سبزهای تهران

نیلوفر جلالی ـ روزنامه‌نگار

تهران با تأثیرات عمیق زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از رشد سریع جمعیت، توسعه نامتوازن و محدودیت منابع طبیعی روبه‌روست. داشتن یک جامعه غیردولتی قدرتمند با وظیفه مشخص برای درگیرکردن مردم، مشاغل و بخش عمومی می‌تواند به این شهر کمک کند تا با موفقیت این چالش‌ها و بحران‌ها را حل کند. تهران باید به فکر یافتن راه‌های جدید و پایدار برای تغذیه جمعیت در حال رشد خود، متوقف‌کردن افزایش دما، مقابله با آلودگی‌های زیستی و... باشد. با این حال، سازمان‌های غیردولتی در انجام ماموریت‌های خود با موانع زیادی روبه‌رو هستند؛ ازجمله عدم‌درک درست از نقش سازمان‌های غیردولتی در جامعه و این تصور عمومی که دولت به‌تنهایی مسئول رفاه حال شهروندان و ساکنان است. اما باید دانست که در زمینه محیط‌زیست، مشکلات و بحران‌ها آن‌قدر بزرگ و عمیق‌ هستند که دولت به‌تنهایی نمی‌تواند با آنها مقابله کند. همه باید کمک کنند. همه ذی‌نفعان باید گرد هم بیایند و تلاش‌های خود را هماهنگ کنند و اهداف توسعه پایدار را راهنمای خود قرار دهند. جامعه مدنی و مردم قطعا باید بخشی از این معادله باشند.
سازمان‌های غیردولتی نقشی کلیدی در این مشارکت مردمی دارند. آنها می‌توانند به تنظیم دستور کارها کمک کنند و چشم‌انداز فراگیری را برای سیاستگذاری و اجرا در پیش رو قرار دهند. تصمیم‌گیری فراگیر درباره محیط‌زیست به مشارکت گروه‌های محلی، ازجمله زنان، بومیان و اقلیت‌ها بستگی دارد و به‌کارگیری این مشارکت، منجر به اقدامات بهتر و پایدارتری درباره محیط‌زیست می‌شود که حمایت پررنگ مردم را در پشت سر دارد. هرکدام از این سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی، صدای خاص خود را دارند و در کنار هم شرکای اصلی مقابله با چالش‌های آب‌وهوایی شهر هستند. آنها می‌توانند راه یکدیگر را ادامه دهند و از یکدیگر بیاموزند. در ادامه با بعضی اقدامات و فعالیت‌های این سازمان‌های مردم‌نهاد آشنا می‌شویم.

چه انجمن‌هایی برای محیط‌زیست داریم؟
طبق اطلاعات سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، در استان تهران 86 انجمن محیط‌زیستی وجود دارد. دامنه فعالیت، تعداد اعضا و محدوده جغرافیایی فعالیت‌های این انجمن‌ها بسیار متفاوت و متنوع است. دامنه فعالیت خیلی از آنها ملی است، بعضی‌هایشان استانی و بیشترشان، هم در تهران و هم در سطح ملی فعالیت می‌کنند. کوشش درباره آموزش کودکان، آلودگی آب یا هوا، درباره ترویج انرژی‌های پاک، طبیعت‌گردی و اکوتوریسم، پسماند، آموزش زنان و خانواده، حمایت از حیوانات و... بخش دیگری از اهداف و فعالیت‌های تخصصی این انجمن‌ها را شکل می‌دهد.
بعضی انجمن‌های محیط‌زیستی استان تهران، فعالیت گسترده‌ای دارند، مثل «گروه دیده‌بان کوهستان» که در زمینه حفظ کوهستان‌ها فعالیت می‌کند و 4000عضو فعال دارد. بعضی‌ها نیز مثل «انجمن نفس» که در زمینه آلودگی هوا کار می‌کند، فقط با 5نفر عضو فعال به‌کار خود ادامه می‌دهند.
اما اگر بخواهیم از بزرگ‌ترین انجمن‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی تهران نام ببریم، علاوه بر گروه دیده‌بان کوهستان که ذکر شد، باید به انجمن «کانون» اشاره کنیم که زمینه فعالیت تخصصی آن آموزشی و پژوهشی است و 2100عضو فعال دارد. «انجمن محیط‌زیست ایران» با 1800عضو درباره آلودگی‌ها، طبیعت‌گردی و اکوتوریسم کار می‌کند. همچنین «انجمن طبیعت‌گران برنا» که درباره آموزش و بسترسازی زیست کار می‌کند 1700عضو دارد. انجمن حمایت از حیوانات نیز که 1200عضو دارد برای حمایت از حیوانات خیابانی تلاش می‌کند.

