زهرا رستگار مقدم
می‌پرسد «هیچ دوستی به‌جز کوهستان» را گوش کرده‌ای؟ شوکه می‌شوم و به لیست آهنگ‌های تازه‌ای که شنیده‌ام رجوع می‌کنم... بعد می‌پرسم خواننده‌اش کیست؟ می‌گوید نوید محمدزاده و من با این سؤال که چرا همه به عرصه خوانندگی روی آورده‌اند، به این فکر می‌کنم؛ یعنی صدای این بازیگر چطور است؟ محلی خوانده یا رپ و... که از این مکث طولانی استفاده می‌کند و می‌گوید درباره کتاب بهروز بوچانی حرف می‌زند. حالا فعل شنیدن یکی دیگر از افعالی است که کنار واژه کتاب، ترکیبات تازه‌ای می‌سازد. این کتاب را شنیده‌ای؟! شاید یک دهه پیش اگر کسی این را می‌پرسید تصویر کسی را در ذهن‌مان می‌ساخت که کنار تخت، روی یک صندلی نشسته و برای فرار از کسالت روزهای کش‌دار برایمان کتاب می‌خواند. اما حالا یک دهه گذشته و کنار نام کتاب، نویسنده و مترجم باید خواننده یا گوینده آن را هم اضافه کرد. حالا که ورزشکاران کتاب می‌نویسند، بازیگران آواز می‌خوانند، خوانندگان نقاشی می‌کشند و نمایشگاه برپا می‌کنند، چرا خیلی‌ها روی دامن ادبیات ننشینند و خودشان را برای نویسندگان لوس نکنند؟ حالا دیگر بسیاری از نویسنده‌ها هم دوست دارند سلبریتی خاصی، کتاب‌شان را بخوانند؛ هرچند آنها هم فقط کتاب سرشناسان را می‌خوانند. اما وضعیت بازار کتاب‌های صوتی با صدای خوانندگان چگونه است؟
آسیب‌ها؛ ته صدایی، سرسوزن نامی
وقتی داستان «تیستوی سبز‌انگشتی» با صدای افسانه بایگان، صوتی شد، برایم جالب بود بفهمم، داستان شنیدن با سابقه ذهنی ما از صورت یک بازیگر چقدر با صدا میزان است. مثل کنجکاوی شنیدن کتاب «مغازه خودکشی» با صدای هوتن شکیبا یا «قاشق چایخوری» با صدای رضا بابک. اما بعد متوجه شدم آنچه در این میان بسیار اهمیت دارد راوی است؛ کسی که علاوه بر صدای خوب، قدرت بیان بالایی داشته و در انتقال معنی موفق و دقیق است. درحالی‌که صورت شناخته شده و ته‌صدایی برای خواندن، تنها میزانِ انتخاب چهره‌ها برای رونق‌دادن به بازار کتاب شنیداری است. به‌کارگیری آدم‌های بی‌ربط و ناآگاه از فنِ بیان یا نا آشنا به کتابخوانی نه‌تنها باعث علاقه مردم به کتاب خواندن نمی‌شود که ذوق مخاطبان را هم کور خواهد کرد؛ چون نه‌تنها داستان را درست و دقیق نشنیده، بلکه از انتخاب آن کتاب با صدای چهره مورد علاقه‌اش که دیگر قادر به دیدن او نیستند و تنها صدایش را می‌شنوند پشیمان می‌شوند. در این میان وضعیتی شکل گرفته که با رونق گرفتن کتاب‌های صوتی با بیان چهره‌های شاخص، بعضی شرکت‌ها بدون رعایت حق کپی‌رایت و بی‌اجازه ناشر و نویسنده کتاب‌ها را صوتی می‌کنند. بخشی از این ماجرا به‌علت خلأ قانونی است و بخشی به این دلیل است که قوانین، عملی نمی‌شود و دست نویسنده به‌جایی بند نیست.
خواننده‌های اشتباهی
گویندگی نادرست بعضی از بازیگران مشهور و سلبریتی‌ها در تولید کتاب صوتی سبب شده تا صدای اعتراض نویسندگان از این مسئله بلند شود و درخواست برای اهمیت خوانش درست کتاب در روند تولید کتاب صوتی افزایش یابد. کتاب‌های صوتی‌ای که سلبریتی‌ها گویندگی می‌کنند، معمولا با نمایشنامه‌های رادیویی اشتباه گرفته می‌شود. درنظر بگیرید وقتی یک چهره سینمایی جلوی دوربین اصغر فرهادی یا سعید روستایی قرار می‌گیرد، همه حواسش به این است که کارگردان چه از او می‌خواهد اما وقتی پشت دستگاه ضبط صدا قرار می‌گیرد، ناظر ضبط به چگونگی کیفیت ضبط‌شدن صدا چندان توجهی نشان نمی‌دهد. شاید بتوان این ایراد را مطرح کرد که کارگردانی و برنامه‌ریزی درستی در تولید چنین کتاب‌هایی وجود ندارد. برای روشن‌شدن این موضوع و اهمیت شناخت گوینده از کتاب و کتابخوانی بهتر است چند کتاب صوتیِ تازه منتشر شده را با کتاب «قاشق چایخوری» هوشنگ مرادی کرمانی با صدای رضا بابک که در نوین کتاب گویا تولید شده مقایسه کنید؛ بیانی بلیغ و شیرین که گوش‌کردن به آن لذت‌بخش‌تر از خواندش به‌نظر می‌رسد. شاید این رویه نیاز به توجه بیشتری از سوی ناشران این کتاب‌های صوتی داشته باشد. حمیدرضا شربتیان، مدیرعامل کتاب‌صوتی نوار می‌گوید: «در ابتدای کارِ نوار، از چهره‌ها برای خوانش کتاب‌های صوتی استفاده کردیم. مثلا علی عمرانی کتاب «عقاید یک دلقک» را خواند یا ستاره اسکندری «دختری در قطار» را دکلمه کرد. اما این تولیدات برای فروش بیشتر نبود، بلکه برای اجرای درست بود».
