بعد از کرونا چه عادت‌هایی ممکن است در ما نهادینه شود؟
یادگاری‌های کرونا
زهرا رستگار مقدم_روزنامه نگار
از وقتی که کرونا ویروس پایش را از مرزهای چین بیرون گذاشته، دیگر هیچ سطحی امن نیست. به هیچ نفسی نمی‌توان دل داد و انگار گرمای هیچ سلامی به علیکش نمی‌ارزد. اما باید خیال را به روزهای پسا ویروسی مجهز کرد. کمی قدم از واقعیت‌های تلخی که تاریخ به ما تحمیل کرده فراتر گذاشت و به روزهای امن‌تری فکر کرد که آغوش‌ها ناامن نیست. ما به آن روزها فکر کردیم. اینکه اگر ویروس کرونا برود و مایی مانده باشیم، چه عادت‌هایی در ما به‌وجود آمده که پیش از این یا وجود نداشته و یا کمرنگ بوده است. تاریخ گوش ما را برای چه رفتارهایی پیچانده و چه درس‌هایی به ما داده تا فرهنگ تازه‌ای میان این مردم جا باز کند. کدام‌یک از این درس‌ها در ما عادت و نهادینه خواهد شد و کدام‌یک فراموش‌مان می‌شود؟ آیا تجربه‌های ما از این ویروس، خوب و بد به نگه‌داشتنش می‌ارزد؟
دست ندادن و روبوسی نکردن
از آنجا که نحوه تماس ما با دیگران در شیوع بیماری بسیار مهم است؛ بیش از ماسک زدن، باید رفتارهای پرخطری مانند روبوسی را برای مدتی کنار بگذارید. پروفسور جان آکسفورد، استاد دانشگاه کوین مری، می‌گوید: «مردم می‌توانند با خودداری از دست دادن، بغل کردن و روبوسی، از خود در برابر ابتلا به این بیماری مهلک مراقبت کنند. با توجه به اینکه کرونا ویروسی اجتماعی است باید در رفتار اجتماعی و شیوه تماس و برخورد با مردم از خود مراقبت کنیم زیرا این ویروس با تنفس عادی و نه لزوما سرماخوردگی یا سرفه کردن، پخش می‌شود». اما اگر روزی ویروس کرونا حمله‌های خود را متوقف کرد و بیماری از کشورمان رخت بربست، شاید عادت دست‌دادن‌های پرریسک و بوسیدن کسانی که از بهداشت و سلامت آنها مطمئن نیستیم نیز از بین برود. پس از ورود بیماری به ایران، این بیماری نیز از طنز و کنایه در کنار فاجعه‌ای که ایجاد کرده بود برحذر نماند. خیلی‌ها ورود کرونا را در بازدیدهای سال نو نوید فصلی نو در فرهنگسازی مهمانی‌ها دانستند. اینکه دیگر نیاز نیست با همه روبوسی کنند و به ویروس برای ترک احوال‌پرسی‌های تشریفاتی و خالی از عاطفه خوشامد گفتند.
خورد و خوراک ایمن
بهتر است برای مدتی سفارش غذا به رستوران را فراموش کنید یا از سلامت و بهداشت محل پخت و تهیه غذا اطمینان داشته باشید. اگر در محل کار یا منزل غذا سفارش می‌دهید، بعد از تحویل غذا و قبل از باز کردن بسته‌بندی، دست‌ها را کاملا بشویید. بسته‌بندی را بعد از باز کردن در سطل زباله بیندازید و با کمترین تماس غذا با ظرف، محتویات را به بشقاب منتقل کنید. رستوران و اغذیه‌فروشی ثابتی را برای تهیه غذا درنظر داشته باشید و هر روز رستوران و اغذیه‌فروشی خود را عوض نکنید. سالاد، سبزی و دسر را خودتان آماده کنید و تنها غذا را از بیرون سفارش دهید. اگر مجبورید سر میز غذا با افراد دیگری بنشینید فاصله خود را رعایت کنید. در محل کار فضایی را برای خوردن غذا اختصاص دهید تا سر میز کارتان که احتمال آلودگی بیشتر دارد مجبور به خوردن نباشید. گوشی همراه را سرمیز ناهار دور نگه دارید و مشغول کار دیگری نشوید. از برداشتن غذای ریخته شده تا انتهای میل کردن وعده غذایی خودداری کنید و اگر چنگال یا قاشق‌تان روی زمین افتاد قبل از شروع مجدد آن را کاملا بشویید. همه نکات ایمنی غذا خوردن بعید است عادت‌مان شود، زیرا از همین حالا سخت می‌نماید و به درستی رعایت نمی‌شود، اما اگر چنین شود چند مورد آن در ایجاد فرهنگی خانوادگی بسیار مهم خواهد بود؛ حذف موبایل در کنار میز غذا، دوری از برداشتن غذای روی زمین‌‌افتاده و استفاده نکردن از قاشق و چنگال آلوده‌شده.
