سمیرا مصطفی‌نژاد ـ روزنامه‌نگار
روند بالارفتن قیمت و نزول کیفیت قطعات یدکی موجود در بازار برای مصرف‌کننده فرسایشی شده است، آن‌هم در شرایط اقتصادی‌ای که بسیاری از مصرف‌کنندگان برای تامین هزینه‌های زندگی خود بر خودروهای معمولا فرسوده متکی هستند و همان خودروی فرسوده و فرتوت نان‌آور آنهاست. هرچه خودرو بیشتر دوانده شود نیاز آن به قطعات یدکی بیشتر می‌شود و هرچه اتکای افراد بر خودرو برای گذران زندگی بالاتر باشد از توان مالی آنها برای خریداری قطعات مرغوب کاسته می‌شود و به این ترتیب، به گفته آرش محبی‌نژاد بازار قطعات نامرغوب، بی‌کیفیت و قاچاق سکه می‌شود. دبیر انجمن قطعه‌سازان خودرو در گفت‌و‌گو با همشهری وضعیت بازار قطعات یدکی، تأثیر نوسان نرخ دلار بر این بازار و وضعیت تولیدکنندگان و واردات قطعات یدکی را تشریح کرده است.
مانند دیگر لوازم مصرفی، لوازم یدکی هم روزبه‌روز گران‌تر می‌شوند، قیمت‌ها در این بازار تا چه اندازه تحت‌تأثیر نوسان قیمت دلار هستند؟
نوسان قیمت در بازار لوازم یدکی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به قیمت دلار و ارز وابسته است، البته تورم هم بر آن اثرگذار است. تأثیرگذاری مستقیم بازار ارز بر این بازار، به‌واسطه وابستگی نسبی تولید بعضی از قطعات به مواداولیه وارداتی رخ می‌دهد؛ موادی مانند پلیمرهای مهندسی، آلیاژهای خاص، قطعات الکترونیکی یا یک‌سری قطعات پیشرفته و پیچیده که در داخل تولید نمی‌شوند و مستقیما وارداتی هستند. اما نوسان قیمت ارز بر بازار قطعات یدکی داخلی تأثیری غیرمستقیم هم دارد که ناشی از قیمت‌گذاری ارزی مواداولیه تولید داخلی است؛ مثلا فولاد، مس، آلومینیوم و محصولات پتروشیمی براساس FOB خلیج‌فارس و دلار آزاد حساب می‌شوند، بنابراین قیمت آنها با قیمت دلار بالا و پایین می‌رود.
تأثیری که این بازار از نوسان قیمت دلار می‌گیرد چگونه قابل مهار است؟
همانطور که گفتم قیمت‌گذاری مواداولیه داخلی با نرخ ارز بخشی از مشکل گرانی بازار لوازم یدکی به‌شمار می‌رود. از این‌رو تغییر‌دادن شیوه قیمت‌گذاری مواداولیه داخلی می‌تواند به‌نوعی شدت گرانی را مهار کند. دلیلی ندارد قیمت مواد تولیدی کارخانجات تولید مواداولیه مثل فولاد، مس، آلومینیوم، سرب و محصولات پتروشیمی که ارزبری زیادی هم ندارند و خوراک آنها در داخل کشور است، با قیمت ارز بالا و پایین شود. از این‌رو منفک کردن قیمت‌گذاری مواداولیه داخلی از نرخ ارز می‌تواند منجر به نوعی ایزولاسیون نوسان قیمت کالاها و ازجمله لوازم یدکی و مهار 50درصد از نوسانات قیمت بازار لوازم یدکی شود. تثیبت نرخ ارز هم می‌تواند تأثیر هنگفتی بر تثبیت قیمت‌ها بگذارد. اگر فرض را بر این بگذاریم که تورم افزایشی نباشد، نرخ نهاده‌های غیرمواداولیه تولیدی، مثل دستمزد و دیگر هزینه‌ها می‌تواند از نرخ دلار تفکیک و ایزوله شود، به این ترتیب قیمت‌ها تثبیت می‌شوند و بهبود می‌یابند.
اصلی‌ترین مشتری‌های قطعات یدکی را این‌روزها افرادی از قشر متوسط و فقیر تشکیل می‌دهند که برای گذران زندگی با خودروهای خود کار می‌کنند. بی‌کیفیت بودن حجم زیادی از قطعات یدکی باعث می‌شود در کمتر از زمان تعیین‌شده برای طول عمر یک قطعه، صاحب خودرو مجبور به تعویض آن شود و بارها هزینه‌ای سنگین را برای خرید و تعویض قطعه‌ای بی‌کیفیت پرداخت کند. چطور می‌توان بازار و خریداران را از شر این قطعات بی‌کیفیت رها کرد؟
متأسفانه این موضوع واقعیتی در حال وقوع است. تنها راه رفع این بحران افزایش توان مالی مردم است، زیرا پایین بودن توان مالی مردم باعث می‌شود آنها به خرید قطعات بی‌کیفیت یا قاچاق و یا بدون شناسنامه متمایل شوند. اما اگر توانایی مالی آنها افزایش پیدا کند این گرایش از بین خواهد رفت و هرچه میزان تقاضا برای قطعات بی‌کیفیت افت پیدا کند، از تولید و قاچاق آن هم کاسته خواهد شد. نباید فراموش کنیم که علاوه بر بار مالی، تمایل به خرید قطعات بی‌کیفیت یا قاچاق خطرات جانی فراوانی برای راننده و سرنشین خودرو دارد. همچنین یک قطعه بد می‌تواند سایر قطعات خودرو را معیوب کند.
