مرتضی حنانه و گذر از تک‌صدایی

موسیقی هر خطه و کشوری در یک تقسیم‌بندی کلی از لحاظ بافت و به‌معنای شمار لایه‌های صوتی همزمان در یک آهنگ یا قطعه به 3دسته کلی شامل مونوفونیک یا تک‌صدایی، پلی‌فونیک یا چندصدایی و بالاخره هموفونیک یا همصدایی تقسیم می‌شود. برای نمونه مقایسه 2ساز تار و پیانو نشان می‌دهد که با تار در یک لحظه یک نت می‌توان نواخت و با پیانو به‌طور همزمان چند نت نواخته می‌شود. این چند صدایی در چندین و چند میزان متوالی چند خط ملودیک را به‌وجود می‌آورد که در موسیقی ایران‌زمین صد‌ها و شاید هزاران سال است چنین چند صدایی‌ای وجود ندارد. شاید نخستین کسی که برای افزودن ویژگی چندصدایی به موسیقی دستگاهی و موسیقی ملی ایران تلاش کرد کسی نبود غیراز مرتضی حنانه. خود استاد در این‌باره گفته است:‌ «هنگامی که سازمان رادیو به سرپرستی آقای معینیان از من خواست تصنیف‌هایی بسازم که دارای اصوات پلی فونیک(چند صدایی) باشند و احیانا در آنها از تکنیک‌هایی چون هارمونی، کنترپوان و حتی فوگ استفاده شده باشد من هم فرصت را غنیمت شمردم و با توجه به علاقه مردم به تصنیف‌های ایرانی ارکستری به نام فارابی را تاسیس کردم و در این ارکستر سعی کردم که با استفاده از ملودی‌هایی که برخی تصنیف‌سازان آن زمان می‌ساختند آثاری را برای خوانندگان مطرح آن زمان بنویسم و در واقع تنظیم کنم که با شنیدن آنها گوش مردم به‌تدریج به کارهای جدی‌تر و هنری‌تر و درواقع پلی‌فونیک عادت کند که فکر می‌کنم تا اندازه‌ای در این کار موفق شدم.» از ویژگی‌های بی‌بدیل هزاردستان موسیقی ایران که بگذریم به ساخت موسیقی‌های ماندگار او برای فیلم و سریال‌ها می‌رسیم. در سال‌های پایانی دهه چهل با انحلال ارکستر فارابی و با توجّه به تجربه‌های سینمایی که در ایتالیا اندوخته بود به موسیقی فیلم روی آورد و با آفریده‌های خود توفیق بسیاری از فیلم‌های متوسط را نیز تضمین کرد. او برای فیلم‌هایی همچون «فرار از تله»، «گُرگ بیزار»، «قصّه ماهان»، «سلام سرزمین من»، «موج»، «گلیم» و «تیرباران» موسیقی نوشته است. موسیقی سریال‌های تلویزیونی «هزاردستان» از کارهای اوست که آن را براساس پیش‌درآمدی در اصفهان از مرتضی نی‌داوود نوشته‌است. وی هزاردستان را در 7قسمت نوشته و از نظر رنگارنگی تم‌ها، اثری بسیار پرمایه است. این موسیقی مردمی‌ترین کار حنانه به‌شمار می‌آید و حال و هوای تهران سال ۱۳۲۰ را به‌خوبی منتقل می‌کند. امپرومپتوی راگیا، لالایی و قطعه‌ای روی شعری از نیما یوشیج، از آخرین کارهای او به شمار می‌رود.
مرتضی حنانه(11 اسفند1301- درگذشته 24 مهر1368)