صفحه یک در تسخیر «مازوت»

سمیرا مصطفی‌نژاد_روزنامه‌نگار

معضل زمستانی و همیشگی کلانشهرهای ایران از اواخر آذر و با آغاز نخستین‌ماه زمستان 99خودنمایی را شروع کرد. آلودگی هوا، نفس شهرهای پرجمعیت کشور، ازجمله تهران را گرفت و مثل سال‌های پیش کاری از کسی برنمی‌آید و همه چشم انتظار باد و بارانی هستند که خود را از شهرها دریغ می‌کنند. امسال اما مواجهه با این معضل نسبت به سال‌های پیش یک تفاوت بزرگ داشت؛ به‌تدریج نام مقصر اصلی امسال آلودگی هوا بیشتر بر سر زبان‌ها افتاد. مقامات کشور، سوخت مازوت یا نفت‌کوره که بسیاری از نیروگاه‌ها و واحد‌های صنعتی از آن به جای گاز استفاده می‌کنند را مقصر اصلی وخامت وضعیت آلودگی هوای شهرهای بزرگ اعلام کردند و مشخص شد که به‌دلیل آلایندگی بالای مازوت، کیفیت هوای شهرها به‌سادگی تحت‌تأثیر آن قرار می‌گیرد. با شدید‌ترشدن آلودگی هوا در تهران و دیگر شهرها، اعتراض به استفاده از سوخت مازوت در شبکه‌های اجتماعی و میان کارشناسان و مسئولان شهری شدت گرفت. اما مقامات وزارت نفت و سازمان محیط‌زیست، آب پاکی را روی دست همه ریختند و اعلام کردند که به دلایل مختلفی چاره‌ای جز سوزاندن مازوت وجود ندارد. به این ترتیب، در شرایطی که هر لحظه به انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400نزدیک می‌شویم، لایحه بودجه 1400که با وجود تصویب کلیات آن، اختلاف‌نظر بر سر جزئیات آن میان دولت و مجلس شورای اسلامی همچنان ادامه دارد و مهم‌تر از همه، در شرایطی که واکسیناسیون علیه همه‌گیری کرونا در بسیاری از کشورهای جهان آغاز شده است، موضوع آلودگی هوا به‌صورت ویژه‌ای توجه رسانه‌های داخلی را به‌خود جلب کرده است. بررسی صفحه اول 5روزنامه صبح کشور، روزنامه‌های اعتماد، ایران، سازندگی، جام‌جم و همشهری در بازه زمانی اول تا 22دی‌ماه 1399نشان می‌دهد که موضوع آلودگی هوای تهران و شهرهای بزرگ دیگر در میان پرتکرار‌ترین موضوعاتی است که روزنامه‌ها به آن پرداخته‌اند. باوجود اینکه موضوعات مربوط به همه‌گیری کرونا و واکسن کرونا، به‌ویژه پس از آغاز فاز اول آزمایش انسانی واکسن کرونا در کشور، همچنان از نظر اهمیت در رتبه اول ایستاده‌اند اما ردپای اهمیت آلودگی هوا را در بخش تیتر به‌خوبی می‌توان مشاهده کرد، زیرا در بخش تیتر، آلودگی هوا رتبه اول را میان ۵روزنامه به‌دست آورده است. با این‌همه تعدد موضوعات مهم در دی‌ماه، ازجمله نخستین سالگرد سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین و کشته‌شدن تمامی سرنشینان آن، بحث واکسن کرونا ومنتفی‌شدن خرید واکسن از آمریکا و انگلیس، آغاز غنی‌سازی اورانیوم 20درصدی در ایران پس از تصویب سریع طرح اقدام راهبردی توسط مجلس و واکنش‌های جهانی به آن و ادامه اختلافات بر سر لایحه بودجه باعث شده تا تمرکز صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی از یک یا ۲موضوع روی طیف گسترده‌تری از موضوعات قرار گیرد.

کرونا؛ دردی درحال درمان
رتبه اول پرتکرارترین موضوع در صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی همچنان به کرونا و حواشی آن تعلق دارد. این‌بار اما با آغاز واکسیناسیون در جهان علیه بیماری، بحث برسر همه‌گیری در کشور در جهتی متفاوت جریان دارد. در مجموع 9تیتر یک روزنامه‌های مورد بررسی به موضوع کرونا و واکسن کرونا مرتبط بوده است که البته این عدد، موضوع کرونا را به برترین تیتر یک دی‌ماه تبدیل نکرده است. اما در بخش سوژه‌هایی که در صفحات اول روزنامه‌ها به آنها پرداخته‌شده، مجموع موضوعات مرتبط با کرونا، خرید و تولید واکسن کرونا 74بار تکرار شده است؛ به بیانی دیگر موضوعات مرتبط با آمار مرگ‌ومیر، محدودیت‌های تردد و کسب‌وکار و عوارض اجرای محدودیت‌ها 42بار و موضوعات مربوط به واکسن 32بار در سوژه‌های بازتاب داده‌شده در صفحه یک تکرار شده‌اند. همچنین فراوانی واژه واکسن در تیتر، رو‌تیتر یا زیرتیترهای استفاده‌شده در صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی 63است.