حفظ فاصله
تماس نزدیک فرد به فرد، در حد 2متر فاصله، تماس نزدیک محسوب می‌شود. در این تماس از طریق قطرات تنفسی هنگام سرفه یا عطسه فرد آلوده به ویروس، این قطرات می‌تواند وارد دهان یا بینی افرادی که در همان نزدیکی هستند شود یا در ریه‌ها استنشاق شود و ویروس را منتقل کند. همچنین تماس با سطوح یا اشیای آلوده به ویروس؛ فرد با لمس یک سطح یا شیء که ویروس روی آن نشسته می‌تواند آلوده شود. البته برای ابتلا به ویروس از روش تماس با سطوح آلوده، فرد باید پس از لمس کردن سطح، ویروس را با دستانش به دهان، بینی یا چشمان خود برساند که تصور نمی‌شود این اصلی‌ترین شیوه انتشار ویروس باشد. اما همه آنچه ما در دوران سختی رعایت می‌کنیم شاید عادات بلندمدتی برایمان به ارمغان بیاورد. هیچ‌کس به این ویروس خوشامد نگفته است، اما فاصله‌های منطقی در خیابان، مترو، اتوبوس، اماکن شلوغی چون مراکز خرید، تاکسی، بانک‌ها و... این حس را در افراد ایجاد می‌کند که به حقوق شهروندی و شهری‌شان توجه می‌شود. همین امر باعث خواهد شد که حس امنیت بیشتری کنند.
حفظ حقوق دیگران و مسئولیتپذیری
رعایت حقوق دیگران شامل موارد بسیاری می‌شود. اما در این دوره که کشور درگیر بیماری جدیدی است شاید این جمله را زیاد شنیده باشید: به‌خاطر خودت با تو دست نمی‌دهم. اینکه برای حفظ ایمنی خود و دیگران گاه از دلخواه خود گذشته و به این فکر کنیم که ممکن است رفتارهای پرریسک‌مان سلامت دیگران را به خطر بیندازد، رفتار نوظهوری است که این ویروس برایمان به ارمغان آورده است. از خودگذشتگی، ایثار و کمک به دیگران البته منش تازه‌ای در میان ایرانیان نیست، اما مدتی است که خیلی‌ها این خلق مثبت را فراموش‌شده می‌دانستند و معتقد بودند چنین از خودگذشتگی و توجهی به دیگران با توجه به توسعه منفعت شخصی از بین رفته است. شاید با آمدن این ویروس همدلی بین مردم، وظیفه‌شناسی‌شان نسبت به حقوق دیگران و مسئول دانستن خود برای حفظ امنیت اجتماعی دوباره یادآوری شود و بازگردد. شاید این بازگشت اخلاق و مسئولیتپذیری مهم‌ترین ارمغان دوران سیاه ویروس کرونا باشد. شاید دوباره بتوانیم قلبا همدیگر را دوست داشته باشیم، نگران هم شویم و از یکدیگر محافظت کنیم.
ضد‌عفونی‌کردن
همه افراد در طول روز چندبار از لوازمی مانند گوشی همراه و کنترل تلویزیون استفاده می‌کنند. برخلاف ویروس‌هایی مانند آنفلوآنزا، میکروب‌ها به سرعت در حال گسترش هستند. یکی از ساده‌ترین روش‌های انتقال به افراد زمانی است که شما در دست خود عطسه می‌کنید و سپس از گوشی همراه استفاده می‌کنید. با برداشتن گوشی‌تان توسط دیگران این میکروب به‌راحتی گسترش می‌یابد و باعث می‌شود بیماری در خانه باقی بماند. برای ضدعفونی کردن می‌توانید از اسپری ضدعفونی‌کننده استفاده کنید. همینطور می‌توانید به‌جای اسپری ضدعفونی‌کننده از محلول بالای 70درصد الکل استفاده کنید. مقدار کمی از یکی از آنها را روی پارچه‌ای بپاشید و سپس وسایل خود را پاک کنید. ملافه‌های خانگی، حوله و لباس‌ها را با مواد شوینده و آب با گرمای 50درجه بشویید. ویروس‌های موجود در حمام می‌توانند سبب بیماری‌های دستگاه گوارش، تنفسی و بیماری‌های پوستی شوند. از موادضدعفونی‌کننده با کیفیت بالا برای تمیز کردن حمام خود استفاده کنید. حتما میز آشپزخانه، دستگیره‌های یخچال، فر و ماکروویو را با اسپری ضدعفونی‌کننده پاک کنید. نقاط تماس مناطقی از خانه که اعضای خانواده در طول روز چندین بار آنها را لمس می‌کنند مانند دستگیره‌ها، پریز برق، نرده پله، شیر آب، دستگیره یخچال و فریزر و سایر نقاط را به‌طور منظم با الکل یا مواد شوینده ضدعفونی کنید. سطل زباله نیز سرشار از انواع میکروب‌ها و باکتری‌هاست. معمولا بهتر است سطل زباله به‌طور منظم خالی شود. هنگام بیماری سطل زباله بیشتر در معرض آلودگی هوا قرار دارد، پس بهتر است سطل زباله خود را با یک برس بلند و اسپری ضدعفونی‌کننده به‌طور کامل تمیز کنید تا هیچ باکتری و ویروسی در آن نماند. این البته روش بسیاری از خانه‌داران است که نگرانی بسیاری از روانشناسان این است که پس از گذر از این دوره وسواس در بسیاری از افراد که زمینه‌های این بیماری را دارند، تشدید شود.