وضعیت تولید داخلی قطعات یدکی چگونه است؟ آیا بحران اقتصادی کشور بر عملکرد این واحد‌ها تأثیرگذار بوده است؟
ما درحال حاضر 1200قطعه‌ساز رسمی رده یک و رده‌دو داریم که رده یک‌ها مستقیما به‌خودروساز قطعه می‌دهند و قطعه نهایی تولید می‌کنند و رده دومی‌ها مایحتاج رده اولی‌ها را تامین و یا قطعات نیم‌ساخته تولید می‌کنند. حدود 800تولیدکننده غیررسمی هم داریم که مجموع تولیدکنندگان را به 2000 می‌رساند. از آن 800تولیدکننده غیررسمی آمار دقیقی در دست نیست که چه وضعیتی دارند، اما از 1200تولیدکننده رسمی حدود 400تولیدکننده به‌دلیل مواجهه با بحران نقدینگی، افزایش نرخ مواداولیه، کمبود مواداولیه، کمبود ارز و عدم‌امکان واردات مواداولیه از کشورهای دیگر در وضعیت تعطیل و نیمه‌تعطیل هستند؛ درحدی که حتی ظرفیت کافی برای تولید قطعه برای خودروساز داخلی را هم ندارند. البته افت روند خودروسازی هم بر رکود کار قطعه‌سازان تأثیرگذار بوده است.
آیا سازوکاری مشخص و اثرگذار برای کارشناسی کیفیت قطعات یدکی وارداتی به کشور وجود دارد؟
اقداماتی برای شناسه‌دار کردن قطعات، چه وارداتی و چه تولید داخل وجود دارد که توسط ستاد مبارزه با قاچاق ارز و کالا و وزارت صمت درحال پیگیری هستند. ازجمله این اقدامات این است که قطعات وارداتی یا تولیدی حتما شناسه‌دار شوند، به‌ویژه در بخش توزیع کالا این اقدام باید انجام شود تا حداکثر تمرکز نظارت بر این بخش قرار گیرد. در این صورت حتی اگر قطعه‌ای بی‌کیفیت تولید، وارد یا قاچاق شود در بازار قابلیت عرضه نخواهد داشت. همچنین وقتی قطعه شناسنامه‌دار عرضه شود اگر به مشکلی بر بخورد قابل ردیابی بوده و مسلما تولیدکننده یا واردکننده رسمی پاسخگوی کیفیت کالای وارداتی خود خواهد بود.
با این‌وجود تقریبا همه از کیفیت لوازم یدکی موجود در بازار ناراضی هستند. چرا علاوه بر افزایش قیمت، کیفیت این قطعات نیز از نظر عموم مردم افت شدید داشته است؟
واقعیت این است که تقاضاست که عرضه را شکل می‌دهد. وقتی مردم توان خرید قطعه مناسب و با کیفیت را ندارند و زمان خرید لوازم یدکی با علم و شناخت لوازم یدکی باکیفیت از قطعات بد‌کیفیت و تقلبی، به‌دلیل قیمت کمتر دست روی لوازم یدکی بی‌کیفیت می‌گذارند تا هزینه آن قطعه با توان خرید آنها همخوانی بیشتری داشته باشد، بازار این قطعات سکه می‌شود و تقاضای بیشتر، عرضه بیشتری را ایجاد می‌کند.
وضعیت واردات قطعات یدکی در شرایط کنونی اقتصادی چگونه است؟
میزان واردات قطعات یدکی در سال 98 از مبادی رسمی، کمتر از یک میلیارد دلار بوده است. اما فاجعه آنجاست که در همان بازه زمانی قاچاق قطعات یدکی نزدیک به 2.4میلیارد دلار بوده است. ما شاهد پر شدن بازار از قطعات بی‌کیفیت، بدون شناسنامه و قاچاق هستیم. ما واردات قطعات یدکی بی‌کیفیت از مبادی رسمی را هم نکوهش می‌کنیم و تأیید نمی‌کنیم اما حداقل اگر این قطعات از مبادی رسمی وارد کشور شوند، قابل ردیابی خواهند بود. اما قطعات یدکی قاچاق و زیرپله‌ای را نمی‌توان شناسایی کرد. درواقع میزان واردات رسمی قطعات یدکی تغییر چندانی نداشته است، اما قاچاق آنها به‌شدت افزایش یافته و این یک زنگ خطر بزرگ است.
