آلودگی هوا
بلای مازوت‌سوزی
سید محمد فخار- خبرنگار
مازوت، بلای جدید ریه ساکنان تهران و برخی کلانشهرهاست؛ سوختی که کوره‌های عظیم نیروگاهی و برخی صنایع می‌توانند آن را بسوزانند و پس از احتراق، انواع آلاینده‌های سمی و خطرناک را به هوا بیفزایند. بخش زیادی از ذرات معلق آلودگی هوا، از خودروهای گازوئیلی و صنایعی وارد هوای شهرها می‌شود که ناشی از سوزاندن گازوئیل و مازوت است. این گزارش که آمارهای درج شده در آن براساس گزارش‌های وزارت نفت، شرکت کنترل کیفیت هوای تهران و دانشگاه شریف منتشر شده است، به‌هیچ‌وجه قرار نیست از سهم فزاینده وسایل نقلیه در آلودگی هوا بگذرد. اما افزایش استفاده از مازوت در سوخت مصرفی صنایع که این روزها بیشتر از پیش شده است، بحرانی وسیع و غیرقابل چشم‌پوشی برای هوای کشور ایجاد کرده است. این مایع سیاه‌رنگ و سنگین، تنها در یک‌پنجم نیروگاه‌های کشور قابل استفاده است؛ نیروگاه‌هایی که هنوز به‌روزرسانی نشده‌اند و مازوت‌سوزی هم برای برخی از آنها در شرایط تحریم تبدیل به سود اقتصادی شده است.
متهمان مازوت‌سوزی
متهمان پرونده مازوت‌سوزی بیش از همه، نیروگاه‌ها و برخی صنایع، نظیر کارخانه‌های سیمان هستند. دادستان اصفهان همین چندی پیش از فعالیت 3واحد صنعتی بزرگ در اصفهان خبر داد که از سوخت مازوت استفاده کرده‌اند. سازمان حفاظت محیط‌زیست هم اعلام کرده است یک کارخانه سیمان تنها در یک روز، یک میلیون لیتر مازوت می‌سوزاند. حتی اداره محیط‌زیست شهرستان ری هم خبر داده که در فصول سرد سال، به‌دلیل مصرف بالای گاز خانگی، گاز صنایع قطع می‌شود و به همین علت، بسیاری از صاحبان صنایع به سمت استفاده از سوخت مازوت می‌روند.
نیروگاهی مهم و مغفول
در نظارت‌هایی که بر صنایع آلاینده تهران صورت می‌گیرد، به 3نیروگاه داخل شهر توجه می‌شود؛ درحالی‌که سازمان حفاظت محیط‌زیست و مرکز تغییر اقلیم و آلودگی هوا سال گذشته اعلام کردند، نیروگاه منتظرالقائم واقع در ۱۰کیلومتری غربی تهران باید در اولویت یکی از مهم‌ترین اهداف کاهش آلاینده‌ها در برنامه‌های دولت باشد. انتشار آلایندگی ناشی از این نیروگاه که براساس بررسی‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درست در مسیر باد غالب به سمت تهران است و نتایج یک مدل‌سازی مرکز تغییر اقلیم، مشخص کرده که نیروگاه منتظرالقائم که سوخت مازوت مصرف می‌کند و در منطقه ملارد قرار دارد، اگر کاملا مازوت را کنار بگذارد، سالانه به میزان ۵۰۰تن ذرات معلق و ۸هزار تن دی‌اکسیدگوگرد از انتشار آلاینده‌های هوای تهران کاسته می‌شود.
