دود آلودگی هوا در چشم شهرهای کرونازده

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

آلودگی هوا که بهار امسال به‌دنبال شیوع کرونا و اعمال محدودیت‌های رفت‌وآمد و قرنطینه، در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان رو به کاهش بود، با عادی‌شدن روند زندگی از 3‌ماه گذشته دوباره به روزهای اوج خود بازگشته تا دوش به دوش کرونا، سلامت مردم را نشانه بگیرد. شاید نفس‌کشیدن در هوای پاک هیچ‌وقت به اندازه امروز که جهان از همه‌گیری یک ویروس نوظهور رنج می‌برد، مهم نبوده است. برخلاف کرونا، آلودگی هوا یک بحران غیرمنتظره نیست و سال‌هاست که به‌صورت آرام و زیرپوستی جان انسان‌ها را می‌گیرد. سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا را بزرگ‌ترین تهدید زیست‌محیطی برای سلامت افراد می‌داند. از هر 10نفر در جهان، 9نفر در مناطقی با آلودگی هوای بیش از حد مجاز زندگی می‌کنند. این بحران سالانه موجب مرگ 7میلیون نفر در سراسر جهان می‌شود که بسیار بیشتر از آمار یک میلیون و 200هزار نفری کرونا در 10‌ماه گذشته است. این اختلاف ارقام حتی با احتساب خطای آمارگیری و ثبت‌نشدن برخی مرگ‌ومیرهای ناشی از کرونا، همچنان قابل توجه است.

تغییر شرایط کشورها
آلودگی هوا سال‌ها مشکل کشورهای آسیایی و در حال توسعه بود و جهان غرب نگرانی زیادی در این‌باره نداشت، اما به‌نظر می‌رسد شرایط در حال تغییر است. به گزارش سایت گلوبال سیتیزن، با وجود اینکه کیفیت هوا در آمریکا و کانادا در مقایسه با دیگر کشورها مناسب‌تر است، آتس‌سوزی‌های سال‌های گذشته کاهش محسوسی در سطح کیفیت هوا در سرتاسر آمریکای شمالی ایجاد کرده است. اروپا نیز به‌ویژه در بخش شرقی از این مشکل بی‌نصیب نیست و 8شهر در منطقه بالکان جزو آلوده‌ترین نقاط شهری روی زمین هستند. در مقابل، چین که همواره یکی از کشورهایی بود که بیشترین آلودگی هوا را در جهان داشت، حالا توانسته این مشکل را مدیریت کند و فاصله آن با دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای کم‌درآمد آسیایی مانند هند و اندونزی رو به افزایش است.
امسال شیوع کرونا و محدودیت رفت‌وآمدها، وضعیت هوا را مساعد کرده بود، اما با ازسرگیری زندگی عادی در ماه‌های گذشته دوباره شرایط به حالت قبل بازگشته است. به گزارش مجله فوربس، تحقیقات جدید در 15شهر بزرگ جهان نشان می‌دهد که بعد از قرنطینه، میزان ذرات معلق PM2.5 که اندازه آنها کمتر از 2.5میکرون است و به‌راحتی وارد ریه می‌شوند، در 6شهر نیویورک، لس‌آنجلس، پکن، ملبورن، مادرید و کیپ‌تاون، افزایش قابل‌توجهی داشته است. این ذرات از فعالیت خودروها، صنایع‌ و وسایل گرمایشی تولید می‌شود.
براساس شاخص کیفیت هوای جهان، از بین 15شهری که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، نیویورک، بیشترین اوج یعنی افزایش 33درصدی را در ذرات PM2.5 در اواخر بهار و اوایل تابستان امسال داشته است، درحالی‌که در اوایل و اواسط بهار که سخت‌ترین محدودیت‌های تردد اعمال شده بود، این آمار 59درصد کاهش داشت. افزایش ذرات کمتر از 2.5‌میکرون در کیپ‌تاون 23درصد و در مادرید 21درصد بوده است.
مناطقی مانند هنگ‌کنگ، سیدنی و سنگاپور همچنان وضعیت دوران قرنطینه را حفظ کرده‌اند و آلودگی هوا در آنها پایین است. این 3شهر، به‌ترتیب 127، 35 و 23درصد کاهش آلودگی هوا را در دوران بعد از قرنطینه تجربه کرده‌اند. برخی شهرهای اروپایی مانند لندن، هامبورگ، رم و پاریس نیز شاهد آسمان پاک‌تر در تابستان بودند.

