در خانه بمانید و با دیدن فیلم و خواندن گزارش‌های این صفحه گشتی در خانه موزه مقدم بزنید
همه معماری جهان در یک خانه تهران
الناز عباسیان
سال‌هاست که چشمان ما به دیدن برج‌ها و ساختمان‌های بلند و کوتاه این شهر خاکستری عادت کرده و دیگر زندگی در خانه‌های بزرگ و قدیمی با حیاط‌های باصفا به رؤیایی دست‌نیافتنی تبدیل شده است. اما تماشای این خانه قدیمی چندان هم دست‌نیافتنی نیست و در همین شهر تهران میان خیابان‌های شلوغ و پرترافیک و محله‌های پرازدحام هنوز هم می‌توان ردی از خانه‌های قدیمی شهر را گرفت و ساعتی مهمان این خانه‌ها شد. یکی از رویایی‌ترین و زیباترین خانه‌های تاریخی جهان، خانه و موزه مقدم است که بسیاری معتقدند نیمی از معماری جهان را در دل خود جای داده است؛ جایی که از دوره قاجار در دل محله حسن‌آباد به جامانده و به‌دلیل معماری زیبا و اشیای خاصی که در آنجا نگهداری می‌شود، از محبوب‌ترین جاهای دیدنی تهران برای گردشگران داخلی و خارجی محسوب می‌شود. اگر شما هم هوس بازدید از این خانه به سرتان زده با ما همراه باشید تا بخش‌های مختلف این خانه را به شما معرفی کنیم. گرچه در این شرایط بحرانی شیوع ویروس کرونا و توصیه به خانه ماندن، رفتن به این موزه امکان‌پذیر نیست اما ما برای شما پیشنهاد جالب‌تری داریم و آن هم بازدید مجازی از این موزه است. شما می‌توانید سری به سایت ما بزنید و با یک کلیک روی دکمه نمایش تصویر موزه، بخش‌های مختلف این خانه را تماشا کرده و لذت ببرید. همچنین می‌توانید کیو آرکد کنار صفحه را با تلفن همراه خود اسکن و این بازدید مجازی را شروع کنید.
پیشینه این خانه مجلل قاجاری
این خانه تقریبا در مرکز شهر و در خیابان امام‌خمینی(ره) (سپه سابق)
قرار گرفته است. بیراه نگفته‌ایم اگر بگوییم که خانه موزه مقدم مثل نگینی بر انگشتر این خیابان است که به داشتن چنین عمارت باشکوه و مجللی در میان ساختمان‌های معمولی و نسبتا جدیدش افتخار می‌کند. قدمت این خانه 120ساله به دوره مظفرالدین شاه برمی‌گردد و متعلق به یکی از درباریان دوران قاجار به نام محمد تقی‌خان احتساب الملک است. او از دوره احمدشاه تا اواخر دوره ناصری رئیس اداره احتسابیه یا همان شهرداری امروز محسوب می‌شود. احتساب‌الملک 2 پسر به نام‌های حسن و محسن داشت که برای ادامه تحصیل به اروپا فرستاد. حسن در فعالیت‌های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. برادر کوچک‌تر، محسن، پس از اتمام تحصیلات خود در رشته‌های نقاشی، تاریخ هنر و باستان‌شناسی در سال۱۳۱۵ به ایران بازگشت و به همراه «سُلما» همسر فرانسوی خود در این محل که خانه پدری او محسوب می‌شد ساکن شد. محسن مقدم از زمان کودکی و نوجوانی علاقه زیادی به مجموعه‌داری داشت. این علاقه به مجموعه‌داری، تاریخ و آثار ایران باعث شد در کنار فعالیت‌های علمی، چه در زمان حضورش در خارج از ایران و چه پس از بازگشت، به گردآوری آثار و اشیای تاریخی و فرهنگی ادامه دهد. استاد مقدم علاوه بر فعالیت‌های میدانی خود، فعالیت‌های علمی گوناگونی را در دانشگاه تهران به‌عهده داشته و یکی از بنیانگذاران اصلی دانشکده هنرهای زیبا بوده است. او و همسرش که هیچ فرزندی نداشتند همه ثروت خود را برای خرید و نگهداری آثار قدیمی ایران صرف کردند. حتی تعدادی از آثار ارزشمند که به‌صورت غیرقانونی از ایران خارج شده بود، به قیمت‌های گزاف از حراجی‌ها خریداری کرده و به ایران باز گرداند. تفاوت مجموعه‌داری استاد مقدم با سایر مجموعه‌داران در نحوه نگهداری آثار است. این آثار در حیاط و محل‌های مختلف خانه به‌عنوان تزئینات روی دیوارها به‌کار برده شده‌اند. این کار باعث شد ماندگاری آثار بالا رفته و به آسانی سرقت نشوند. در نهایت در سال1351 استاد با توجه به علاقه وافرش به علم، تاریخ و هنر، خانه پدری خود را به همراه آثار نفیس گردآوری شده وقف دانشگاه تهران کرد. او در سال1366 دارفانی را وداع گفت و پس از مرگ همسر او در سال1369 تولیت موزه مقدم در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت.
