فربد زاوه ـ تحلیلگر صنعت خودرو
کمبود لوازم یدکی و قطعات خودرو، ناشی از سیاست‌های کلان وزارت صنعت، معدن و تجارت است. به این معنا که تامین قطعات یدکی خودرو از اساس جزو برنامه‌ها و سیاست‌های این وزارتخانه نیست. همه تمرکز بر تولید خود خودرو معطوف شده است و اینکه خودروهای تولیدشده، در آینده با چه مشکلاتی مواجه می‌شوند، مورد توجه نیست. در واقع هدف، توجه به کمیت و افزایش آمار تولید خودروست و نه افزایش کیفیت ناوگان حمل‌ونقل. در نتیجه همین نگاه، واردات قطعات یدکی به کشور ممنوع شده است. این موضوع در کنار گرانی شدید قیمت ارز که باعث شده حتی لوازم قاچاق نیز وارد نشود و همچنین موضوع شیوع کرونا و بسته شدن مرزها، دست به دست هم داده‌اند تا تامین قطعات یدکی خودروها در بازار دچار مشکلات اساسی شود. امروز پیدا کردن قطعات چه برای خودروهای پرتیراژ و چه خودروهای کم‌تیراژ با دردسر مواجه است. قطعات یدکی خودروهای وارداتی تقریباً در دسترس نیست و قیمت قطعات اندکی که موجود است، بسیار نجومی شده است. حتی ممکن است خودروها به‌خاطر تعمیرات خیلی ساده، بخوابند.
با توجه به بسته شدن مرزها، قاچاق لوازم یدکی نیز امروز سخت شده است. پیش از این، عمده قاچاق کالا از مرزهای غربی کشور توسط ناوگان حمل بار و به شکل زمینی اتفاق می‌افتاد. برخلاف تصوری که در مورد کولبرها وجود دارد، عمده قاچاق توسط خودروهایی انجام می‌شد که بار می‌آوردند. البته اینها قاچاق‌های خرد است که در آنها قطعات در تعداد محدود به شکل غیرقانونی وارد می‌شد. مثلا یک خودرو 20لنت خودرو با خود می‌آورد که الان با توجه به بالا رفتن قیمت ارز و بسته شدن مرزها برایشان غیرممکن است. در واقع عمده تامین قطعات یدکی ماشین‌های وارداتی از طریق قاچاق خرد انجام می‌شد که به‌خاطر شیوع ویروس کرونا دچار اختلال شده است.
همواره بزرگ‌ترین صادرکننده قانونی لوازم یدکی به ایران، چین بوده است. هنوز هم همین‌گونه است. صادرات قاچاق و غیرقانونی هم عمدتاً از مرزهای عراق و ترکیه یا به‌صورت دریایی از مرز امارات انجام می‌شده است. البته مبدا اولیه بیشتر قطعات قاچاق هم کشور چین بوده است. به این شکل که از چین به امارات یا بصره می‌رفت و بعد به شکل غیرقانونی وارد ایران می‌شد. بعد از چین، اتحادیه اروپا و کشورهای فرانسه، آلمان و ایتالیا بیشترین صادرات قطعات یدکی خودرو را دارند. همچنین قطعه‌سازان فرانسوی که در کشورهایی مثل جمهوری چک، اسلواکی، لهستان و.. مستقر بودند هم کالاهای خود را به‌صورت متمرکز از مرز ترکیه به ایران می‌فرستادند.
موضوع افزایش قیمت ارز، تأثیر دیگری هم دارد. وقتی دلار به 33هزار تومان می‌رسد، خیلی‌ها اصلا خودروی خود را تعمیر نمی‌کنند. در نتیجه تقاضا برای لوازم یدکی نیز پایین آمده و مردم ترجیح می‌دهند خودروی خود را با همان شکل خراب استفاده کنند. در دهه 60 و دوران جنگ تحمیلی نیز خودروها درصورت خرابی، تعمیر نمی‌شدند و به همان شکل استفاده می‌شدند. الان هم وارد دورانی شده‌ایم که اگر مثلا ترمز درست کار نکند یا بخاری خراب باشد، آن را تعمیر نمی‌کنند. همین حالا به‌خاطر گرانی بیش از حد قطعات، میزان فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل به‌طور وحشتناکی زیاد شده است. مخصوصا در شهرستان‌ها تعداد ماشین‌هایی که معلوم است، خرابند و در حال تردد هم هستند، روزبه‌روز زیادتر می‌شود.