مازوت؛ تیتر یک ماه
اهمیت موضوع آلودگی هوای تهران و دیگر شهرهای بزرگ کشور، روزنامه‌های مورد بررسی را بر آن داشت تا توجه ویژه‌ای به این موضوع و حواشی آن داشته باشند. معرفی مازوت به‌عنوان آلاینده اصلی هوای تهران و چندین شهر دیگر و توضیحات مقاماتی مانند وزیر نفت و رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست چالش و بحث برسر این موضوع را در کشور افزایش داد. از این‌رو است که در بخش تیتر‌یک در روزنامه‌های بررسی‌شده، به موضوع مازوت‌سوزی، آلودگی هوا، نقش سوءمدیریت در افزایش آلودگی، بررسی دلایل مختلف آلودگی، انفعال و توجیهات مقامات درخصوص سوزاندن مازوت در شرایطی که وضعیت کیفیت هوای شهرها در حد خطرناک برای تمامی گروه‌ها قرار داشت و موضوعاتی از این دست، 13بار اشاره شده است تا به این ترتیب موضوع آلودگی هوا در این بخش رتبه اول را به‌دست آورد. پس از آن تیترهای مرتبط با کرونا که پیش‌تر به آن اشاره شد و سپس موضوعات مرتبط با چالش‌های میان دولت و مجلس و مصوبات مجلس با ۸بار تکرار میان تیترهای یک در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. موضوع آلودگی هوا و حواشی آن در بخش سوژه‌هایی که در صفحه یک روزنامه‌های مورد‌بررسی قرار گرفته‌اند از فراوانی بالایی برخوردار بوده و رتبه دوم را به‌دست آورده است. این موضوع میان گزارش‌ها و تیترهای منتخب صفحه اول روزنامه‌ها، 32بار تکرار شده‌ است.

چهره برتر‌ماه و سوژه‌های پرتکرار دیگر
پس از موضوعات کرونایی و آلودگی هوا، موضوع مهم دیگر از نظر روزنامه‌های مورد بررسی، مقاومت دونالد ترامپ در تحویل قدرت به رقیب انتخاباتی‌اش جو بایدن بوده است. پرداختن به این موضوع با ادامه اتهام‌زنی‌های دونالد ترامپ درباره تقلب در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و افشا‌شدن تلاش او برای افزایش‌دادن تعداد آرا در یکی از ایالت‌های آمریکا افزایش پیدا کرد. نقطه‌عطف این رویداد‌ها حمله طرفداران دونالد ترامپ به ساختمان کنگره آمریکا و غارت این ساختمان پس از توییت‌های جهت‌دار دونالد‌ترامپ در روز نشست نمایندگان کنگره برای تأیید نتایج انتخابات بود که منجر به مرگ چندین نفر و بسته‌شدن حساب شبکه‌های اجتماعی دونالد ترامپ شد. اهمیت جهانی این موضوع باعث شده تا در صفحه یک روزنامه‌های بررسی‌شده، گزارش‌ها و یادداشت‌های مختلف 26بار به زوایای متفاوت این موضوع بپردازند. همچنین نام دونالد ترامپ میان روتیتر، زیرتیتر و تیترهای صفحه یک روزنامه‌ها بیش از 30بار تکرار شده است. در ادامه، چالش‌های ایجاد‌شده بر سر جزئیات لایحه بودجه 1400پس از تصویب کلیات آن توسط مجلس از بالاترین فراوانی میان مطالبی که صفحه یک روزنامه‌ها را پر کرده‌اند داشته است. نقش سهم درآمد‌های نفتی در بودجه 1400و بی‌توجهی به‌احتمال محقق‌نشدن درآمد نفتی پیش‌بینی‌شده، احتمال افزایش تورم و فشار معیشتی بر زندگی مردم در نتیجه تلاش دولت برای رفع کسری بودجه و به‌طور کلی غیرقابل اتکا‌بودن و ناپایدار‌بودن منابع درآمدی که در بودجه درنظر گرفته شده است، غیرشفاف و غیرواقعی‌بودن حجم بودجه پیشنهادی توسط دولت از نظر مجلس، نامشخص‌بودن منبع افزایش درآمد‌ها و ایراداتی از این دست که به جزئیات لایحه بودجه وارد است، میان مطالب صفحه یک روزنامه‌های بررسی‌شده 26بار مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت، انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در سال آینده، گمانه‌زنی درباره نامزد‌های انتخاباتی احتمالی، مصوبه‌های مجلس درباره شرایط نامزد‌های انتخاباتی و اظهارنظر حزب‌های مختلف درباره چگونگی بهبود وضعیت مشارکت مردمی در انتخابات پیش‌رو با 24بار تکرار، سوژه پراهمیت دیگر در صفحات اول روزنامه‌ها بوده است. برخلاف ماه‌های گذشته که عکس چهره‌هایی مانند جو بایدن و حسن روحانی از بالاترین فراوانی میان عکس یک روزنامه‌های بررسی‌شده برخوردار بودند، چهره برتر دی‌ماه یک شخص نیست. شدت درگیری شهرها و شهروندان با آلودگی هوا در نخستین‌ماه زمستان تا حدی بود که بخش بزرگی از عکس یک روزنامه‌های بررسی‌شده به این موضوع اختصاص پیدا کرده است؛ عکس‌هایی از چشم‌انداز آلوده شهرها، مناظر دود‌گرفته شهری و نیروگاه‌ها و مراکز صنعتی آلاینده، ۸بار در صفحات اول روزنامه‌های مورد‌بررسی تکرار شده‌اند تا عنوان چهره‌ماه دی نصیب آلودگی هوای کلانشهرهای ایران شود. پس از آن، عکس‌های مرتبط با کرونا و واکسن کرونا به پرتکرار‌ترین عکس‌یک روزنامه‌ها تبدیل شده‌ است.
کز صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی از یک یا ۲موضوع روی طیف گسترده‌تری از موضوعات قرار گیرد.

موضوع آلودگی هوا و حواشی آن در بخش سوژه‌هایی که در صفحه یک روزنامه‌های مورد‌بررسی قرار گرفته‌اند از فراوانی بالایی برخوردار بوده و رتبه دوم را به‌دست آورده است. این موضوع میان گزارش‌ها و تیترهای منتخب صفحه اول روزنامه‌ها، 32بار تکرار شده‌ است