پندارنیک، گفتار نیک، کردار نیک

معراج قنبری

هر زمان که صحبت از پیشینه آموزش و مدارس قدیمی تهران به میان می‌آید، نام دبیرستان «فیروز‌بهرام» نقش عمده‌ای دارد؛ مدرسه‌ای که در روزگار پهلوی، از لحاظ علمی در رقابت با دیگر نام‌های پرآوازه‌‌ در بین مدارس یعنی دبیرستان البرز بود.
بهرامجی بیکاجی، یکی از بزرگان زرتشتیان هند، فرزندی به نام فیروز داشت. او هزینه‌های ساخت این مدرسه را پرداخت کرد و نام آن را به یاد پسر مرحومش- که در خلال سال‌های جنگ اول جهانی- در دریای مدیترانه با کشتی‌ غرق شده بود؛ فیروز بهرام گذاشت. زمین اختصاص یافته برای این مدرسه، متعلق به انجمن زرتشتیان تهران بود و در منابع مختلف آورده شده که ساخت آن حدود ۱۰‌ماه زمان برده و نزدیک به ۷۰ هزار روپیه هزینه برداشته است. از افراد تأثیرگذار در این روند، می‌توان از ارباب کیخسرو شاهرخ و اردشیر کیامنش نام برد. یک روز بهاری از روزهای اردیبهشت ۱۳۱۱ در تهران، رئیس انجمن زرتشتیان ایران در کنار رابیندرانات تاگور (فیلسوف مطرح هندی) و نیرالملک هدایت (وزیر معارف) برای جشن کلنگ‌زنی این دبیرستان گرد هم آمده بودند. جمعی از وزرا و بزرگان زرتشتی نیز در این روز دیده می‌شدند. سرانجام در دوم دی‌ماه همین سال این مدرسه شروع به‌کار کرد. جالب آنکه نخست مدرسه‌ای دخترانه بود و مدتی بعد با ساخته شدن دبیرستان انوشیروان دادگر و منتقل‌شدن دختران به ‌آنجا، به یک دبیرستان پسرانه تبدیل شد. این دبیرستان تا اوایل حکومت پهلوی دوم، تنها یک مدیر به‌خود دید؛ سهراب سفرنگ که مدت ۱۱ سال امور مدرسه فیروز بهرام را در دست داشت.
برای اطلاعات کافی از پیشینه و چگونگی شکل‌گیری این مرکز، می‌توان به متن سنگ‌نوشته‌ای که در این مدرسه نصب شده‌ رجوع کرد. در این سنگ‌نوشته که توسط کیخسرو شاهرخ نوشته شده، آمده است:«این دبیرستان که از دهش رادمنش بهرامجی بیکاجی به یادگار فرزند روانشادش «فیروز» که در آغاز شهریور 1274خورشیدی برابر 22آگوست 1895میلادی در بمبئی زاییده ‌شده و در هشتم دی‌ماه 1294برابر 29دسامبر 1915جهان را بدرود گفته ‌است، به نام «دبیرستان فیروز بهرام» در 18 اردیبهشت 1311خورشیدی روی زمین انجمن زرتشتیان پایه گذارده ‌شده و به سرپرستی نیک‌اندیش اردشیر کیامنش ساخته و به رهنمونی و دستیاری این بنده آغاز و انجام  شده و در دوم دی‌ماه 1311خورشیدی گشایش یافته برای برخورداری نونهالان و پاس و پایندگی جاویدانی به انجمن زرتشتیان تهران برگزار شد».  این دبیرستان در تاریخچه ۸۸ ساله خود، چند مرتبه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. نخست به‌طور کامل در سال ۱۳۷۷ با تلاش‌های انجمن زرتشتیان تهران و نظارت سازمان میراث فرهنگی و سپس خرده بازسازی‌هایی در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲.
در این نزدیک به ۹۰ سال، نام مشاهیر بسیاری در بین دانش‌آموختگان یا معلمان این دبیرستان به چشم می‌خورد که از آن جمله می‌توان از احمد شاملو، فریدون رهنما، ایرج افشار، منوچهر انور، یحیی ذکاء، لوریس چکناواریان، هانیبال الخاص، مهرداد پهلبد، حسن‌علی منصور، حمیدرضا پهلوی و... یاد کرد.
زمانی که به خیابان سی‌تیر در تهران، که یکی از تفرجگاه‌های اصلی تهران‌گردان و مسافرهای نوروزی است قدم می‌گذاریم، پس از گذر از خیابان جمهوری و در ابتدای خیابان میرزا کوچک‌خان (استالین سابق)، خود را در مقابل مدرسه‌ای زیبا می‌بینیم؛ بنایی که در بسیاری از مواقع با درهای بسته آن روبه‌رو می‌شویم. بالای در ورودی روی یک کاشی تذهیب شده با خطی خوش نوشته شده: دبیرستان فیروز بهرام. و کمی بالاتر در جایی که فروهر نقش بسته، آورده شده: پندارنیک، گفتارنیک، کردارنیک.
نگارنده بخش عمده‌ای از اطلاعات خود را با بهره‌گیری از سالنامه‌های این دبیرستان به‌دست آورده که مطالعه بیشتر این منابع و اسناد، منظرهای گوناگونی از تاریخچه این دبیرستان را به ما نشان می‌دهد.