فقر و آلودگی هوا
با وجود ‌آلودگی هوا در سراسر جهان، اما همچنان مردم کشورهای توسعه‌نیافته و در حال توسعه که در معرض تغییرات آب‌وهوایی هستند، از این مشکل بیشترین آسیب را می‌بینند. بیش از نیمی از 7میلیون نفری که سالانه بر اثر آلودگی هوا فوت می‌کنند، ساکن آسیا و آفریقا هستند. گزارش هیأت تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی، ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و همان گازهایی که اتمسفر را گرم می‌کنند، کیفیت هوا را پایین می‌آورند.
 آلاینده‌های محیط‌های بسته و باز در کشورهای کم‌درآمد بیشتر وجود دارد. این کشورها با سرعت در مسیر صنعتی‌شدن و توسعه شهری در حال حرکت هستند و معمولا سیاست‌های کارآمد و قوی برای کنترل آلودگی هوا ندارند. مناطق مسکونی در کنار کارخانه‌ها و صنایع آلوده قرار دارند و ضعف مدیریت هم به این وضعیت دامن می‌‌زند. بیشتر این شهرها مانند کلکته در هند سیستم حمل‌ونقل عمومی کارآمدی ندارند و خودروهای دودزا و ارزان، رایج‌ترین وسیله رفت‌وآمد هستند. سازمان بهداشت جهانی، خودروها را اصلی‌ترین عامل انتشار ذرات خطرناک ازجمله دی‌اکسیدکربن می‌داند. آلودگی هوا در محیط‌های بسته نیز در کشورهای ضعیف که معمولا ساختمان‌ها با مواداولیه ارزان و بی‌‌کیفیت ساخته می‌شود، شایع‌تر است. تهویه نامطبوع و رطوبت، مشکل رایج یک میلیارد جمعیتی است که در محله‌های ناکارآمد شهری و سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند. آنهایی هم که به سوخت برای آشپزی و گرمایش دسترسی دارند، معمولا به‌دلیل زیرساخت‌های ضعیف با خطر نشتی گاز روبه‌رو هستند. آلودگی در کوتاه‌مدت، ریه ساکنان این کشورها را با مواد شیمیایی ناشی از صنعتی‌شدن پُر می‌کند و در بلندمدت با گرم‌شدن زمین و آب‌شدن یخ‌های قطبی، دغدغه تغییر اقلیم، کمبود زمین و مهاجرت را بر سر راه این کشورها می‌گذارد.
سازمان هواشناسی جهانی ‌ماه گذشته با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده بود که با وجود همه‌گیری کرونا و اعمال قرنطینه در بسیاری از کشورها، تغییرات آب‌و‌هوایی هنوز متوقف نشده است. حال با بازگشت آلودگی هوا، احتمال تشدید تغییر اقلیم و بحران‌هایی مانند خشکسالی و جاری‌شدن سیل نیز بیشتر شده است.

تأثیر آلودگی هوا بر انسان در شرایط کرونا
موضوع آلودگی هوا امسال با توجه به تأثیر آن بر تشدید بیماری کرونا بیشتر از سال‌های قبل مورد توجه مردم و مسئولان قرار گرفته است. مطالعه‌های زیادی انجام شده که نشان می‌دهد احتمال ابتلا و فوت بر اثر کرونا در افرادی که زمان طولانی درمعرض آلودگی هوا قرار می‌گیرند، بیشتر است. هرچند هنوز مشخص نیست چه میزان از آمار مرگ‌ومیرهای ناشی از کرونا به آلودگی هوا مربوط می‌شود. مطالعه‌ای در هلند نشان داده که حتی میزان کمی از آلودگی هوا، 16.6درصد احتمال مرگ بر اثر کرونا را افزایش می‌دهد. این آمار با توجه به تأثیر اثبات‌شده آلودگی بر تشدید بیماری‌های قلبی و ریوی چندان هم دور از ذهن نیست. 8.2میلیون از 12.6میلیون مرگ ناشی از مشکلات محیط‌زیست، به آلودگی هوا مربوط می‌شود. بنا بر آمار سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا مهم‌ترین خطر زیست‌محیطی است که منجر به تشدید بیماری‌های شایع مانند آسم، سرطان و بیماری‌های ریوی و قلبی می‌شود. اکسید نیتروژن، گوگرد و ازن خطرناک‌ترین ذرات آلوده هستند که قلب و ریه را نشانه می‌روند. این سازمان تخمین می‌زند که فقط این ذرات، سالانه موجب مرگ 4.6میلیون نفر در سرتاسر جهان می‌شوند که آمار بسیار بالاتری از مرگ‌ومیر ناشی از حوادث رانندگی است.