حمله به دیوار تحریم‌ها

رضا کربلائی _ روزنامه‌نگار

 تنها چند روز پس از انتشار گزارش همشهری با عنوان «دیپلماسی سلامت علیه تحریم»، مبنی بر لزوم پیگیری سهم ایران از اعتبار 62میلیارد دلاری صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی(50میلیاردی صندوق و 12 میلیارد بانک جهانی)، برای مقابله با ویروس کرونا، هم رئیس‌کل بانک‌مرکزی و هم وزیر خارجه از مدیران ارشد صندوق بین‌المللی پول خواسته‌اند پرداخت 5میلیارد دلار از منابع این نهاد بین‌المللی به ایران را دراولویت قرار‌دهند. همزمان با این درخواست، 2رویکرد انتقادی، یکی در داخل کشور و دیگری از سوی رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور شکل‌گرفته است؛ رویکردهایی که نشانه‌هایی از شیوع یک ویروس رسانه‌ای، در تقابل با این درخواست منطقی را نمایان می‌سازد؛ ویروسی که از تحقیر، تبعیض و تقابل و همسویی با فشار تحریم‌ها حکایت دارد.
روزنامه همشهری دوشنبه هفته گذشته با بررسی ابعاد مختلف سهم ایران از کمک‌های جهانی درنظر گرفته‌شده برای مقابله با کرونا تأکید کرد؛ ایران هم در صندوق‌ بین‌المللی پول و هم بانک جهانی عضویت دارد و هم اینکه از جمله کشورهایی است که از شیوع ویروس کرونا بیشترین آسیب را دیده است و به همین دلیل می‌تواند یکی از گزینه‌های جدی در استفاده از بودجه 62میلیارد دلاری این دو نهاد بین‌المللی باشد. بر اساس آخرین آمارها تعداد ایرانیان مبتلابه ویروس کرونا از مرز 11هزار نفر فراتر رفته و دست‌کم 500شهروند ایرانی جان خود را از دست‌داده و بسیاری از کسب‌وکارهای خرد و متوسط با زیان شدید مواجه شده‌اند. حالا عبدالناصر همتی و محمد جواد ظریف، در کنار هم با موضع یکسان از صندوق بین‌المللی پول درخواست کرده‌اند تا به تعهدات خود عمل کند تا ایران بتواند از تسهیلاتی به ارزش 5میلیارد دلار بهره‌مند شود. این برای نخستین بار در 50سال گذشته است که ایران از حق خود برای بهره‌مندی از منابع صندوق بین‌المللی پول می‌خواهد استفاده کند.

چرا 5میلیارد دلار؟
رئیس‌کل بانک مرکزی در نامه‌اش به کریستالینا جیورجیوا، رئیس صندوق بین‌المللی پول با یادآوری مواضع چند روز پیش عالی‌ترین مقام اجرایی این نهاد بین‌المللی مبنی بر اینکه هیچ‌کس نباید به‌دلیل کمبود منابع مالی برای تجهیزات پزشکی و مانند آن جانش را از دست دهد، می‌نویسد: بر اساس اعلان رسمی شما برای پشتیبانی از اعضا، از جمله ایران و با توجه به شیوع گسترده ویروس کرونا در ایران و ضرورت تداوم پرقدرت اقدامات پیشگیری، درمان و مقابله با آثار اقتصادی آن، با توجه به میزان سهمیه ایران در صندوق، خواستار بهره‌مندی از تسهیلات تأمین مالی سریع به میزان ۵میلیارد دلار هستیم. رئیس‌کل بانک مرکزی با یادآوری اینکه واکنش جامعه جهانی و صندوق بین‌المللی پول می‌تواند معیار خوبی برای ارزیابی ادعاهای آنها در کمک به کنترل این ویروس و کاهش آلام مردم آسیب‌دیده باشد ابراز امیدواری کرده است صندوق بین‌المللی پول به این مسئولیت خود در حوزه وظایفش به‌سرعت عمل کند. دلیل درخواست 5میلیارد دلاری ایران از صندوق بین‌المللی پول نه به‌عنوان یک کمک که در قالب حق قانونی ایران به توجه به میزان حق عضویت و سهمیه ایران در این نهاد بین‌المللی است.

