تلاش برای رهایی از اقتصاد نفتی

علیرضا احمدی  

فروردین1361با خبرهای خوش از جبهه‌های نبرد آغاز شد و عملیات فتح‌المبین به یکی از نقاط عطف جنگ ایران و عراق تبدیل و به آزادسازی حدود 2500کیلومترمربع از مناطق اشغال‌شده توسط عراق منجر شد و به آزادسازی یکی از بزرگ‌ترین حوضچه‌های نفتی شمال خوزستان انجامید. همچنین در این ماه بزرگ‌ترین کوره ذوب شیشه خاورمیانه در ایران آغاز به کار و از سوی دیگر دولت، معافیت‌های مالیاتی جدیدی برای کارمندان وضع کرد.
بهار برای ایران خوش‌یمن بود و آزادسازی خرمشهر ورق جنگ را به سود ایران برگرداند که این موضوع مزایای اقتصادی مهمی هم برای دولت به همراه داشت و موج جدید از بازسازی مناطق آزادشده از اشغال به راه افتاد که به خانه‌سازی دراین مناطق انجامید. از سوی دیگر براساس اعلام بهزاد نبوی، سرپرست ستاد بسیج اقتصادی کشور، گرایش دولت همچنان به سمت ادامه برنامه‌های اقتصاد ریاضتی است که سبب شد توزیع کوپن مجددا ازسر گرفته شود. اما در این میان ویژگی مهم اقتصاد ایران درسال  1361اوج‌گیری قیمت‌گذاری توسط دولت بود که با هدف «رهایی از سلطه اقتصاد نفتی» به تعیین نرخ کالاهای اساسی مردم می‌پرداخت؛ از شیر و پنیر و لبنیات گرفته تا نوشابه.
در این میان پس از شکست سنگین عراق در عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر، حمله به جزیره خارک با هدف کاهش درآمدهای نفتی ایران ازسوی نیروی هوایی ارتش عراق آغاز شد که جنگ نخست نفتکش‌ها در خلیج‌فارس نامیده شد. در 9خرداد1361و درجریان حمله به اسکله جزیره خارک، نفتکش «اطلس» متعلق به ترکیه درحال صادرات نفت ایران، نخستین نفتکش خارجی‌ای بود که در خلیج‌فارس از سوی هواپیماهای عراق بمباران شد و آسیب دید. عراق که قبلا به کشتی‌های خارجی هشدار داده بود به خارک نزدیک نشوند، دراین مقطع به نفتکش‌های خارجی دیگر از جمله «ریو ریومارو» در نزدیکی این جزیره حمله کرد و سبب شد ایران با هدف جذب مشتریان نفتی و نفتکش‌هایی که حق بیمه آنها بالا رفته بود، قیمت نفت خود را کاهش دهد تا تردد نفتکش‌ها به جزیره خارک ادامه یابد. پیش از این در سال1360عراق به کشتی‌های غیرنظامی ایران که وظیفه واردات کالاهای نظامی پشتیبانی جنگ را برعهده داشتند حمله هوایی کرده بود.
در مرحله بعد، این حملات همه کشتی‌های تجاری ایران را نیز شامل شد. عراق حملاتش را با کمک جنگنده‌های داسو، میراژ اف‌یک و هلی‌کوپتر سوپر فرلون که به موشک‌های اگزوسه مجهز بود و میگ23 انجام می‌داد.
تأیید نهایی لایحه تکمیل و نحوه استفاده شهرک‌ها و مجتمع‌های ساختمانی نیمه‌تمام از سوی شورای نگهبان در اردیبهشت، تصویب لایحه تأسیس وزارت صنایع سنگین در اردیبهشت، آغاز بهره‌برداری از مجتمع مس سرچشمه در خردادماه، آغاز بهره‌برداری کامل از خط‌آهن برقی تبریز- جلفا و تصویب طرح ایجاد تسهیلات در مقررات مالی اجرای طرح عمرانی کارخانه فولادسازی مبارکه، از مهم‌ترین اخبار اقتصادی سال1361بود.