فضای سبز
کارشناسان معتقدند خروج بوستان‌های جنگلی از یک گونه منحصربه‌فرد و ترکیب آن با گونه‌های پهن برگ میزان وقوع آتش‌سوزی و از بین رفتن جنگل‌های شهر تهران را کاهش خواهد داد
جبران آتش سوزنی‌ها با پهن‌برگ‌ها
حسین آخانی، استاد گیاه‌شناس: اقدام اخیر سازمان پارک‌ها در ممنوعیت کاشت درختان سوزنی برگ، اقدام ارزشمندی برای حفظ فضای سبز است
الهام مصدقی‌راد- خبر‌نگار
محدوده مرزی تهران از چند سال قبل صاحب کمربند سبز و بوستان‌های جنگلی شد. اقدامی که تلاش کرد ضمن تلطیف دمای هوای اطراف پایتخت، از گسترش ساخت‌وساز در ارتفاعات و حریم شهری نیز جلوگیری کند. همانند دیگر جنگل‌های کشور، بخش‌هایی از جنگل‌های دست‌کاشت و مصنوعی تهران نیز طی این سال‌ها به دفعات آتش گرفته و بخشی از آنها خاکستر شده است.
تاکنون تمهیداتی برای کاهش آتش‌سوزی و میزان خسارت آنها انجام شده، اما کارشناسان معتقدند؛ 2 راهکار نقش مؤثری در کاهش آتش‌سوزی این بوستان‌ها ایفا خواهد کرد، آموزش به شهروندان و تغییر ترکیب گونه‌های درختان کاشته شده.
تابستان فصل آتش‌سوزی جنگل‌ها
به‌جز جنگل‌های شمال کشور که عمده آتش‌سوزی‌شان در فصل پاییز و همزمان با کاهش میزان رطوبت است، جنگل‌های طبیعی و دست‌کاشت دیگر نقاط از جمله بوستان‌های جنگلی تهران، با گرم شدن هوا، وقوع آتش‌سوزی‌شان افزایش می‌یابد. طبق اعلام سازمان جنگل‌ها، اصلی‌ترین دلیل وقوع آتش‌سوزی‌ها، عامل انسانی است که درصدی از آنها به‌صورت عمدی و درصد بیشتری نیز به‌صورت غیرعمدی رخ می‌دهد. اما فارغ از اینکه شهروندان به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در وقوع این آتش سوزی‌ها نقش داشته باشند، شرایط ایجاد شده در جنگل‌ها و بوستان‌های جنگلی در فصل تابستان، بستر و زمینه لازم برای آتش‌سوزی را مهیا می‌کنند.
بارش قابل توجه باران در زمستان و اوایل بهار موجب رشد گیاهان علفی در جنگل‌ها شده و این گیاهان با افزایش دما، خشک شده و با کوچک‌ترین عامل، آتش گرفته و شعله‌هایشان گسترده می‌شود. بوستان‌های جنگلی تهران نیز از همین قاعده پیروی می‌کنند؛ به‌ویژه در تابستان‌ها، زمانی که حضور شهروندان در این نقاط افزایش می‌یابد دفعات وقوع آتش‌سوزی‌ها نیز بالا می‌رود که بسیاری از آنها به‌دلیل برافروختن آتش در نقاط ممنوع، بی‌توجهی در درست خاموش کردن آتش طبخ غذا، پرتاب ته سیگار و حتی بطری‌های آب معدنی است.
تلاش‌هایی برای کاهش آتش‌سوزی
زمستان98 و ابتدای بهار99 میزان بارندگی در کل کشور افزایش یافت و کارشناسان از همان زمان درخصوص افزایش آتش‌سوزی‌ها در فصل گرما هشدار دادند. مهدی جمالی‌نژاد، رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور نیز در ابتدای سال با صدور بخشنامه‌ای بر ضرورت کنترل و پیشگیری از آتش‌سوزی در بوستان‌ها و فضاهای جنگلی شهری تأکید کرده بود. با این حال اما جنگل‌های اطراف تهران، بوستان‌ها و منابع طبیعی تا پایان خرداد‌ماه 2500فقره آتش‌سوزی را تجربه مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی شهر تهران، 150مورد آنها آتش‌سوزی‌های قابل توجه بوده که در منابع طبیعی اطراف تهران رخ داده است.
احمد طاهری، مدیرکل پیشین منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران البته همان زمان اعلام کرد با اجرای برخی تدابیر همچون شناسایی نقاط حساس و بحرانی، استقرار دیده بان‌های حریق در این مناطق و آموزش و فرهنگسازی به مردم، آتش‌سوزی‌ها و میزان خسارت آنها کاهش یافته‌است.
شهرداری تهران نیز طی سال‌جاری به‌منظور کاهش آتش‌سوزی‌ها 20اکیپ آتش‌نشان موتورسوار در بوستان‌های جنگلی تهران مستقر کرد تا درصورت وقوع آتش‌سوزی‌های احتمالی سریع‌تر وارد عمل شوند. البته علی محمد مختاری، رئیس سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران معتقد است بیشتر آتش‌سوزی پارک‌های جنگلی به دلیل بی‌احتیاطی مردم است. او این را هم به همشهری گفت که به‌دلیل هزینه‌های زیاد، امکان نصب دوربین در پارک‌های جنگلی را ندارند؛ دوربین‌هایی که در رصد وضعیت بوستان‌ها به شهرداری کمک خواهند کرد.