کدام عنوان، کدام جلد؟
استقبال از کتاب‌هایی که با صدای چهره‌های شاخص، توسط نشر چشمه رونق بیشتری به‌خود گرفته، حالا در لیست پرفروش‌ترین‌ها و پرسر و صداهای فیدیبو و کتابراه، مدام جا به جا می‌شوند؛ هرچند بسیاری از این کتاب‌ها که نسخه کاغذی موفقی هم داشته‌اند، در بخش صوتی، به لحاظ کیفی، درست و کارشناسانه ضبط و ارائه نشده‌اند. اما انگار همچنان چهره‌های شناخته شده و سلبریتی‌ها قرار است قاپ مخاطبان را بدزدند؛ چه روی صحنه تئاتر، چه در بیلبوردهای تبلیغاتی و چه حالا که کرونا مردم را با کتاب صوتی آشنا کرده است. از این میان به چند نمونه از کتاب‌های صوتی که چهره‌های آشنا و سلبریتی‌ها آنها را خوانده‌اند فارغ از کیفیت کتاب‌ها اشاره خواهیم کرد.
عادل فردوسی‌پور، این مجری نام‌آشنای برنامه نود، پس از آنکه از این برنامه کنار گذاشته شد، فرصت بیشتری برای فعالیت در حوزه فرهنگ پیدا کرد. او جز برنامه «فوتبال ۱۲۰» که از شبکه ورزش پخش می‌شود، به صوتی کردن کتاب «فوتبال علیه دشمن» سایمون کوپر که پیش‌تر خودش ترجمه کرده بود پرداخت و پس از نسخه کاغذی، باز هم به لیست پرفروش‌های صوتی پیوست.
هوتن شکیبا، بازیگر سیمرغ‌دار جشنواره فجر که عمده شهرت او بین مردم مربوط به سریال تلویزیونی «لیسانسه‌ها» است و در حوزه صداپیشگی مجموعه «کلاه قرمزی» تجربه موفقی داشته، به تازگی به خواندن کتاب پرداخته. «مغازه خودکشی» ژان تولی با ترجمه احسان کرم‌ویسی نیز تجربه موفق دیگری در کارنامه این هنرمند و پرفروش کتاب‌های صوتی است.
مهدی پاکدل، بازیگر سینما؛ «قصه‌های مجید» و «زیر نور شمع» هوشنگ مرادی‌کرمانی، «صد سال تنهایی» گابریل گارسیا مارکز، «روایت عشقی بی‌قاف، بی‌شین، بی‌نقطه» و «عشق روی پیاده‌رو» مصطفی مستور و «شلوارهای وصله‌دار» رسول پرویزی از آثاری هستند که او طی این سال‌ها خوانده است.
حسین پاکدل، مجری باسابقه تلویزیون کتاب «سمفونی مردگان» عباس معروفی و همسرش عاطفه رضوی، بازیگر سینما «سال بلوا» را از همین نویسنده صوتی کرده اند.
رخشان بنی‌اعتماد، کارگردان شناخته شده سینما، کتاب «دعا برای ربوده‌شدگان» جنیفر کلمنت، شاعر و نویسنده اهل مکزیک را ترجمه و راهی بازار کرده است.
پیام دهکردی، بازیگر و معلم بیان دانش‌آموختگان تئاتر در مؤسسه کارنامه نیز تجربه موفقی در خواندن آثار نادر ابراهیمی دارد. او کتاب‌های «یک عاشقانه آرام»، «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم» و «چهل نامه کوتاه به همسرم» این نویسنده را صوتی کرده است و همیشه جزو پرفروش‌ترین‌ها بوده. او «نامه‌های عاشقانه یک پیامبر» جبران خلیل جبران را هم خوانده است.
فریبا متخصص، بازیگر، بیشتر تمرکز خود را روی خواندن آثار صادق هدایت گذاشته است. او «شب‌های ورامین»، «آبجی خانم»، «داش آکل»، «مرده‌خورها» و «زنده به گور» را صوتی کرده و «پستچی» چیستا یثربی و «شروع یک زن» فریبا کلهر را نیز خوانده است. او از موفق‌های این حوزه محسوب می‌شود و سال‌هاست تبحر خاصی در اجرای برنامه‌های رادیویی دارد. اما از دیگر چهره‌ها می‌توان به گلاره عباسی با خواندن «هیچ‌کس مثل تو مال اینجا نیست» میراندا جولای؛ بهناز جعفری با «من او را دوست داشتم» آنا گاوالدا و «پاییز فصل آخر سال است» نسیم مرعشی؛ نیکی کریمی با خواندن «ورونیکا تصمیم می‌گیرد بمیرد» پائولو کوئیلو اشاره کرد. امید نعمتی (خواننده)، احترام برومند (مجری و بازیگر) و مسعود فروتن (کارگردان و بازیگر) از دیگر چهره‌هایی هستند که مشغول صوتی‌کردن کتاب‌های بازارند.
سلبریتی‌ها، روی دامن ادبیات
آیا حضور چهره‌های سرشناس، بازار کتاب‌های صوتی را رونق بخشیده یا مخدوش کرده است؟
در همینه زمینه :