برای تامین قطعات تولید داخل نیز مشکل داریم؛ چرا که شبکه قطعه‌سازی ما متاثر از بحران‌های اقتصادی، دچار اختلالات اساسی شده است و حتی در تولید قطعات OEM (قطعات اصل روی خودرو) که در اولویت است، دچار مشکل هستند، چه برسد به تامین قطعات افترمارکت (قطعاتی که توسط تولید‌کننده خودرو تولید نشده است) که برایشان اولویت هم ندارد. تولیدکنندگان قطعات یدکی خودرو، تحت فشار وزارت صنعت، همه تولیدات خود را باید به خطوط تولید خودرو عرضه کنند.
از یک سو هم این تولیدکنندگان مشکل تامین نقدینگی دارند. ثبت سفارش برای مواداولیه یا کالای نیم‌ساخته متناسب با تیراژ تولید خودرو تنظیم می‌شود و این وزارتخانه کاری با نیاز بازار بعد از خرید خودرو ندارد و چشم خود را روی این مسئله بسته است. آنها برایشان مهم نیست که قطعه‌ساز داخلی باید قطعات زیادی را هم برای بازار مصرف خانگی تامین کند. تأثیر این مشکل را در واضح‌ترین شکل خود روی بازار لاستیک می‌بینیم.
2سال است که لاستیک خودرو دچار معضل شدید کمبود است. قیمت ارز شاید 10برابر شده، اما لاستیک در بازار آزاد بسیار گران‌تر شده است. علت این موضوع محدود شدن تامین مواداولیه لاستیک، به سطح مورد نیاز کارخانه‌های تولید خودرو است و برای نیاز مازاد، تولیدی وجود ندارد. حجم خودروهایی که با لاستیک بسیار کهنه تردد می‌کنند، روزبه‌روز بیشتر می‌شود. لاستیک‌هایی که بعد از 4سال از دور خارج می‌شد، امروز بعد از 4سال استفاده، تازه به قیمت گزافی فروخته می‌شود. به‌زودی شاهد چالش‌هایی مثل ترکیدن لاستیک و شاید افزایش مرگ‌ومیرهای جاده‌ای به‌خاطر تعمیر نشدن خودروها و نبود قطعات یدکی، خواهیم بود.
مسئله کمبود لوازم یدکی، تأثیری هم بر قیمت خودرو ندارد چون قیمت خودرو در واقع متاثر از عرضه و تقاضا نیست. قیمت خودرو تحت‌تأثیر تورم است. در نتیجه قیمت خودرو همچنان فزاینده است. اگر مشکل کمبود لوازم یدکی حل هم شود، باز هم تشدید قیمت خواهیم داشت. چرا که سیاست‌های کلان اقتصادی دچار اشکالات اساسی است. وقتی مشکلات شبکه بانکی حل نمی‌شود، وقتی دولت به کسری بودجه اهمیت نمی‌دهد و نهادهای مختلف در خلق نقدینگی با هم مسابقه گذاشته‌اند، مشکلات بخش‌های مختلف اقتصادی هم پابرجاست. وقتی دولت برای حل مشکل کسری بودجه هیچ قدمی برنمی‌دارد و دولت کوچک نمی‌شود، مستقیما باعث ایجاد تورم می‌شود. همه عواملی که در یک کشور می‌تواند باعث گرانی شود، در ایران به‌شدت وجود دارد.
وضعیت جنگی در بازار قطعات خودرو
بود و نبود لوازم یدکی چه تأثیری بر بازار و قیمت‌های خودرو دارد؟
در همینه زمینه :
