آفت؛ بزرگترین تهدید جنگل‌های دست‌کاشت

دفتر بیابان سازمان جنگل‌ها: طغیان آفات پوشش‌ گیاهی ایجاد شده برای مقابله با بیابانزایی را تخریب می‌کند

سیدمحمد فخار ـ خبرنگار



از سال 96تاکنون میزان خسارتی که از آفت‌ها به عرصه‌های طبیعی کشور وارد شده، سیر صعودی داشته و در این میان جنگل‌های دست‌کاشت بیش از همه صدمه دیده‌اند.
جنگل‌های دست‌کاشت هم‌اکنون مهم‌ترین راه مقابله با افزایش بیابانزایی در کشور هستند که در یک‌سوم استان‌های کشور گسترده شده‌اند. از بین رفتن جنگل‌های دست‌کاشت با آفتی که به جان این عرصه‌ها افتاده است، بسیاری از استان‌های کشور را با توفان‌ ریزگرد و حرکت تپه‌های ماسه‌ای مواجه می‌کند و به همین دلیل مبارزه با آفات جدیدی که به جنگل‌های دست‌کاشت زده است باید به سرعت انجام شود؛ چون در غیراین‌صورت هزینه‌های انجام شده برای بیابانزدایی در ایران تلف خواهد شد.
وحید جعفریان، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها در این‌باره به همشهری می‌گوید: طغیان سال‌های اخیر آفت‌ها در جنگل‌های دست‌کاشت و مناطق بیابانی ایران بی‌سابقه است.
او به بررسی‌های انجام شده درباره رسیدن آفت‌ها به جنگل‌های دست‌کاشت کشور اشاره کرد و گفت: بیشتر این آفات به 2علت به جنگل‌های دست‌کاشت راه یافتند؛ یکی به‌دلیل تغییرات اقلیمی و دیگری به‌دلیل عوامل انسانی، اما سهم تغییرات اقلیمی در این موضوع بیشتر است.
بررسی‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نشان داده است، آفاتی که به جان جنگل‌های دست‌کاشت به‌خصوص در مناطق بیابانی ایران افتاده است، شامل «شپشک سفید تاغ»، «آفت برگ‌خوار»، «ملخ کوهان‌دار»، «موریانه» و «موش» است. بیشتر ملخ‌‌هایی که به جنگل‌های دست‌کاشت ایران زده‌اند از گونه‌های مهاجر این آفت هستند.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها به همشهری می‌گوید: سازمان جنگل‌ها اقدام به کنترل و مهار این آفات از مبدأ کرد و رویکرد این سازمان برای مقابله با آفات، کاشت سالم‌ترین نها‌ل‌ها در عرصه‌های بیابانی بود.

بهترین گونه بیابان‌زدا
درختان تاغ، گونه‌ای از پوشش گیاهی هستند که در مناطق بیابانی برای کاهش دامنه بیابانزایی کاشته شده‌‌اند. این درختان در برابر کم‌آبی، گرمای زیاد و آب و خاک شور بهترین پوشش برای اقلیم‌های بیابانی هستند. البته 2نوع دیگر از درختان دست کاشت به نام‌های «آتریپلکس» و «اسکنبیل» نیز در مناطق بیابانی ایران کاشته شده‌اند که آفت‌های شناخته‌شده دارند و این آفات نیز علاقه بیشتری به این 2گونه دارند. براساس بررسی‌های سازمان جنگل‌ها، علت افزایش آفات در جنگل‌های دست‌کاشت ایران ریشه در تغییرات اقلیمی، خشکسالی و ترسالی دارد که موجب افزایش برخی آفات همچون گونه «ملخ کوهان‌دار تاغ» در میان درختان شده است.

ریشه نفوذ آفت
تغییرات منابع آبی باعث افزایش آفت در جنگل‌های دست‌کاشت شده است. آنگونه که وحید جعفریان، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها در شرح علت‌های زمینه‌ای اقلیمی افزایش آفات به همشهری گفته است، بارش‌های بیش از حد در مناطق خشک از سال 96تاکنون یکی از دلایل هجوم آفات بود. البته در کنار تغییرات اقلیمی نباید عامل انسانی را که باعث آسیب به پوشش گیاهی بیابان‌ها شده است، فراموش کرد.
طبیعتگردها و گردشگرانی که به مناطق بیابانی ایران وارد شده‌اند، مهم‌ترین تأثیر را در برهم زدن نظم طبیعت داشتند. جعفریان می‌گوید: کاشت درخت و تاغ‌زار در مناطق بیابانی 6دهه سابقه دارد و در برخی مناطق آب‌های زیرزمینی وضعیت مناسب‌تری نسبت به گذشته دارد. البته در دشت‌های منتهی به بیابان‌ها دسترسی گیاهان به منابع آبی همزمان با افت سطح آب‌های زیرزمینی سخت‌تر شده و درخت باید انرژی زیادی صرف رسیدن به آب کند که این موضوع سبب کاهش مقاومت پوشش گیاهی در برابر آفات و امراض می‌شود. برداشت آب از دشت‌ها که موجب فرونشست زمین شده هم بر این روند بسیار اثرگذار بوده و رشد آفات را با سرعت بیشتری همراه کرده است.
او تصریح کرد: طغیان آفات که تاکنون 10استان کشور را در برگرفته، موجب تخریب پوشش گیاهی شده و این مسئله در مناطق بیابانی خسارت‌هــای جدی ایجاد کرده است. همچنین برخی آفات روی گونه‌های خاصی اثر بیشتری نسبت به سایر گونه‌ها دارند؛ بنابراین کاشت گونه‌های متعدد و سازگار با محیط سبب می‌شود که وضعیت پوشش گیاهی تا حدودی حفظ شود و خسارت‌ها به حداقل برسد.

خسارتی که به کشور وارد می‌شود
در سال‌های اخیر بیابانزایی تحت‌تأثیر عوامل طبیعی و غیرطبیعی با شتاب بیشتری مناطق وسیعی از کشور را دربرگرفته است. در دهه اخیر، مناطق کانون‌های بحرانی بیابانزا از ۷ به ۱۳ میلیون هکتار رسیده و خسارات زیادی به منابع‌ زیستی، اجتماعی و اقتصادی وارد شده است. در برابر این حجم گسترده، ۱۲۰هزار هکتار عملیات بیابانزدایی در دستور کار سازمان جنگل‌ها قرار گرفته و طی سال‌های گذشته، 2میلیون هکتار جنگل دست‌کاشت در مناطق بیابانی کاشته شده است. سال 98، ۱۲۷هزار هکتار عملیات بیابانزدایی شامل نهالکاری، مدیریت هرزآب و مالچ‌پاشی در اماکن نهالکاری شده اجرا شد و امسال نیز ۱۲۰هزار هکتار عملیات بیابانزدایی در دستور کار قرار دارد. سال گذشته همچنین ۷۵۸ میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی برای طرح مقابله با بیابانزایی پرداخت شد، اما مبلغ امسال ۲۴۰ میلیارد تومان است و این یعنی بودجه مهار بیابان نحیف‌تر شده است.