شهر به «همشهری » رسید

محمدناصر احدی 

در میان نشریاتی که در سال‎‌‎های پس از جنگ منتشر شدند، انتشار روزنامه «همشهری» اتفاق مهمی بود. به نوشته حسین شهیدی در کتاب «روزنامه‌‎‌‎نگاری در ایران؛ از رسالت تا حرفه»، همشهری «روزنامه‌‎‌‎ای رنگی، با چهره‎‌‎ای شاد و گزارش‎‌‎های گوناگون، بسیار متفاوت با ظاهر غم‎‌‎زده دیگر روزنامه‎‌‎ها» بود. پیش از انتشار نخستین شماره رسمی همشهری، 3پیش‎‌‎شماره در روزهای 8، 12و 15آذر برای دست‎‌‎گرمی منتشر شد تا سرانجام در 24آذر 1371شماره اول همشهری به‎‌‎عنوان روزنامه شهرداری تهران به‎‌‎صورت رسمی به‎‌‎دست روزنامه‎‌‎خوانان رسید. از همان آغاز کار، نقدهایی به شهرداری تهران برای انتشار روزنامه وجود داشت و به همین دلیل در شماره نخست این روزنامه در یادداشتی با عنوان «چرا همشهری؟» تلاش شده بود که به ضرورت انتشار این نشریه پرداخته شود. این یادداشت بر طیفی از مشکلات زیست‎‌‎محیطی ناشی از زندگی شهری همچون تخریب منابع آب‎‌‎وهوای حیات‎‌‎بخش زمین، تمرکز انفجارآمیز جمعیت در شهرهای بزرگ، تخریب لایه ازن، افزایش تشعشعات سرطان‎‌‎زای ماورای جوی، گرم شدن زمین و خطر بالا آمدن آب‎‌‎های اقیانوس‎‌‎ها و دریاها، شهرنشینی نابه‌هنجار، گسترش حاشیه‎‌‎های فقیر، ترافیک، آلودگی هوا، تخریب جنگل‎‌‎ها و... تأکید می‌ورزد و در ادامه چنین استدلال می‎‌‎کند: «همشهری روزنامه‎‌‎ای است برای توجه به مشکلات یادشده و طرح آن در قلمرویی وسیع و کوششی است در راهِ یافتنِ گریزگاه‎‌‎ها و راه‎‌‎حل‎‌‎های مبتنی بر همکاری دسته‎‌‎جمعی برای تحمل‎‌‎پذیر ساختن محیط‎‌‎زیست در تمامی ابعاد.» سپس، این یادداشت با اشاره به این پرسش که «چرا شهرداری تهران به فکر انتشار روزنامه افتاد؟»، می‎‌‎کوشد ضرورت انتشار همشهری را با توسل به مباحث شهری و شهرنشینی تشریح کند. به همین دلیل لحن این یادداشت- که می‎‌‎توان آن را مانیفست روزنامه همشهری قلمداد کرد- برخلاف اغلب روزنامه‎‌‎ها مستقیما سیاسی نیست و بر آن است تا دورنمای این روزنامه تازه‎‌‎تأسیس را در محدوده امور اجتماعی ترسیم کند. درواقع، همشهری از همان شماره نخست کوشید ضرورت انتشار خود را نه در پرداختن به مسائل سیاسی که در کندوکاو مشکلات اجتماعی بجوید. در بند پایانی این یادداشت آمده: «بی‌‎‌‎تردید همشهری از ویژگی‎‌‎های یک روزنامه در تمامی زمینه‎‌‎ها ـ فرهنگ، سیاست، اقتصاد، اجتماع، ورزش ـ خارج نخواهد شد، اما کوشش دست‎‌‎اندرکاران روزنامه این است که در درجه اول مقوله شهر و شهرنشینی و مباحث نظری و کاربردی آن را مورد‌توجه قرار‌دهند. در درجه بعدی مسائل مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به میان می‎‌‎آید که روزنامه همشهری تلاش خواهد کرد در این عرصه‎‌‎ها چهره آرامی به‎‌‎خود گیرد. این به‎‌‎معنای رویگردانی همشهری از واقعیت‎‌‎های اجتماعی و سیاسی نیست. بلکه بدین معناست که همشهری از رویکردی غیرعقلایی و غیراصولی به پدیده‎‌‎های اجتماعی و از ابهام‎‌‎آفرینی و خشونت‎‌‎گرایی متکی بر برداشت‎‌‎ها و تمایلات شخصی و گروهی و از جنجال‎‌‎سازی و یارکشی مبتنی بر قطب‎‌‎بندی‎‌‎های کاذب اجتماعی و در یک کلام از افراط و تفریط در امور اجتماعی پرهیز خواهد کرد.» تأکید بیش از حد بر نگاه اجتماعی و سیاست‎‌‎زدایی‎‌‎شده همشهری احتمالا بر خواباندن صداهای مخالف با انتشار روزنامه‎‌‎ای منسوب به شهرداری تهران بود. همشهری در شماره‎‌‎های نخستش توجه جدی به مسائل اجتماعی و فرهنگی نشان می‎‌‎دهد و به هیچ‌وجه نمی‎‌‎خواهد مسیر حرکتش با مانیفست خود تعارض داشته باشد؛ اما حقیقت آن است که همشهری در همین شماره‎‌‎های نخست، به‎‌‎صورت مستقیم یا غیرمستقیم، منعکس‎‌‎کننده کیفیت زندگی در ابتدای دهه70است که این کیفیت پیوندی ناگسستنی با سیاست‎های کلان کشور داشته است. در چند شماره نخست همشهری تنها به درج نام مدیرمسئول، غلامحسین کرباسچی، در شناسنامه اکتفا می‎‌‎شد اما پس از چند شماره نام احمد ستاری، روزنامه‎‌‎نگار روزنامه «اطلاعات»، به‎‌‎عنوان سردبیر نیز اضافه شد. همشهری ظرف 3سال به پرفروش‎‌‎ترین روزنامه ایران بدل شد و نه‎‌‎تنها توانست از روزنامه‎‌‎های قدیمی کیهان و اطلاعات پیشی‌بگیرد، بلکه سبک روزنامه‎‌‎نگاری جدیدی را بنیاد‌نهاد و نسلی از روزنامه‎‌‎نگاران مطرح را تربیت کرد.