مازوت چیست؟
مازوت یا نفت کوره یکی از هیدروکربن‌های سنگین نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا و بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید و چون سیاه‌رنگ است به نام نفت سیاه نیز خوانده می‌شود. این ماده ارزان‌ترین ماده سوختنی برای کوره‌ها، حمام‌ها، تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی و برخی نیروگاه‌هاست. نفت کوره به‌علت هیدروکربن‌های سنگین، دارای ترکیبات گوگردی، اکسیژنه و فلزات است و به‌دلیل سنگینی به‌آسانی نمی‌سوزد، در چرخه احتراق نیز اکسیدهای کربن و اکسیدهای گوگرد بسیاری برجا می‌گذارد که 95درصد آن سمی و سرطان‌زاست. احتراق مازوت و ذرات ایجادشده ناشی از آن، نقش مستقیم در آلودگی هوا دارد. یک آلاینده مستقیم و اولیه در آلاینده‌های جوی وجود دارد که از منبع بیرون می‌آید و در هوا پراکنده می‌شود. اما نوع خطرناک‌تر آن با حبس‌شدن در جو کلانشهرها بازتولید می‌شود و پس از تبدیل به گازهای سمی و ذرات معلق، به سطح زمین بازمی‌گردد تا غلظت آلودگی هوا بد و بدتر شود. ذرات معلق ناشی از سوزاندن مازوت اما در هر دو گروه قرار دارد.
مازوت و کرونا
یکی از موارد مهمی که اغلب در آلودگی هوای شهرهای بزرگ، به‌خصوص در فصول سرد سال تأثیرگذار است، سوخت نیروگاه‌هاست. سوخت مازوت ماده‌ای سرطان‌زا و برای سلامتی افراد بسیار مضر است. این، به‌ویژه در شرایط اپیدمی کرونا اهمیت دوچندان می‌یابد. امسال به‌علت برقراری قرنطینه، افراد با شرایط خاص و بیماری‌های زمینه‌ای باید بیش از سایرین مراقبت کنند و در خانه بمانند. از طرفی این ماندن در خانه، موجب افزایش مصرف برق می‌شود و نیروگاه‌ها باید سوخت بیشتری بسوزانند تا انرژی بیشتر تولید کنند. البته مازوت‌سوزی صنایع می‌تواند شامل جریمه‌های سنگین شود و باید این سوخت نامناسب از چرخه استفاده دور بماند.
فقدان سیستم اندازه‌گیری آلاینده مازوت
کارشناسان موضوعات اقلیمی و آلودگی هوا معتقدند سیستم پایش و اندازه‌گیری جامع کشوری در موضوع مازوت‌سوزی وجود ندارد. این یک اعتراف سخت و نگران‌کننده است. سهم‌بندی آلاینده‌های هوا (emissionnerry) تنها 2بار در تهران انجام شده و در هیچ کلانشهر دیگری در کشور امتحان نشد. اندازه‌گیری سهم آلاینده‌های جوی در ایران در شرایطی اهمیت دارد که با استفاده از این مطالعات می‌توان سهم منابع متعدد در آلودگی هوای شهرها را مشخص کرد که مبنای درست تصمیم‌گیری مدیران در موضوع کاهش آلودگی هوا شود.
معضل مازوت تولیدی ایران
یکی از مهم‌ترین مصارف مازوت، برای سوخت کشتی است. این سوخت ارزان که هر تن آن 136دلار قیمت دارد، برای کشتی‌های باری کاربرد دارد، اما اکسیدهای گوگرد آن در پالایشگاه‌های کشور بسیار بالاست. درواقع مازوتی که پالایشگاه ایرانی تولید می‌کند، بالای 500واحد در میلیون، سولفور دارد؛ درحالی‌که کشتی‌ها به مازوت زیر 50واحد در میلیون گوگرد نیاز دارند. از سال 97نفت کوره موردنیاز ناوگان دریایی کشور با کمترین گوگرد ممکن، در داخل کشور تولید شده، اما هنوز سهم آن بسیار اندک است. در چنین شرایطی، طبق مشاوره‌های محیط‌زیستی قرار است سهم گوگرد در مازوت به کمترین حد خود برسد، اما هنوز زمانی برای اجرای این مهم مشخص نشده است و تا آن‌روز، همچنان مشکل مازوت بی‌کیفیت برای کشتی‌ها برقرار است. طبق معاهده جهانی پاریس که به امضای دولت ایران نیز رسیده است، کشورهای امضا‌کننده این معاهده متعهد هستند که تولید گازهای گلخانه‌ای را تا سال ۲۰۵۰ میلادی تا 50درصد کاهش دهند. ایران نیز درنظر دارد سهم کشتیرانی در انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا این سال به ۱۷درصد برساند. هم‌اکنون ۲۰درصد از مازوتهای تولید شده در صنعت حمل‌ونقل دریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین دلیل سهم این بخش در تولید گازهای گلخانه‌ای شامل ۳درصد دی‌اکسید کربن، ۱۵ تا ۱۹درصد اکسیدهای نیتروژن و ۴ تا ۹درصد اکسیدهای گوگرد است.
