیف دولت بعدی، قانون بودجه1400 با متمم‌ها یا اصلاحات جدی مواجه شود.