افزایش قیمت‌ها چه تأثیری بر رونق بازار قطعات یدکی داشته است؟
از آنجا که خودروها همواره در حال تردد هستند، قطعات یدکی همواره مورد نیازند و از این‌رو بازار قطعات یدکی اصولا با رکود مواجه نمی‌شود. اما می‌توان گفت بازار خرید و فروش قطعات یدکی اصل و باکیفیت دچار رکود شده است. متأسفانه افزایش قیمت‌ها باعث شکل‌گیری پدیده‌ای شوم در این بازار شده است. الان کارگاه‌های بسیاری وجود دارند که قطعات یدکی داغی و اوراقی را پیدا می‌کنند، آن را سند‌بلاست و رنگ کرده و به نام قطعه نو در بسته‌بندی شکیل عرضه می‌کنند. این پدیده نشان می‌دهد بازار به معنی واقعی کلمه رها شده و هیچ نظارت کیفی‌ای بر آن وجود ندارد و کسی هم پاسخگو نیست.
بیشتر مصرف‌کنندگان از این موضوع که همه قطعات موجود در بازار چینی است شاکی هستند. این موضوع چه اندازه صحت دارد؟
درست نیست که بگوییم تمامی قطعات یدکی موجود در بازار چینی است، اما می‌توان گفت بخش زیادی از این قطعات از چین و هند وارد می‌شوند و متأسفانه بسیار پیش می‌آید که برای ارزان‌تر‌شدن قطعات، نمونه‌های بی‌کیفیت چینی و هندی وارد کشور می‌شوند. متأسفانه واردات قطعات بی‌کیفیت و متفرقه چینی و هندی یا عرضه قطعات بی‌شناسنامه زیرپله‌ای داخلی تحت کنترل نیست. درحالی‌که آنچه تولیدکننده رسمی ما تولید می‌کند، به‌دلیل اینکه درنهایت در قبال تولیدات خود پاسخگو است، قطعا از کیفیت قابل اتکا‌تری برخوردار است.
گفته می‌شود و خودتان هم اشاره کردید که این روزها به‌دلیل بالا رفتن قیمت قطعه، خرید قطعات دست دوم باب شده است، آیا این رفتار از نظر ایمنی خودرو مشکل‌ساز نخواهد بود؟
درست است. این کار خیلی رایج شده است. این اتفاق معمولا به 2صورت رخ می‌دهد: یا خریدار با علم و آگاهی از دست‌دوم بودن قطعه به‌دلیل ضعف مالی و پایین‌بودن توان خرید این تصمیم را می‌گیرد و یا اینکه افرادی سودجو قطعات دست‌دوم و داغی را از بازار جمع کرده و دوباره به نام قطعه نو در بازار می‌فروشند. اوراقی‌ها و فروشندگان قطعات داغی که قبلا این قطعات را برای ذوب شدن به نام آهن‌پاره می‌فروختند، امروزه کسب‌وکارشان سکه شده است. این رفتار درخصوص قطعات ایمنی با رده A، خطرات جانی و مالی جبران‌ناپذیری می‌تواند داشته باشد؛ از این‌رو توصیه اکید داریم که خریداران محترم قطعات خودرو این اشتباه را نکنند و فقط برای اینکه خودرو به هر قیمتی از حرکت باز نایستد، قطعه‌ای نامرغوب خریداری نکنند. ضرر و زیانی که این قطعه بی‌کیفیت، چه از نظر جانی و چه از نظر مالی به افراد می‌زند می‌تواند بسیار بالا باشد. افزون براین، قطعات معیوب خودرو در نهایت روزی خودرو را متوقف خواهند کرد.
پیش‌بینی شما از آینده وضعیت بازار قطعات یدکی باتوجه به شرایط کنونی اقتصادی چیست؟
وضعیت آینده این بازار را در گرو تصمیم مسئولان می‌بینم؛ یعنی اگر همین روال ادامه پیدا کند آینده خوبی، چه در حوزه تولید خودرو و چه در حوزه تولید یا واردات قطعات خودرو در پیش رو نخواهد بود. مسئولان باید تصمیی عاقلانه بگیرند، یا آن توازن قیمت را به‌واسطه اصلاحات قیمت‌گذاری ایجاد کنند و یا ارز مورد نیاز برای تولید را در اختیار تولیدکننده قرار دهند. همچنین از آنجا که صنعت خودروسازی ما مورد تحریم مستقیم آمریکا قرار گرفته، برای رفع اثرات این تحریم باید به بخش خصوصی اجازه واردات یک میلیارد دلار بدون انتقال ارز و ذکر منشأ داده شود تا بتوان این بازار را سر و سامان داد.
بازار قطعات یدکی مرغوب کساد است
گفت‌و‌گو با آرش محبی‌نژاد، دبیر انجمن قطعه‌سازان خودرو
در همینه زمینه :
گشتی در اقتصاد جهان
راهنمای کسب وکار