نگارخانه موزه مقدم
به سمت راهروی بعدی که می‌رویم در مسیر، کمدهای چوبی داخل دیوار تعبیه شده که بخشی از مجموعه سفال‌های آبی و سفید ایرانی و چینی برای بازدید عموم قرار دارند. این راهرو به اتاق بزرگ دیگری راه پیدا می‌کند. وارد اتاقی می‌شوید که قبلا انباری بوده و حالا بعد از مرمت به‌عنوان نگارخانه موزه استفاده می‌شود. سفال‌هایی متعلق به عصر مفرغ و آهن در این راهروها قرار گرفته‌اند. بخشی از این سفال‌ها از حراجی‌های خارجی خریداری شده‌اند. به‌همین دلیل محل دقیق کشف آنها مشخص نیست. باتوجه به تحقیقات باستان‌شناسی، سفال‌های نخودی به تپگیان دماوند و مناطق دیلمان و ساوجبلاغ نسبت داده شده است. دیدن این آثار و آگاهی از قدمتشان حسی عجیب در هر انسان بیدار می‌کند. از دیگر دیدنی‌های این خانه اتاق گوش ماهی عمارت مقدم است که در بدنه قلعه باغ ساخته شده است. این اتاق مجموعه کاملی از گوش‌ماهی‌ها، مرجان‌ها و ستاره‌های دریایی است که استاد از دوران کودکی جمع‌آوری کرده‌است. این کلکسیون در اتاقک گوش‌ماهی با سلیقه شخصی استاد روی دیوارها و قسمت‌های مختلف اتاق نصب شده‌است. اینجاست که متوجه می‌شویم لقب زیباترین و باارزش‌ترین خانه جهان بحق از سوی بسیاری از نویسندگان و بازدیدکنندگان به این خانه تعلق گرفته است.
باغ رؤیایی با تزئینات کاشی‌کاری
روی سردرآبی رنگ این در به خط نستعلیق عبارت موزه مقدم نوشته شده است. همین که از در بزرگ و چوبی وارد باغ می‌شوید گویی به دنیای دیگری وارد شده‌اید. اینجا دیگر خبری از صدای بوق ماشین‌ها و همهمه و شلوغی شهر نیست. در نخستین قدم‌هایی که در باغ می‌گذارید متوجه خاص بودن این خانه و معماری‌اش خواهید شد. در نگاهی کلی به داخل خانه متوجه می‌شوید عمارت شامل چندین بخش است. این بنا دو حیاط و دو ساختمان اصلی دارد که با دیواری در میانه از هم جدا شده‌اند؛ دیواری که استاد مقدم به اسم دیوار تجدد نامگذاری کرد. از دیوار تجدد عبور می‌کنیم و وارد بخش اندرونی خانه می‌شویم. بخش اندرونی نسبت به بخش بیرونی حیاط کوچک‌تری دارد. طرح این حیاط به شکل باغ‌های ایرانی است. در چهارگوشه، باغچه‌هایی با گل‌های متعدد و در مرکز، حوض و فواره‌ای با ترکیبی ایرانی دیده می‌شود؛ انگار که طرح فرش‌های خانه مادربزرگ اینجا جان گرفته باشد. درخت‌های ارغوان در این باغچه‌ها به زیبایی خودنمایی می‌کنند. دیوارهای حیاط هم از هنر و مجموعه استاد مقدم بی‌نصیب نمانده است. هرطرف باغ را که نگاه می‌کنید زیبا و چشمنواز است و زیبایی این طرح‌ها را با گفتن و نوشتن نمی‌توان منتقل کرد. تزئینات کاشی‌کاری سفید با نقش‌های آبی که به عشق خسرو به شیرین اشاره دارد یکی از این زیبایی‌هاست. معماری ایرانی با رعایت اصول ساخت باغ ایرانی در این خانه به خوبی به چشم می‌آید. گلکاری و فضاسازی انجام شده با گیاهان، حال و هوای بسیار خوشی برای گردشگران فراهم می‌آورد.