پاشنه آشیل بوستان‌های جنگلی تهران
به جز دلایل مشترکی که میان آتش‌سوزی جنگل‌ها در فصل گرما وجود دارد، بوستان‌های جنگلی تهران ویژگی دیگری هم دارند که نگرانی از باب بروز آتش را بسیار بیشتر می‌کند. عمده بوستان‌های جنگلی تهران دست کاشت و مصنوعی هستند و تقریبا در همگی آنها از گونه‌های سوزنی برگ استفاده شده است. هادی کیادلیری، دانش آموخته دکتری جنگل و استاد دانشگاه در این خصوص به همشهری می‌گوید: «یکی از اشکالات بوستان‌های جنگلی در شهرهایی همانند تهران، کاشت تنها یک گونه است که عمدتا این یک گونه نیز از نوع سوزنی برگ‌هاست. درختان سوزنی برگ که همیشه سبز هستند، در برابر وقوع آتش بسیار سست بوده و کوچک‌ترین شعله آتش، بخش زاینده درخت را از بین برده و دیگر امکان بازسازی آن وجود ندارد. این درختان همچنین به‌دلیل برخورداری از ماده معطر، از درون سوخته و کاملا از بین می‌روند.» او با تأکید بر اینکه باید از کاشت یک گونه منحصربه‌فرد در عرصه وسیع خودداری کرد این را هم می‌گوید که باید از دیگر درختان سازگار با منطقه و پهن برگ نیز در کنار سوزنی برگ‌ها بهره برد. درختانی نظیر اقاقیا، توت، چنار، داغداغان و... ازجمله این‌گونه‌ها هستند. حسین آخانی، گیاه‌شناس و استاد دانشگاه تهران نیز که معتقد است فرهنگسازی و آموزش به مردم باید تقویت شده و تمام شهروندان به دیده‌بان‌های طبیعت تبدیل شوند در گفت‌وگو با همشهری به مسئله دیگری در جنگل‌های دست کاشت تهران اشاره کرده و می‌گوید: «کاشت درختان سوزنی برگ عمدتا باعث از بین رفتن رویش‌های چندساله کف منطقه شده و به جای آن، رویش‌های یکساله گندمیان ایجاد شده‌اند. این رویش‌ها به‌محض گرم شدن هوا خشک شده و مستعد آتش‌سوزی هستند.» دلیل علاقه به کاشت درختان سوزنی عمدتا رشد سریع و بدون دغدغه آن است که موجب انتخاب مدیران شهری در سال‌های قبل شده. با وجود این اما علی محمد مختاری، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران سال97، کاشت درختان سوزنی برگ در تهران را ممنوع اعلام کرد. آخانی که معتقد است ایجاد کمربند سبز حتی با نوع درختان سوزنی برگ، تلاشی برای تلطیف هوا بوده معتقد است؛ اقدام شهرداری در ممنوعیت کاشت سوزنی برگ‌ها، کاری ارزشمند است و هم‌اکنون باید بر تغییر ترکیب این‌گونه‌ها در بوستان‌های جنگلی شهر تلاش کرد.
42هزار هکتار کمربند سبز تهران در خطر آتش‌سوزی
محمدرضا عظیمیان- معاون فضای سبز سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران
حدود ۵۵هزار هکتار فضای سبز در شهر تهران وجود دارد که وظیفه حفظ و نگهداری آن برعهده سازمان بوستان‌هاست. در این میان برای کنترل آتش‌سوزی‌های بوستان‌های جنگلی و کمربند سبز پایتخت ما پیش از پایان سال، کارهای لازم برای سال آینده را آغاز می‌کنیم. به‌طور نمونه، در ۲۵اسفند سال۱۳۹۸ یک دستورالعمل ۶ماهه از طرف سازمان بوستان‌ها به مناطق ابلاغ شد و پس از آن در پانزدهم خرداد۱۳۹۹ با همکاری سازمان آتش‌نشانی دستورالعمل جدیدتری با اقتباس از تجربه کشورهای خسارت دیده جهان به مناطق ۲۲گانه ابلاغ شد. حدود ۴۲هزار هکتار جنگلکاری و کمربند سبز در حدود مناطق شمالی و جنوبی تهران قرار دارد که همواره بخشی از آنها در معرض آتش‌سوزی قرار دارد. حال 2راهکار اساسی برای کنترل و مدیریت آتش‌سوزی‌ها وجود دارد. نخست اینکه ستاد و اداره مشترکی در سازمان بوستان‌ها با همکاری سازمان آتش‌نشانی، سازمان محیط‌زیست و اداره کل منابع طبیعی درباره آتش‌سوزی‌های فضای سبز شکل بگیرد تا با همکاری هم اقدامات فوری و به موقع انجام شود. دوم نیز اینکه علف‌های هرز و خشک پاکسازی شوند. سال‌های گذشته عده‌ای از دامداران پروانه چرا برای دام‌های خود دریافت می‌کردند و این علوفه به مصرف دام می‌رسید بنابراین استعداد آن برای آتش‌سوزی کاهش پیدا می‌کرد. به همین دلیل درصورت امکان چرای دام به‌صورت کنترل شده و به وسیله دام سبک می‌باید دوباره انجام شود.
