تعامل دو ساحت

مهرداد شکارچی :

اخیرا کتابی با عنوان «علم و دین در جست‌وجوی حقیقت» توسط انتشارات حکمت منتشر شده‌ است. نویسنده کتاب، جان پوکینگهورن، از 1967 تا 1989 استاد فیزیک ریاضیات دانشگاه کمبریج بوده است و چنان‌که در پیشگفتار مترجمین بیان شده، از تاریخ 1982 نیز به کسوت کشیشی درآمده و به مباحثی در باب ارتباط علم و الهیات مشغول شده و کتاب مذکور شامل آخرین نتایجی است که نویسنده به آن دست یافته است. پیش از ترجمه این اثر، کتاب «علم و دین» اثر یان باربور، سال‌ها تنها منبع به زبان فارسی در باب ارتباط علم و دین بوده است که اینک با ترجمه کتاب پوکینگهورن افق جدیدی به روی خواننده فارسی‌زبان گشوده می‌شود. ترجمه کتاب توسط دکتر میلاد نوری و دکتر رسول رسولی‌پور انجام شده که با وجود برخی ایرادها، ترجمه قابل‌قبولی است.

علم و دین در جست‌وجوی حقیقت در 4 فصل «سرشت فهم»، «درس‌هایی از تاریخ»، «بینش‌هایی از علم» و نهایتا «علم و الهیات در زمینه تعاملی» تنظیم شده است و این امکان را برای مخاطب فراهم می‌آورد که ضمن فهم رویکرد نویسنده نسبت به تعامل علم و دین، دانسته‌های فراوانی را درباب تک‌تک موضوعات مورد بحث کسب کند. رویکرد واقع‌گرایی انتقادی نویسنده او را بر آن می‌دارد تا در مقدمه فصل نخست مدعی شود که «علم و دین هر دو بخش‌هایی از تلاش گسترده بشر برای فهم درست‌اند که از طریق تحصیل باورهای برانگیزاننده، به‌دنبال حقیقت‌اند». به همین دلیل نمی‌توان هیچ‌یک از این دو را در جست‌وجوی حقیقت نادیده انگاشت، زیرا «اگر علم حاصل اندیشه انسان در مورد مواجهه غیرشخصی با جهان فیزیکی است، الهیات هم حاصل مواجهه فراشخصی با واقعیت قدسی خداوند است». در حقیقت، نویسنده معتقد است که معرفت ساحت واحدی است که در حیطه آن، برای کسب معرفت یکپارچه از کل واقعیت، باید به فراتر از بینش‌های برآمده از علم و دین رفت. این امر به تعامل میان علم و دین می‌انجامد که «ارزیابی مثبتی از این تعامل با تبیین رابطه هماهنگ آنها قابل حصول است که در یک متافیزیک خداباورانه بیان می‌شود».

بر این اساس درحالی‌که فصل دوم کتاب درس‌هایی از تاریخ را گوشزد می‌کند، فصل سوم به بررسی نسبتا جزئی از موضوعات علمی روی می‌آورد که شاکله کلی دیدگاه علمی را تا دهه اول قرن 21 نشان می‌دهد. داشته‌ها و مباحث فصل دوم کمک می‌کند که در فصل سوم در باب موضوعاتی همچون الهیات طبیعی، خلقت، تکامل و شر، مشیت الهی، دعا، معجزه، خدا و زمان، آخرت‌شناسی و وحی الهی سخن به میان‌ آید. این اثر نهایتا با ضمیمه‌ای درباب «گفت‌وگوی ادیان» به پایان می‌رسد.

ترجمه کتاب حاوی پاورقی‌هایی است که در طول فصول براساس نیازهای مخاطب فارسی‌زبان افزوده شده است که جز در برخی موارد کاملا مناسب می‌نمایند. در پیشگفتار مترجمین می‌خوانیم: «انسان معاصر که علم مهم‌ترین ویژگی وجودی و معرفتی اوست، با این مسئله مواجه است که بالاخره کدام راه را (میان علم و دین) باید برگزیند. جزئیات مباحث، حاصل اختلاف در محوری‌ترین گزاره‌هاست و این اختلافات چالش‌های اندیشه کل-گرایانه‌ای است که جهان را به‌مثابه واحدی یکپارچه می‌بیند».