برگزار نکردن مهمانی‌های غیرضرور
اولین چیزی که با تعطیلی مدارس، ادارات و اماکن عمومی مانند سینما و کنسرت و... به ذهن مردم رسید، قرنطینه بود. اینکه چطور ممکن است خود را حبس کنیم و از ترس بیماری زنده بمانیم؛ اینکه غم تازه‌ای بر پیشینی‌ها تلنبار شده و حداقل‌های اجتماعی را نیز از خود دریغ کرده‌ایم و این تنهایی یا ما را خواهد کشت و یا قوی‌ترمان خواهد کرد. امید است دوران سختی به‌زودی پایان پیدا کند و همه ما بتوانیم با ظرفیت بیشتر و کامل‌تری در کنار یکدیگر روزهای بهتری را سپری کنیم. اما آنچه این بیماری سبب شده، حذف مهمانی‌ها و برنامه‌های غیرضروری‌ای است که رفتارهای پرریسک را بیشتر می‌کنند؛ فاصله کم آدم‌ها و معاشرت در محیط‌های بسته با کسانی که ویروس در بدن پنهان کرده‌اند، باعث می‌شود خیلی‌ها این برنامه‌ها را کنسل کنند یا با مراقبت بیشتری در جمع حاضر شوند، اما عادت این گوشه‌گیری فعلی شاید کمرنگ شدن عادت مهمانی‌های غیرضروری و حذف دورهمی‌های نه چندان واجب باشد. روانشناسان معتقدند این حصر خانگی گاهی باعث خواهد شد بیشتر به سبک زندگی خود فکر کنیم و روش‌های غلط را تغییر دهیم. این موقعیت شرایط ایستایی خواهد بود که ما را از جریان روزمره زندگی خارج و نفس تازه‌ای به زندگی‌مان خواهد داد. امید است چنین باشد.
رفت‌وآمد غیرضرور شهری
محدود کردن رفت‌وآمدهای غیرضرور و عدم‌رفت‌وآمد در مناطقی که آلوده به ویروس کرونا هستند از مهم‌ترین راه‌های جلوگیری از شیوع هرچه بیشتر بیماری است؛ راهی که چین به‌عنوان کشور مبدا کرونا اکنون به آن رسیده و عبور و مرورها را محدود کرده است. البته این راه اکنون نیز با بستن مرزهای ایران توسط دیگر کشورها و ایران نسبت به چین و چند کشور دیگر به شکل گسترده محدود شده است. اما این محدودیت اکنون با تعطیلی مدارس و... در سطح شهر نیز به چشم می‌خورد. مثلا در استان هوبی چین به مردم دستور داده شد، در خانه بمانند و فقط در موارد ضروری و اضطراری از خانه خارج شوند. از هر خانواده، فقط یک نفر می‌تواند هر سه روز یک‌بار برای تهیه غذا و سایر چیزهای مورد نیاز از خانه خارج شود. در مجموعه آپارتمان‌های مسکونی، فقط یک در ورودی باید باز باشد تا نگهبانان بتوانند رفت‌وآمد ساکنان را کنترل کنند. همه مغازه‌ها و مؤسسات تجاری به استثنای داروخانه‌ها، هتل‌ها و فروشگاه‌های مواد غذایی و مراکز درمانی، باید بسته بمانند. استفاده از خودروهای شخصی به‌طور نامحدود ممنوع اعلام شده است و فقط وسایل نقلیه‌ای که مواد ضروری حمل می‌کنند از این مقررات مستثنا هستند. البته این شرایط با جمعیت غیرقابل مقایسه چین با ایران چندان برای کشور ما صدق نخواهد کرد، اما همین حذف رفت‌وآمد غیرضرور در سطح شهر باعث خواهد شد این ویروس کم‌کم محدوده کوچک‌تری برای گسترش داشته باشد؛ رفتاری که گمان نمی‌رود چندان مانا و پایدار بماند و تبدیل به عادت شود.