برخی دیدنی‌های باغ موزه مقدم
حوضخانه‌ای با خنکای بهاری
حوضخانه یا همان زیرزمین موزه مقدم، از قدیمی‌ترین بخش‌های خانه مقدم محسوب می‌شود که با کاشی‌های اصیل ایرانی تزئین شده است. نکته جالب در مورد این زیرزمین تزئینات دیوار آن است که با کاشی و قطعات ظروف سفالی تزئین شده؛ در حقیقت تاریخ تحول صنعت سفال و کاشی کاری ایران را برای بازدیدکنندگان به نمایش می‌گذارد. حوضخانه محلی تابستانی به‌شمار می‌آید که به‌دلیل پایین بودن از سطح زمین خنک‌تر بوده و دو هواکش و یک حوض مرکزی با فواره دارد. جالب اینجاست که در زمان پذیرایی از مهمان در حوض میوه‌های تابستانی هم می‌ریختند.
ایوان قاجار و حوضچه مرمری
در ضلع شمالی یکی از ساختمان‌های باغ، بنایی با عنوان ساختمان اربابی وجود دارد که ایوانی با عنوان ایوان قاجار دارد که با استفاده از کاشی‌های دوران زندیه و قاجاریه مزین شده است. از نکات جالب این ایوان، وجود حوضچه مرمری کوچکی در آن است که متعلق به حمام فتحعلیشاه بوده است. آب خارج شده از این حوضچه از طریق یک جوی باریک به داخل استخری در حاشیه شمالی حیاط باغ موزه می‌ریزد. طرح این استخر و محوطه اطراف آن را خود استاد مقدم با الگوبرداری از آبنماهای باغ الحمراء (باغی از دوران صدر اسلام اسپانیا) طراحی کرده است.
کتابخانه و مرکز اسناد موزه مقدم
زنده یاد استاد محسن مقدم به‌عنوان مدرس و استاد دانشگاه و همسرشان سلما به‌عنوان سرپرست کتابخانه موزه ملی، علاوه بر جمع‌آوری آثار قدیمی به جنبه‌های آموزشی و پژوهشی این آثار نیز توجه داشته‌اند و کتاب‌ها و مجلاتی را در طول حیاتشان درموضوعات باستان‌شناسی، معماری، تاریخ و هنر تهیه کرده‌اند. این کتاب‌ها و مجلات در زمان حیات این دو در فضاهای مختلف خانه استاد مقدم نگهداری می‌شد. تصمیم گرفته شد تا بخشی از آتلیه و کارگاه نقاشی استاد با اعمال تغییراتی مختصر به کتابخانه موزه تبدیل شود و در اختیار علاقه‌مندان قرار بگیرد.
