پژوهشی ژرف و سترگ و نو در شهر قصه

  مهرداد رهسپار   

برای برنامه‎های تئاتر دومین جشن هنر شیراز در سال1347، دو نمایش اجرا می‎شود، هر دو نمایش از طرف سازمان رادیو و تلویزیون ملی انتخاب می‎شوند، هر دو نمایش از طرف تلویزیون جایزه می‎گیرند، هر دو نمایش تجربه‎ای تازه در نمایشنامه‎نویسی ایران محسوب می‎شوند. یکی «پژوهشی ژرف، سترگ و نو در سنگواره‌های دوره بیست و پنجم زمین‌شناسی و یا چهاردهم، بیستم و غیره؛ فرقی نمی‌کند» نوشته عباس نعلبندیان به کارگردانی آربی اوانسیان و دیگری شهر قصه نوشته و کارگردانی بیژن مفید. نعلبندیان و اوانسیان تصویری تلخ و فلسفی و پیچیده و دشوار فهم از سرگشتگی انسان معاصر را به صحنه می‎آورند و بیژن مفید نیز طنزی تلخ از زندگی حیواناتی که در «شهر قصه» زندگی می‎کنند. با مرور نوشته‎های باقی‎مانده از منتقدان و گزارش‎نویسان و مصاحبه‎کنندگان صفحات تئاتر در مطبوعات، درمی‎یابیم که در سال1347 همه در پی رمزگشایی از این دو نمایش بوده‎اند. گویی که همه در پی پاسخ این سؤال هستند که «منظور نعلبندیان چه بوده؟». عجیب اینکه علی‎رغم فضای مفرح و شاد نمایش شهر قصه، منتقدان و نویسندگان صفحات هنری مطبوعات نیز در پی رمزگشایی از تمثیلات نمایشنامه شهر قصه هستند. همه می‎خواهند مابازای واقعی جهان تمثیلی حیوانات را برای خود رمزگشایی کنند. اما این رمزگشایی گاهی واقعا موجب انبساط خاطر و گاهی موجب عصبانیت صاحب اثر است. به‌عنوان نمونه، بصیر نصیبی دو‌ماه پس از اجرای موفق شهر قصه در تالار 25شهریور (سنگلج) در مصاحبه‎ای برای ماهنامه نگین از بیژن مفید می‎پرسد، چرا خر در نمایشنامه لباس کارگری به تن دارد؟ آیا می‎خواستید طبقه کارگر را نشان دهید؟ بیژن مفید با جدیت این تفسیر را رد می‎کند و باز جای دیگری از همین مصاحبه از مفید می‎پرسد، پس میمون نماد روشنفکران برج عاج‎نشین است. اینجا بیژن مفید از کوره در رفته می‌گوید: «دیگر این قدر مته به خشخاش نگذارید».