سازمان ملل؛ نشست مجازی، اختلافات واقعی

محمدامین خرمی- خبرنگار

75سال پس از تاسیس سازمان ملل متحد، نهادی که قرار بود محلی برای اتحاد اعضا باشد، همچنان عرصه‌ای برای بیان اختلاف‌نظرهاست. هفتادوپنجمین نشست سالانه سران کشورهای جهان در مجمع عمومی سازمان ملل دیروز تحت‌تأثیر شرایط خاص شیوع ویروس کرونا به‌صورت مجازی برگزار شد. این نشست اما محلی بود برای بروز اختلافات واقعی کشورها.
رئیس‌جمهور برزیل طبق سنت‌ هر ساله آغازگر نشست سران کشورهای عضو سازمان ملل بود که امسال در یک سالن نسبتا خالی برگزار شد. از هر کشور تنها یک نماینده در سالن حضور داشت و سران کشورها سخنرانی خود را به‌صورت ویدئویی ارائه کردند. برخلاف همیشه، تنها این دونالد ترامپ بود که محدودیت 15دقیقه‌ای سخنرانی را رعایت کرد. معمولا در نشست‌های مجمع عمومی، رئیس‌جمهور آمریکا همیشه بیش از زمان تعیین شده سخنرانی می‌کرده است. دیروز اما اغلب سرانی که سخنرانی کردند، به محدودیت زمانی بی‌اعتنا بودند.
سخنرانی‌های سران کشورهای عضو سازمان ملل، همیشه مهم‌ترین برنامه مجمع عمومی بوده و محلی است برای برای بحث و تبادل نظر بر سر مهم‌ترین مسائل جهان. امسال «کرونا» کلیدواژه سخنرانی‌های روز نخست بود. سخنرانی‌ها طی 7روز ارائه می‌شود و احتمالا برای نخستین بار سران همه 193کشور عضو سازمان ملل، به‌دلیل غیرحضوری بودن نشست، این فرصت را پیدا می‌کنند که نظرات خود را به اطلاع همتایان خود در دیگر کشورها برسانند.
هفتادوپنجمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل از سه‌شنبه هفته گذشته آغاز شده و به‌مدت 13هفته ادامه خواهد داشت. سخنرانی‌های سران کشورها از دیروز آغاز شده است و 6روز دیگر به پایان می‌رسد. سخنرانی‌های دیروز از ساعت 9صبح به وقت نیویورک آغاز و به‌ترتیب ویدئوی سخنرانی سران کشورهای برزیل، آمریکا، ترکیه، چین، شیلی، آفریقای جنوبی، کوبا، روسیه، اردن، کره‌جنوبی، قطر، فیلیپین، ایران و فرانسه پخش شد.

آمریکا: حمله لفظی به چین
این چهارمین باری است که دونالد ترامپ از تریبون سازمان ملل، در مورد مسائل مربوط به آمریکا و جهان از نگاه خود سخن می‌گوید. شاید هم آخرین بار باشد. او برخلاف سال‌های قبل، در سخنانی کوتاه نکاتی را مطرح کرد که به‌نظر می‌رسد بیشتر مصرف داخلی داشته باشد. همانطور که پیش‌بینی می‌شد او به ارائه گزارش عملکرد دولتش پرداخت و گویی با رای‌دهندگان آمریکایی سخن می‌گفت. ترامپ سخنانش را با حمله به چین آغاز کرد و بار دیگر، ویروس کرونا را «ویروس چینی» خواند. رئیس‌جمهور آمریکا چین را به پنهانکاری در مورد شیوع ویروس متهم کرد و به‌شدت به سازمان بهداشت جهانی تاخت. او همچنین با لحنی تند از سازمان ملل متحد خواست دولت چین را در مورد شیوع کرونا و وضعیتی که جهان گرفتار آن شده مسئول بداند. ترامپ همچنین چین را عامل تخریب محیط‌زیست در جهان معرفی کرد و گفت که آمریکا بعد از خروج از پیمان آب‌وهوایی پاریس، بیش از دیگر کشورها به حفظ محیط‌زیست و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی کمک کرده است. دونالد ترامپ از ابتدای ورودش به کاخ سفید، یکی از منتقدان سرسخت سازمان ملل و نهادهای زیرمجموعه آن بوده است. او دیروز هم این سازمان را به باد انتقاد گرفت و گفت: «سازمان ملل اگر می‌خواهد مؤثر باشد، باید روی مسائل واقعی جهان متمرکز شود.» ترامپ بار دیگر تأکید کرد که در مقابل ایده چندجانبه‌گرایی بین‌المللی، او ایده «اول آمریکا» را دنبال می‌کند و به آن همچنان اعتقاد دارد.