برج قرون وسطی در آغوش قاجاریه
یکی دیگر از جذابیت‌های این باغ، ظهور معماری اروپایی در خانه قاجاری است که به شکل برجی بزرگ خودنمایی می‌کند. این برج چنان ماهرانه در غرب خانه ساخته شده که با همه تناقضش با فضای قاجاری و شرق دور، جذابیت و یگانگی خاصی دارد. این برج در سال1345 توسط استاد با کمک یکی از شاگردانش به اسم ابوالقاسمی ساخته شد. جالب اینجاست که علت اصلی اضافه شدن این بخش، همسر استاد بود. سلما در اروپا بزرگ شده بود و استاد برای حس نزدیکی او به محل سکونتش، تصمیم گرفت برجی از قرون وسطی را در عمارت جای دهد.
دیوار تجدد و نمادی از کاخ چهل ستون
حیاط‌های اندرونی و بیرونی با دیواری تشکیل شده از چند عدد ستون و تعدادی طاق روی آنها، از هم جدا می‌شوند که به دیوار تجدد معروف است. این دیوار جالب و زیبا از اصلی‌ترین عناصر موجود در باغ موزه مقدم است. از تزئینات روی این ستون‌ها می‌توان به کاشی‌ها و پایه ستون‌های حجاری شده همانند پایه ستون‌های کاخ چهل‌ستون اصفهان نام برد. نکته جالب در مورد این پایه ستون‌ها این است که در زمان تخریب کاخ خواهر ناصرالدین شاه، این پایه ستون‌ها توسط استاد مقدم منتقل شدند و در دیوار تجدد مورد استفاده قرار گرفتند. این دیوار باشکوه توسط استاد برجسته هوشنگ سیحون طراحی شده است.
حوض ژاپنی و تلفیق معماری شرق دور
حوضچه سنگی در داخل چمنزار باغ نظرمان را جلب می‌کند که ما را به یاد معماری شرق دور و ژاپن می‌اندازد زیرا استاد مقدم و همسرش باغچه‌ای در حیاط بیرونی ساخته‌اند که مدلی کوچک از باغ‌های ژاپنی محسوب می‌شود؛ با آب‌گیری پر از ماهی قرمز، نیلوفر آبی و سنگی که مجسمه‌ای ریز از یک قورباغه روی آن قرار دارد. علاوه‌بر این، حیاط پیش‌رویتان با آب‌چکان‌هایی به شکل سر حیوانات مختلف، برکه‌ها و فواره‌های کوچک با آب باریکه‌هایی که به استخر بزرگ انتهای حیاط می‌ریزند، بیش‌از پیش مشابه باغ‌های ژاپنی شده است.
کافه‌ای در دل باغ باصفا
واقعا حیف است که به این باغ بیاییم و از نشستن و استراحت کوتاه در آن محروم بمانیم. خوشبختانه در انتهای حیاط چند قدم آن طرف‌تر از استخر و استراحتگاه، کافه‌ای نقلی اما باصفا به‌چشم می‌خورد که از امکانات گردشگری موجود در باغ موزه مقدم است. سعی شده این کافه با حال‌وهوای کلی موزه هماهنگی داشته باشد؛ کافه‌ای با میز و صندلی چوبی و کرکره‌های حصیری که اگر در گرما به آرامش موزه مقدم پناه آورده‌اید، از خورشید سوزان در امان باشید. بد نیست در این استراحت کوتاه یادی از عشق میان استاد محسن مقدم و سلما کنیم که چنین میراثی را برای ما و آیندگان وقف کرده‌اند.
گلخانه؛ سنگ‌تمام باغ
با وجود اینکه این باغ پر از درختان و گیاهان زیباست بازهم از وجود گلخانه پر از گل‌های با طراوت بی‌بهره نمانده و به‌عبارتی استاد با راه‌اندازی گلخانه در کنار عمارت قاجاری سنگ تمام گذاشته است؛ گلخانه‌ای بزرگ و شیشه‌ای با چهارچوب‌های فلزی آبی‌رنگ. شما اجازه ورود به داخل گلخانه را ندارید اما می‌توانید از همان پنجره‌های آبی‌رنگ داخل گلخانه را با گلدان‌های سفالی و گیاهان سبز ببینید. روبه‌روی گلخانه استخری بزرگ را می‌بینید که از سمت غرب درست مقابل ایوان انتظار است. هر وقت که استخر پر از آب باشد می‌توان انعکاس تصویر ایوان قاجار را در آن دید.
