سرقت از رضا عباسی
بزرگترین عملیات سرقت از یک موزه ایرانی شکست خورد
ترمه هوشیار
«دزدان میلیاردها تومان آثار فرهنگی و عتیقه موزه عباسی دستگیر شدند.» اگر اهمیت و شادی خبر آزادسازی خرمشهر و عملیات بیتالمقدس بعد از 7 روز هنوز در جامعه و مطبوعات ادامه نداشت، شاید این خبر که درست در وسط صفحه اول روزنامه اطلاعات روز 10خرداد 1361منتشر شد میتوانست بهعنوان مهمترین خبر آن روزها انتخاب شود. دزدان چندماه پیش به موزه رضا عباسی دستبرد زده و یکی از بزرگترین سرقتهای تاریخی را انجام داده بودند؛ بیش از 100شیء موزهای نفیس از دوران ساسانی تا صفوی از موزه رضا عباسی در این سرقت از موزه خارج شده بود، ولی با دستگیری سارقان، اجناس قبل از فروش یا خروج از کشور، پیدا شدند.
موزه رضا عباسی هنوز یک سال از افتتاحش نگذشته بود که انقلاب شد و شرایط بعد از انقلاب همه موزهها را به تعطیلی کشاند. ایده تأسیس این موزه را سال 55 آیدین آغداشلو مطرح کرد. در آن زمان ساختمانی در خیابان کورش سابق(شریعتی) نرسیده به پل سیدخندان با یک معماری خاصی وجود داشت که در آن نمایشگاه مبلمان و دکوراسیون خانگی برپا بود. بهخاطر محل قرارگیری و ویژگیهایش، ساختمان مورد توجه قرار گرفت و خریداری و برای موزه در سه تالار طراحی شد. نام موزه را هم به یادبود رضا عباسی، نقاش مشهور دوره صفوی گذاشتند. نشان این موزه را نیز مرتضی ممیز طراحی کرد. نکته جالب در این طراحی این بود که ممیز از نوادگان رضا عباسی محسوب میشد و او با همراهی محمداحصایی و آغداشلو این نامواره را طراحی کردند. موزه، شامل اشیای پیش از اسلام و هنرهای اسلامی و نگارگری و خوشنویسی بود. همچنین برخی از اشیای متعلق به افراد مشهور ازجمله میز تحریر صادق هدایت به این موزه برده شد. مدیر این موزه تا سال 58 آغداشلو بود و بعد از آن مدتی تعطیل و با تغییراتی دوباره افتتاح شد. این افتتاح با سرقت از آن همراه بود که موجب شد بعد از یک سال بار دیگر درهای موزه بسته شود. سرقت سال 60 از موزه رضا عباسی بیتردید یکی از بزرگترین سرقتهای موزهای در ایران بود. هرچند اشیایی که سرقت شد به اندازه الواح سیمین و زرین موزه ملی نبود که سالهای بعد به سرقت رفتند و بخشی از آن هنوز پیدا نشده اما ارزش آنها نیز کم نبود. یکی از این اشیا، ریتون طلایی موزه رضا عباسی بود که جزو اشیای نفیس دوران ساسانی است. موزه زمستان سال60 هنوز بازگشایی نشده بود که 17دی ماه مسئولان آنجا خبردار شدند برخی از اشیای منحصر به فرد موزه ناپدید شده است. این خبر تا خرداد 61 و زمانی که دزدان موزه دستگیر شدند، به بیرون درز نکرد و رسانهای نشد. به نوشته روزنامه اطلاعات، این اشیا طی یک عملیات پلیسی پیدا شده و به موزه بازگشتند. سرهنگ صفا، رئیس اداره آگاهی شهربانی که فرماندهی عملیات را به عهده داشت در تشریح چگونگی کشف این آثار مسروقه گفت: «روز 17دی ماه سال 1360و طی یک نقشه حسابشده، هنگامی که اشیا و آثار باستانی موزه رضا عباسی تهران به موزههای دیگر حمل میشد، توسط گروهی سارق به سرقت رفت. پس از وقوع این سرقت غیرمنتظره و استثنایی، بلافاصله از سوی اداره آگاهی شهربانی و با همکاری وزارت دادگستری، یک گروه تحقیق و تجسس ویژه تشکیل و به همه مرزهای کشور نیز در رابطه با خروج این اشیا هشدار داده شد. تحقیق و بررسی از همان ابتدا آغاز شد تا اینکه پس از 4ماه با تلاش شبانهروزی، مأمورین اداره آگاهی شهربانی موفق شدند در روز سوم خرداد1361این اشیا را در یکی از خانههای اطراف خیابان ایران کوی سقاباشی که در 3چمدان بستهبندی شده و آماده خروج از مرز بود، کشف و ضبط و 16تن را در این رابطه دستگیر کنند. تاکنون چنین سرقتی با این ابعاد از نظر مادی و معنوی در طول تاریخ پیدایش پلیس در ایران به وقوع نپیوسته بود و این کشف نیز بزرگترین کشف تاریخ پلیس ایران است». به گفته کارشناسان، اشیای مسروقه به علت قدمت تاریخی آنها قابل قیمتگذاری نبوده و تعدادی از آنها نیز بین باستانشناسان و موزههای دنیا شهرتی بینالمللی دارند. اشیا و آثار باستانی کشفشده عبارت بودند از؛ 110قطعه گردنبند، گوشواره، قاب و قلاب کمر، دستبند، جام، کاسه و ظروف، ابریق، ساغر، اشیای تزئینی طلا و نقره، ظرف سفالی و تعدادی آثار نقاشی مینیاتور منحصر به فرد مربوط به دورههای تاریخی سلسلههای ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، سامانی، سلجوقی، مغول، صفویه، زندیه و معاصر. موزه رضا عباسی بعد از این سرقت مدتی تعطیل بود و پس از چندی، بازگشایی شد؛ این هم آخرین باری نبود که این موزه مورد سرقت قرار گرفت.