قدیمی‌ترین تشکل‌های زیست‌محیطی
تشکل‌های زیست‌محیطی در ایران سال‌هاست که فعالند. بعضی از آنها مثل «جبهه سبز»، «آوای سبز» و «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی‌های محیط‌زیست» در میانه‌های دهه70 کار خود را آغاز کردند. مه‌لقا ملاح که به‌عنوان مادر محیط‌زیست ایران شناخته می‌شود، بنیانگذار سازمان زنان مبارزه با آلودگی‌های محیط‌زیست با بیش از هزار عضو فعال است. او هم‌اکنون 102سال سن دارد و ساکن تهران است و زندگی خود را وقف محیط‌زیست ایران کرده است. مه‌لقا بیش از نیم قرن، زباله «تَر» از خانه‌اش بیرون نگذاشت و زائدات را در گودالی در حیاط منزلش جمع کرد تا تبدیل به کود شود و پای درختان بریزد. مه‌لقا ملاح در سال1373 با مشارکت همسرش یکی از مشهورترین سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی ایران را شکل داد. ترویج زندگی بدون پسماند و شکل‌گیری مدارس بدون پسماند از پروژه‌های حال حاضر سازمان زنان مبارزه با آلودگی‌های محیط‌زیست است. مدرسه سبز، آگاهی بخشی عمومی درباره حفاظت از محیط‌زیست، آموزش درباره حذف پلاستیک از استفاده‌های روزانه و توانمندی زنان شهری با رویکرد مدیریت مصرف آب، بخشی از پروژه‌های این سازمان است.

اثرگذاری انجمن‌های مردمی در حمایت از محیط‌زیست
در ادامه مسیر، تشکل‌های دیگری نیز شکل گرفتند و با مشارکت‌های مردمی و تشکیل زنجیره‌های انسانی، تجمعات، کنفرانس‌ها و همایش‌ها و آموزش‌های چهره‌به‌چهره یا رسانه‌ای، در موارد زیادی توانستند اثرگذار باشند و مثلا مخالفت با ساخت آزادراه تهران- شمال، آموزش چهره‌به‌چهره در بعضی مناطق شهرداری تهران درباره تفکیک زباله از مبدا، بخشی از فعالیت‌های آنها برای محیط‌زیست تهران بوده است. جمع‌آوری زباله در کوهستان‌ها، خیابان‌ها و پیاده‌روها، اعتراض به استقرار سیرک در پارک پردیسان، مطالعه روی گونه‌های جانوری نظیر پلنگ و یوزپلنگ، حمایت از حیوانات بی‌پناه و اعتراض درباره حیوان‌آزاری و برخورد شهرداری با سگ‌های ولگرد، ترویج حمل‌ونقل پاک و... بخش دیگری از اقدامات گروه‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی تهران در سال‌های گذشته بوده است. فهرست چالش‌های محیط‌زیستی در تهران قابل‌توجه است. چالش‌های مرتبط با آلودگی، کمبود آب و منابع طبیعی، دفع زباله و... بر زندگی روزمره میلیون‌ها شهروند اثرگذار است. این تأثیر، تدریجی است و احتمالا اکثریت مردم حتی متوجه آن نمی‌شوند. به همین دلیل هردقیقه توجه به این موضوعات از اهمیت حیاتی برخوردار است. خوشبختانه بسیاری از افراد دلسوز و سازمان‌های غیردولتی هرروز به‌سختی تلاش می‌کنند تا به تهران سازگار با محیط‌زیست برسیم. آنها جنبش‌های زیادی را به راه انداخته‌اند که اعتراف می‌کنیم همه آنها را در این مطلب مورد توجه قرار نداده‌ایم. اما حداقل باید بدانیم این تلاش‌ها وقتی اثرگذار است که همه مردم برای حفظ محیط‌زیست سهم خود را ادا کنند.