اندرونی خانه مقدم
تا اینجا هر چه دیدیم بیرون خانه بود و حال وقت آن رسیده از طریق دو راه‌پله مارپیچ به ایوان بزرگ برویم. یکی از اتاق‌های زیبای این خانه که پر از آینه‌کاری‌ها و نقاشی است به اتاق قاجاری معروف است. البته بی‌ارتباط با این خاندان هم نیست و شما می‌توانید تابلویی بسیار بزرگ از نقش ناصرالدین‌‌شاه جوان را روی آن ببینید. نقاش این اثر محمدحسن افشار ملقب به نقاش‌باشی لال است که توسط خود شاه به احتساب‌الملک هدیه داده شده بود. عکس‌هایی از خانواده احتساب‌الملک، محسن مقدم، نشان‌ها و مدال‌های خانوادگی هم در دیوار روبه‌رویی دیده می‌شود. همچنین شما می‌توانید اشیا شخصی به‌جای‌مانده از محسن مقدم و دیگر اعضای خانه را که در دو محفظه شیشه‌ای طاق‌مانند در دیوار درست شده ببینید. در قسمت پایین این محفظه‌ها اثری جالب و بسیار چشمگیر وجود دارد که با تمام ریزه‌کاری‌ها و جزئیاتش اثری فاخر از کاشی‌کاری ایرانی است. در دیوار جنوبی که محل قرارگیری دو پنجره بزرگ اتاق است، حدفاصل پنجره‌ها میزتحریر و صندلی استاد را قرار داده‌اند. روی دیوار مقابل میزتحریر، طرح‌هایی از آینه نقاشی‌شده با طرح گل‌ها و رنگ‌هایی متنوع و گرم وجود دارد. این اتاق که در زمان حیات استاد و همسرش به‌عنوان اتاق پذیرایی استفاده می‌شد حالا چند محفظه شیشه‌ای دارد که طراحی‌ها، مدارک تحصیلی و تقدیر‌نامه‌های استاد در آنها نگهداری می‌شود. اتاق روبه‌رویی اتاق نشیمن موزه است که حالا شامل تابلوهای نقاشی شده توسط استاد، میز و رومیزی قلم‌کاری بزرگ است. محفظه‌های شیشه‌ای مخصوصی هم در این اتاق وجود دارد که بخشی از مجموعه قلم‌ها و جاقلمی‌های مربوط به دوره صفوی در آن دیده می‌شود.
مسیریابی
نشانی موزه: خیابان امام‌خمینی(ره)، بعد از خیابان شیخ‌هادی، جنب بانک ملت، پلاک ۲۵۱
شماره تماس: 66463144
مسیرهای دسترسی با اتوبوس: اتوبوس‌های بی‌آرتی میدان ولیعصر به تجریش در مسیر خیابان امام‌خمینی(ره) توقف داشته و شما می‌توانید از این مسیر برای رفتن به خانه موزه استفاده کنید. مسیرهای دسترسی با مترو: بهترین گزینه سفر با مترو است. شما می‌توانید از ایستگاه‌های حسن‌آباد و دانشگاه امام‌علی(ع) استفاده کنید. این موزه بین این دو ایستگاه مترو قرار دارد و با حدود 5دقیقه پیاده‌روی به آنجا می‌رسید. به شما توصیه می‌کنیم اگر قصد گردشگری در تهران را دارید حتما به این خانه زیبا سر بزنید و زیبایی و محیط بی‌نظیر آن را از نزدیک ببینید. البته همه اینها در شرایط پساکرونایی به شما پیشنهاد می‌شود و توصیه اول و آخر ما به شما ماندن در خانه و تماشای مجازی این موزه است. پس از پایان موج بیماری کرونا، شما می‌توانید ماسک و دستکش‌ها را کنار گذاشته و راهی دیدار از این خانه موزه شوید.
