خواب بزرگ

 محمدناصر احدی    

از ابتدای دهه 50 بر تعداد مصاحبه‌های محمدرضاشاه با مطبوعات ایرانی افزوده می‌شود؛ البته معمولا در این مصاحبه‌ها شاه به چالش کشیده نمی‌شود و خبرنگاران ایرانی در مخیله‌شان هم نمی‌گنجد که بخواهند از شاه درباره اموری سؤال کنند که آنها را به دردسر بیندازد. یکی از مشهور‌ترین مصاحبه‌های شاه با خبرنگاران ایرانی، مصاحبه وی با امیر طاهری، سردبیر روزنامه «کیهان»، در سال1355 است که مصاحبه مفصلی است و طاهری، با رعایت جانب احتیاط، سعی می‌کند نظر شاه را درباره مسائل مختلف جویا شود. طاهری مصاحبه را با این پرسش آغاز می‌کند: «شاهنشاه اوضاع کنونی کشور را چگونه ‌می‌بینند؟» و شاه جواب می‌دهد: «... وظیفه ما گفتن حقیقت است و نه دادن وعده دروغ. وقت آن است که با شجاعت، با حقایق روبه‌رو شویم. وضع کلی مملکت، خوشبختانه خوب است، اما مشکلاتی هم داریم که نباید نادیده‌بگیریم. قبل از هر چیز در نظر داشته‌باشیم که ما اکنون در یک وضع استثنایی زندگی می‌کنیم، کاملاً استثنایی. در همه زمینه‌ها، تقاضا بر اثر ترقیات فوق‌العاده مملکت، فوق‌العاده زیاد است و عرضه کم. کمبود عرضه و زیادی تقاضا محدود به مواد مصرفی و خوراکی، مصالح ساختمانی و واحدهای مسکونی نیست. شنیده‌ام که سیمان هم‌اکنون گاهی تا 10برابر قیمت رسمی‌اش به فروش می‌رسد. این نشانه عدم‌توازن میان عرضه و تقاضاست. اما عدم‌توازن در همین جا ختم نمی‌شود، کارگر فنی، پزشک و مهندس هم کم داریم، درحالی‌که تقاضا برای انواع مهارت‌ها فوق‌العاده زیاد است. اما همانطور که گفتم، این یک وضع استثنایی است که نمی‌تواند برای همیشه ادامه یابد...». گاهی سؤالات طاهری از شاه، به‌عنوان تصمیم‌گیرنده اول و آخر مملکت که در ریزودرشت مسائل کشور دخالت می‌کند، تا حد معاون وزیر یا مدیر فلان اداره دولتی نزول‌می‌کند و دلیل آن هم مهیا‌نبودن عرصه برای طرح پرسش‌های جدی و چالشی است؛ مثلا طاهری ‌می‌گوید: «بعضی کارشناسان ‌می‌گویند که ایرانی‌ها در ساختمان‌های خود مصالح زیادی به‌کار می‌برند و به‌خصوص آهن و سیمان را تلف‌می‌کنند، بی‌آنکه به محاسبات فنی توجهی داشته‌‌باشند.» شاه هم چنین واکنشی دارد: «البته این مسائل هست. مثلاً استاندارد بسیاری از آپارتمان‌های ما، به‌خصوص از نظر سطح زیربنا، از اروپای غربی بیشتر است. قیمت هم که البته بیش از حد بالاست. از یک طرف بازده کارگران ساختمانی ما پایین است و از طرف دیگر هنوز نتوانسته‌ایم کار ساختمان را تا سر حد امکان ماشینی کنیم. این مسائل را در آینده باید حل کنیم...». در اواخر مصاحبه طاهری از شاه می‌پرسد: «می‌توانم بپرسم که نگرانی‌های شاهنشاه درباره آینده کدام است؟» و شاه جواب می‌دهد: «از نظر داخلی، خوشبختانه نگرانی ندارم. اما از لحاظ دنیا، به‌طور کلی نگرانی‌هایم اتفاقاً خیلی زیاد است. به‌نظر می‌رسد که تا هفت هشت سال دیگر سرنوشت دنیای امروز ما تعیین خواهد شد[....] من عقیده دارم که همانطور که ما توانستیم این مملکت را که در شهریور20 آن تکان را خورد و در مرداد 1332ما در آن وضع تحویل گرفتیم، درست بکنیم و به وضع امروزش برسانیم، دنیا هم قابل‌درست‌کردن هست. تنها تصمیم و اراده و دوراندیشی لازم است.» این مصاحبه نشان ‌می‌د‌هد شاه در خواب بزرگی بود و از واقعیت‌های بسیاری که در اطرافش رخ‌می‌داد کاملا بی‌خبر بود.