چرا صندوق بین‌المللی پول؟
گزارش‌های دریافتی نشان می‌دهد بانک جهانی هم اعلام کرده 12میلیارد دلار برای مقابله با ویروس کرونا اختصاص خواهد داد و پرسش اینجاست که چرا تاکنون ایران از بانک جهانی درخواست وام نکرده است؟ براساس یک سنت رایج ریاست صندوق بین‌المللی پول برعهده یک فرد اروپایی و ریاست بانک جهانی بر عهده یک مقام آمریکایی است. روشن است که مخالفت آمریکا با درخواست ایران از بانک جهانی محتمل‌تر است اما خانم کریستالینا جیورجیوا اهل بلغارستان است و چندی قبل جانشین کریستین لاگارد شده است. به همین دلیل وزیر خارجه ایران در پی نامه بانک مرکزی به صندوق بین‌المللی پول اعلام کرده است: بانک مرکزی ما خواستار دسترسی فوری به این امکان است و صندوق بین‌المللی پول و هیأت‌مدیره آن باید به وظایف صندوق پایبند باشند، در طرف درست بایستند و مسئولانه عمل کنند.
رئیس فعلی صندوق بین‌المللی پول، در نخستین روزهای پذیرش این مسئولیت در مهرماه سال‌جاری در یک تماس تلفنی با رئیس‌کل بانک مرکزی ایران تأکید کرد صندوق بین‌المللی پول باید به بهترین نحو به همه اعضا خدمت‌رسانی کند و کمک‌های فنی خود را در اختیار آنها قرار دهد. او گفته بود: همچنین کشورهای عضو به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه باید سهم عادلانه‌ای در بحث‌ها و تصمیم‌گیری‌ها داشته باشند و صندوق از هیچ‌گونه مساعدتی به اعضا از جمله بانک مرکزی ایران دریغ نخواهد کرد. به گزارش همشهری، سطح روابط ایران با صندوق بین‌المللی پول به‌ویژه با اجرایی شدن برجام وارد مرحله تازه‌ای شده بود و حتی کریستین لاگارد، رئیس پیشین این نهاد بین‌المللی 2بار در حاشیه مجمع عمومی سالانه سازمان ملل دیدار و گفت‌وگو کرده بودند.

مانع یا مانع‌تراشی FATF؟
در روزهای آینده قرار است صندوق بین‌المللی پول جزئیات کمک خود به کشورهای آسیب‌دیده از ویروس کرونا و تصمیم احتمالی‌اش درباره ایران را اعلام کند؛ اما واکنش‌ها به این اتفاق غیرمنتظره نبود. برخی استفاده از منابع صندوق بین‌المللی پول را، به‌دلیل قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه مالی دنیا، ناممکن دانسته‌اند درحالی‌که این منابع می‌تواند در قالب تعهدات برجامی اتحادیه اروپا  یا ایجاد یک کانال مالی از طریق قرار دادن 5میلیارد دلار به‌حساب بانک مرکزی اختصاص یابد. هرچند که قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه FATF می‌تواند یک بهانه جدی در دست مخالفان ایران از جمله آمریکا قرار دهد تا جلوی اختصاص منابع صندوق بین‌المللی پول را بگیرد. برخی افراد از جمله چهره‌های سیاسی وابسته به اصولگرایان و جریان موسوم به دلواپسان در داخل کشور اصل80 قانون اساسی را مستند قرار داده و می‌گویند: گرفتن و دادن وام یا کمک‌های بدون عوض داخلی و خارجی از طرف دولت باید با تصویب مجلس باشد. البته این الزام قانون اساسی را می‌توان در داخل کشور محقق کرد اما کوک‌کردن ساز مخالف و ایستادگی در برابر حق مسلم ایران سؤال‌برانگیز است که چرا در شرایطی که مردم گرفتار بحران ویروس کرونا هستند، عده‌ای در داخل از ایجاد هر روزنه‌ای برای گشایش در امکانات مالی و مادی جهت شکست دادن ویروس کرونا مقاومت می‌کنند. به‌ویژه اینکه این افراد همیشه مخالف با هرگونه گشایش در سطح روابط خارجی مدعی شده‌اند که دولت حسن روحانی به درخواست خود از صندوق بین‌المللی پول این پالس را به گفته آنها به دشمنان داده که خزانه دولت خالی است و ایران محتاج کمک خارجی است.

