مشروطه‌خواه مترجم رابینسون کروزو

علی بزرگیان    

داستان رمان «رابینسون کروزو» را تمام ایرانیان می‌دانند. مشهورترین رمان نویسنده انگلیسی دانیل دِفو؛ یک خودزندگینامه منحصربه‌فرد تخیلی. داستان شخصیتی به نام رابینسون کروزو، که خانه و زندگی مرفه خود را به قصد سفر دریایی ترک می‌کند و پس از آن‌که کشتی‌اش می‌شکند و غرق می‌شود، 28سال در جزیره‌ای به تنهایی زندگی می‌کند.
 این رمان خواندنی را اول‌بار سید محمدتقی فخر داعی‌گیلانی در این سال به فارسی برگرداند. او که در جوانی و در حال‌وهوای آزادی‌خواهی عصر مشروطیت و در حمایت از این جنبش به نجف رفته بود، پس از چندی راهی هند شد و پس از 8سال، که در یکی از کالج‌های انگلیسی هندوستان به تدریس زبان و ادبیات فارسی مشغول بود، در اواخر جنگ اول جهانی به وطنش بازگشت و در وزارت فرهنگ استخدام شد. خود در سال‌نامه پارس به سال۱۳۲۸ از شور و شوقش برای  ترجمه می‌نویسد و این‌که «چون از دیرزمانی متوجه فقر علمی و ادبی زبان ملی خود بودم برای خلاصی از چنگال این فقر با عشق و علاقه به ترجمه و تألیف تقریباً از ۱۳۰۱ شمسی مصمم گشتم که با حقوق کمی که از وزارتخانه در مقابل خدمت می‌گیرم قناعت کنم و روزها بعد از فراغت از کار دولتی مرتباً در منزل نشسته کتاب‌های مهم و سودمندی در انگلیسی به فارسی نقل کرده و منتشر سازم.» در میان رمان‌های تاریخی و داستان‌های پلیسی و ترجمه انواع داستان‌ عامه‌پسند که نشانه انحطاط هنری این دوره بود و در زمانه‌ای که وحشت حکومت از ادبیات و هنر پیشرو و جلوگیری از اشاعه آن، سبب رشد ادبیات بازاری شده بود، ترجمه محمدتقی داعی گیلانی از رابینسون کروزو جلوه‌ای دیگر داشت.