احتمال استفاده از مازوت
20درصد نیروگاه‌های کشور
سوخت نیروگاهی اطراف کلانشهرها
6درصد مازوت‌سوز/ 3درصد گازوئیل
91درصد گاز
حجم آلودگی‌های مازوت‌سوزی در تهران
36853تن گاز سمی
1266تن ذرات معلق
اثر مازوت‌سوزی بر سلامت انسان
6برابر شدن مرگ بر اثر آلودگی هوا
3برابر شدن بیماری‌های تنفسی
اجتناب‌ناپذیری مصرف مازوت
محمدمهدی میرزایی قمی- رئیس مرکز هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست
جلسات متعددی با دستگاه‌های اجرایی داشته‌ایم و هربار نسبت به استفاده از سوخت مایع و به‌ویژه سوخت نفت کوره اعتراض کرده‌ایم. بارها در جلساتی که در بالاترین سطح هم برگزار می‌شد و همچنین طی مکاتبات رسمی متعدد، لزوم رعایت استانداردهای استفاده از سوخت در نیروگاه‌ها مطرح شده و حتی اگر از سوخت مازوت هم استفاده شود، باید میزان سولفور سوخت در حد استاندارد باشد؛ به‌طوری که زیر یک درصد وزن حجمی باشد و درصورتی که امکان تزریق سوخت مایع استاندارد فراهم نباشد، نیروگاه‌ها باید به فیلترهای مخصوص جذب آلاینده‌ها تجهیز شوند تا از انتشار آلایندگی جلوگیری شود. اما با توجه به شرایط فعلی کشور و بحران‌های به‌وجودآمده، استفاده از سوخت مازوت در بعضی از مواقع اجتناب‌ناپذیر است؛ درحالی‌که سوخت مازوت و مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و صنایع به‌دلیل مضرات زیادی که برای سلامتی شهروندان دارد باید از چرخه سوخت مورد استفاده صنایع و نیروگاه‌ها خارج شود.
مازوت سوزی برای تولید برق
شهریار کوراوند- عضو هیأت علمی دانشگاه تهران
مازوت هیچ نقطه روشنی برای محیط‌زیست شهری ایران ندارد. نیروگاه‌ها متأسفانه بیش از ۳۰درصد روزهای سال از مازوت به‌عنوان سوخت در چرخه تولید برق استفاده می‌کنند. این حجم از مازوت‌سوزی، نقش مؤثری در ایجاد آلودگی هوا دارد و خسارت بسیار بالایی برای محیط‌زیست ایجاد می‌کند؛ تا جایی که مصرف آن به‌جز در مواقع ضروری، ممنوع شده است. آمار استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها در 30درصد از سال بسیار نگران‌کننده و نشانگر افزایش بی‌سابقه میزان خسارت‌های ناشی از آلودگی محیط‌زیست به اقتصاد ایران است. بنابراین کاهش آلودگی هوا در هنگام مصرف سوخت مازوت ازجمله نیازهای ضروری بخش‌های نیروگاهی برای جلوگیری از بروز آسیب‌های محیط‌زیستی و خودداری از انتشار آلاینده‌های جوی است.
در همینه زمینه :