ترکیه: انتقاد از خیانت به آرمان فلسطین
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در سخنانش به انتقاد بی‌پرده از شورای امنیت پرداخت و گفت: «اوایل شیوع ویروس کرونا، شاهد آن بودیم که کشور‌ها به حال خود رها شده بودند. به این ترتیب بار دیگر حقانیت نظریه دنیا بزرگ‌تر از 5کشور است، اثبات شد؛ این همان چیزی است که سال‌های سال است بر آن اصرار دارم.» اردوغان به مدیریت سازمان ملل نیز انتقاد کرد و گفت: برای جلوگیری از خدشه‌دار‌شدن اعتبار سازمان‌های بین‌المللی، ابتدا باید درخصوص ذهنیت، نهاد‌ها و قوانین خود تجدیدنظر کنیم. مهم نیست که واکسن کرونا در کدام کشور تولید شود، مهم آن است که به نفع همه بشریت مورد استفاده قرار گیرد. اردوغان حمایت از تبدیل شدن بیت‌المقدس به پایتخت رژیم صهیونیستی را هم مورد انتقاد قرار داد و گفت: کشور‌هایی که برای افتتاح سفارتخانه در قدس اعلام آمادگی کرده‌اند، با این رفتار‌ها تنها به پیچیده‌شدن هرچه بیشتر اختلافات دامن می‌زنند. او همچنین روند عادی‌سازی‌ روابط کشورهای عربی با اسرائیل را هم مورد انتقاد قرار داد و آن را خیانت به آرمان فلسطین دانست. رجب طیب اردوغان به بالا گرفتن تنش‌ها در مدیترانه نیز اشاره کرد و خواستار برگزاری یک کنفرانس منطقه‌ای با حضور ترک‌های قبرس برای پایان دادن به اختلافات سرزمینی در این منطقه شد. به گفته اردوغان، تنها مانع راه‌حل بحران قبرس، رویکرد آشتی‌ناپذیر بخش روم‌نشین قبرس است.

روسیه: پیشنهاد مذاکره با آمریکا
ولادیمیر پوتین که سال گذشته در نشست مجمع عمومی سازمان ملل حضور نداشت، امسال از فرصت سخنرانی ویدئویی استفاده کرده و در نشست سران، نظراتش را مطرح کرد. عملکرد شورای امنیت را در مجموع قابل‌قبول خواند و وجود آن‌را دلیل اصلی جلوگیری از وقوع جنگی دیگر در جهان دانست. او در عین حال گفت که شورای امنیت سازمان ملل باید منافع همه کشورها را درنظر بگیرد. پوتین به وضعیت بحران کرونا در جهان نیز اشاره کرد و گفت: «دنیا درگیر ویروسی است که زندگی مردم را در جهان هدف قرار داده و همه باید با آن مبارزه کنند. کشور ما نیز در حال مبارزه با این بحران است. معتقدیم که همه باید به کیفیت فعالیت‌های سازمان بهداشت جهانی کمک کنیم.» رئیس‌جمهور روسیه به اختلاف دیرینه میان مسکو و واشنگتن نیز اشاره کرد و گفت: «ما تولید سلاح‌های برد متوسط و برد بلند خود را متوقف کردیم؛ اما واکنشی از سوی آمریکا یا متحدان دریافت نکرده‌ایم.» پوتین در این رابطه خواستار برگزاری نشستی فوری با آمریکایی‌ها شد.

قطر: انتقاد از عادی‌سازی روابط با اسرائیل
تمیم بن‌حمد‌آل‌ثانی، امیر قطر، سخنان خود را با حمله به سازش کشورهای امارات و بحرین با رژیم صهیونیستی آغاز کرد و آن‌را موجب محقق شدن صلح در منطقه ندانست. بن‌حمد کشورهای دنیا را در پایان دادن به ظلم اسرائیل به فلسطینیان و پایان اشغالگری ناتوان دانست و از جامعه جهانی و شورای امنیت سازمان ملل خواست تا به وظیفه خود برای الزام رژیم صهیونیستی به رفع محاصره غزه عمل کنند. او همچنین تأکید کرد که با کشورهای دوست قطر، برای ارائه کمک‌های فوری و طولانی مدت به اهالی غزه همکاری خواهد کرد. تمیم بن‌حمد به مسئله محاصره قطر از سوی کشورهای هم‌پیمان عربستان نیز پرداخت و گفت که گفت‌وگو تنها راه رفع محاصره است و از ابتکارات امیر کویت برای حل این بحران استقبال می‌کند.

چین: دوری از تنش با آمریکا
شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، نقطه مقابل ترامپ بود. او در پیام ویدئویی خود هرگونه تلاش برای «سیاسی‌سازی» شیوع ویروس کرونا را محکوم کرد و درباره خطرات «برخورد تمدن‌ها» هشدار داد. او که به‌درستی از قبل احتمال حمله لفظی ترامپ علیه چین را پیش‌بینی کرده بود، بحران کرونا را یک مشکل جمعی دانست که نیازمند راه‌حل‌های جمعی است. او در عین حال از عملکرد دولتش دفاع کرد و گفت که رویکرد چین، علمی، سخاوتمندانه و مسئولانه بوده است. رئیس‌جمهور چین همچنین بر تعهد کشورش به کاهش گازهای گلخانه‌ای تأکید کرد و گفت که پکن به مقابله با تهدید گرمایش زمین متعهد است. او در این زمینه خواستار به راه افتادن یک «انقلاب سبز» شد. شی‌جین‌پینگ با لحنی آرام بدون نام بردن از آمریکا گفت: «پکن هیچ قصدی برای جنگیدن ندارد؛ چه جنگ گرم، چه جنگ سرد.»

هشدار درباره جنگ سرد

آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، در سخنرانی افتتاحیه نشست مجمع عمومی درباره خطر جنگ سرد میان آمریکا و چین هشدار داد و گفت جهان تاب تحمل چنین اختلافی را ندارد. او با لحنی تند و هشدارآمیز بدون آنکه به صراحت نامی از این دو کشور ببرد گفت: «ما در مسیر بسیار خطرناکی قرار داریم. جهان ما طاقت آینده‌ای را ندارد که دو قدرت بزرگ اقتصادی، جهان را دوپاره کنند؛ هرکدام با مقررات تجاری و مالی و توانایی هوش مصنوعی و اینترنتی خودشان.» دبیرکل سازمان ملل همچنین با اشاره به آثار و عواقب زیانبار شیوع ویروس کرونا در جهان، هشدار که برای نخستین بار در سه دهه اخیر، فقر در جهان در حال رشد است.