بهداشت فردی
کرونا به طور قطع ضعف ما در بهداشت فردی را نشانه رفته است. مسلما هیچ‌کس دوست ندارد بوی بد بدهد و احساس کند که افراد دیگر از در کنار او بودن احساس ناراحتی کنند، اما این مهم همیشه میسر نمی‌شود و گاهی کم‌کاری و بی‌حوصلگی باعث می‌شود کمتر به بهداشت فردی اهمیت دهیم. اما کرونا بی‌حوصلگی و کم‌کاری نمی‌فهمد. این ویروس از همین ضعف استفاده می‌کند و زندگی‌مان را هدف قرار می‌دهد. به همین‌خاطر مسواک زدن، حمام کردن، تعویض روزانه جوراب‌ها و لباس و شستن مرتب دست‌ها با روش صحیح ازجمله مواردی است که تعریف بهداشت فردی را مشخص می‌کند. اما شستن دست‌ها مهم‌ترین این بهداشت محسوب می‌شود که در روزهای گذشته ویدئوهای مختلفی درباره نحوه درست شست‌وشو منتشر شده است. شاید این روش پس از اینکه کرونا ایران را ترک کرد از عادت‌های خوبی باشد که در ذهن دست‌هایمان می‌ماند؛ خصوصا آن دسته که پس از خروج از سرویس بهداشتی فراموش می‌کنند دست‌هایشان را بشویند!
عطسه و سرفه
ماسک که تا پیش از این در سرماخوردگی و آلودگی هوا چندان جدی گرفته نمی‌شد، حالا اثرگذاری‌اش در دوره ویروس کرونا هر روز مورد نقد و بررسی و کارشناسی قرار می‌گیرد. عده‌ای استفاده از آن را برای همه افراد بیهوده می‌دانند و عده‌ای ضروری. از آنجا که دوران مخفی این بیماری در بدن کم نیست و شخص بدون اطلاع از بیماری، ناقل آن خواهد بود، پزشکان زدن ماسک را ضروری می‌دانند. البته پزشکان دیگری هم هستند که معتقدند استفاده از ماسک، محیط مرطوبی اطراف دهان ایجاد خواهد کرد که برای رشد و شیوع این ویروس مناسب است. با این حال استفاده درست از ماسک یا رعایت شیوع و توسعه‌نیافتن بیماری با رفتاری درست هنگام عطسه و سرفه کردن امری است که در کشور ما نیاز به آموزش دارد. در همین دوران به آنهایی که عطسه و سرفه می‌کردند توصیه شد از ماسک استفاده کنند، اما کم نبودند کسانی که هنگام عطسه و سرفه آن را از صورت برمی‌داشتند و بعد از انتشار آب دهان آن را دوباره روی صورت فیکس می‌کردند. همه ما می‌دانیم چنین رفتاری نادرست است، اما گاهی کاری را انجام می‌دهیم که از ناخودآگاه‌مان نشأت می‌گیرد. خودآگاه ما چندان با این وسیله آشنا نیست و فرهنگ استفاده از آن به استثنای همین دوران کوتاه کرونا، آموزش داده نشده. اما این را خوب می‌دانیم که عطسه و سرفه به‌علت انتشار بالای بزاق و هوای بدن رفتار پرریسکی در جامعه محسوب می‌شود، پس لطفا چه با وجود این بیماری و چه پس از آن روش درست را آموزش دیده و حتما از دستمال یا لباس خود برای مهار بیماری که می‌توانیم ناقل آن باشیم جلوگیری کنیم.
ممکن است دیگر به هم اهمیت ندهیم
حتما این روزها ویدئوهایی را تماشا کرده‌اید که مردم در چین و کشورهای دیگر حال‌شان بد است و گاهی فشار بیماری باعث می‌شود در خیابان به زمین بیفتند. اگر شرایط عادی بود حتما به کمک این مردم می‌شتافتیم، اما شیوع این بیماری ویروسی باعث شده کمتر این خطر را به جان خریده و به کمک این افراد برویم. البته این نگرانی منطقی است و شاید به سلامت ماندن افراد کمک کند، اما نگرانی بسیاری از شهروندان این است که اگر چنین وضعیتی ادامه‌دار شود، ما شاهد نوعی بی‌تفاوتی نسبت به یکدیگر خواهیم بود.
