از «وبا» تا «کرونا»؛ تدبیر امیرکبیر برای مدیریت بحران

مجید فراهانی _ رئیس کمیته بودجه و نظارت مالی شورای شهر تهران 

این روزها با فراگیری و شیوع ویروس کرونا که آتش بر خرمن عمر تعدادی از هموطنان عزیزمان زده و جامعه را از حیات و فعالیت این عزیزان محروم کرده است، جامعه ما بیش از هر زمان به «تدبیر شایسته» برای ایران نیازمند است. البته جامعه ایرانی در مسیر تاریخ از این دست حوادث بسیار دیده و روزهای سخت‌تری را پشت سر گذاشته است

اما متأسفانه به‌علت بی‌توجهی ما به تجربیات گذشته و علاقه‌مندی بیش از حدمان به شکلی از تجربه مستقیم، متأسفانه از حوادث و بحران‌های گذشته کمتر درس گرفته‌ایم که شایسته است برای صیانت از حق حیات شهروندان و منابع عمومی کشور، این بار درس‌آموخته‌های مدیریت بحران کرونا را مستند و در چارچوب مدیریت دانش به نسل بعد منتقل کنیم تا آنها هزینه‌هایی را که امروز ما برای مدیریت و حل این مسئله می‌پردازیم  دوباره تجربه نکنند. یکی از درس‌آموز‌ترین تجربیات مدیریت بحران در کشورمان تجربه مواجهه میرزا تقی‌خان فراهانی (امیرکبیر) عزیز در برابر بحران وباست. امیرکبیر در مواجهه با وبا در شرایط آن روزگار با تدبیر شایسته خود توانست این بحران را مدیریت کند و اثرات آن را به حداقل برساند. برابر اسناد تاریخی، امیرکبیر در مسیر مدیریت بحران وبا توانست با الف- اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی‌ و ب- قرنطینه، از شهروندان صیانت کند. روزنامه وقایع‌اتفاقیه که به دستور امیرکبیر تاسیس شده بود برای اطلاع‌رسانی، مقابله با خرافات و‌ افزایش آگاهی مردم درباره وبا، در مطلبی در این‌باره چنین نوشته بود: «در باب ناخوشی‌های مسری از قبیل طاعون و وبا و غیره، اطبای روی زمین معالجات مختلف کرده‌اند...، اما یک علت را در این باب مسلم گرفته‌اند که کثافت و عفونت، این ناخوشی‌ها را زیاد می‌کند و با اینکه امنای دولت افرادی را به پاکیزه کردن شهر گماشته‌اند به‌طوری که می‌باید، هنوز در این کار نظم داده نشده‌اند و سربازخانه‌های دور شهر را چنان کثیف و متعفن نگاه داشته‌اند که مردم از عبور از آنجاها نفرت دارند. امید است که بعد از این در این باب دقت شود که رفع کثافت از آنجاها بشود که امراض مزبوره روی ندهد». در کنار اطلاع‌رسانی با استفاده از روزنامه وقایع‌اتفاقیه، جزوه‌ای با عنوان «قواعد معالجه وبا» راجع به چگونگی این بیماری و جلو‌گیری از سرایت آن به دستور امیرکبیر منتشر و‌ میان‌وعاظ و افراد باسواد توزیع شد تا به مردم اطلاع‌رسانی کنند. علاوه بر این امیرکبیر در دستوری فوری برای قرنطینه، خطاب به‌ حاکم‌ کرمانشاه می‌نویسد: «برای محافظت ممالک محروسه از آلودگی ناخوشی مزبوره در مرزها قاعده «گراختین» (یعنی قرنطینه) برقرار شود، مخصوصا چون از قراری که کارپرداز اول دولت علیه مقیم دارالسلام بغداد نوشته است ناخوشی وبا همه عربستان را فراگرفته و از اول خانقین الی نجف طغیان تمام دارد، اهالی بغداد کاملا متفرق شده‌اند... چون آنجا معبر عام است و هر روزه زوار عتبات و سایرین به همه ممالک محروسه تردد دارند، بسیار لازم است که برای محافظت ممالک محروسه از آلودگی ناخوشی مزبور و نشر و سرایت آن، بنای گراختین (قرنطینه) که منفعت آن به‌کرات به تجربه رسیده است گذاشته شود». اینگونه و در دوران حکومت ناصری، امیرکبیر با تدبیر شایسته و اقدام بموقع توانست در برابر وبا برای ایران گامی مهم و اثر‌گذار بردارد.