تحقیر ایران به چه قیمت؟
کرونا جان هزاران ایرانی را تهدید می‌کند و کمک‌های ارسال‌شده از سوی برخی کشورها و همچنین نهادهای بین‌المللی کفایت نمی‌کند. آثار مخرب این ویروس مرگبار بر اقتصاد ایران زیاد خواهد بود ولیکن اصلی‌ترین سؤال اینجاست که چرا برخی با هرگونه دیپلماسی حتی دیپلماسی سلامت در برابر تحریم‌های ظالمانه مخالف هستند؟راز این مخالفت ها در ناآگاهی آنها از وظایف اصلی صندوق بین‌المللی پول و انواع کمک‌ این نهاد بین‌المللی به کشورهاست. هرچند اصلی‌ترین وظیفه صندوق بین‌المللی پول حفظ تعادل تراز تجاری کشورهای عضو است و وقتی به کشورها وام اعطا می‌کند که شدت بحران مالی در تراز پرداخت‌ها افزایش یابد. اما بسته 50میلیاردی صندوق بین‌المللی پول برای شکست کرونا ماهیتی متفاوت دارد زیرا کشورهای کم‌درآمدی که با شوک‌های اقتصادی ناگهانی یا خسارات شدید ناشی از بلایای طبیعی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، می‌توانند از صندوق سرمایه‌گذاری سریع و تسهیلات اعتباری سریع (RCF) نیز وام دریافت کنند. رقم‌های اعطایی از سوی صندوق بین‌المللی پول رقم بالایی نیست و جز موارد استثنایی، مدت این وام‌ها نیز در بازه زمانی ۳ تا ۵سال محدود است.
ایران پس از چین در رتبه سوم کشورهای گرفتار یک بلای ناشناخته به نام کرونا قرار دارد و فشار تحریم‌های آمریکا، میزان درآمدهای ارزی کشور را به حداقل ممکن رسانده و شوک‌های تحریم و کرونا، نه‌فقط پایه‌های اقتصاد که سلامت مردم ایران را با خطرات جدی مواجه ساخته است. دولت و بانک مرکزی در حالی پیگیری گرفتن حق ایران در استفاده از منابع صندوق بین‌المللی پول در راستای دیپلماسی سلامت هستند که هم در داخل و هم در خارج از مرزهای این کشور عده‌ای ویروس تردید، تحقیر و تحریم را ترویج می‌دهند.

   رایزنی وزارت اقتصاد

همزمان با شدت گرفتن ابعاد مختلف دیپلماسی سلامت، وزارت اقتصاد با توجه به گستردگی و شیوع گسترده کرونا در سطح جهان، با ارسال نامه‌های جداگانه‌ برای بانک‌های توسعه‌ای، ضمن اعلام اقلام ضروری و فوری موردنیاز، برای دریافت کمک‌های نقدی و غیرنقدی ابراز آمادگی کرد. این نامه برای بانک جهانی، بانک توسعه اسلامی، بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا و صندوق اوپک برای توسعه جهانی ارسال‌شده است. خبر دیگر اینکه پس از انتشار خبر ارسال نامه غلامحسین شافعی به رئیس اتاق بازرگانی بین‌المللی، صفحه رسمی این سازمان در توییتر نوشت: «ما صدای شما را می‌شنویم و ملزم به کمک‌رسانی به هر سازمانی که نقشی در جلوگیری از شیوع دارد، هستیم.» انتظار می‌رود در روزهای آینده پاسخ رسمی رئیس اتاق بازرگانی بین‌المللی در زمینه کمک به ایران برای تهیه تجهیزات پزشکی ارسال شود.