حفظ صادرات با چاشنی هزینه و طعم تحریم
سیدحسین سلیمی _ فعال و کارشناس اقتصادی
تحریم‌های آمریکا، ابزاری برای مشکل‌آفرینی در مسیر صادرات است و در مواردی کار را بسیار سخت کرده‌اند؛ اما صادرات امری پویاست که گرچه هزینه و سختی آن تغییر می‌کند اما بازهم از مسیرهایی قابل انجام است. بر این اساس، اینکه ایران باوجود تحریم‌ها توانسته است ارزش تجارت خارجی خود در سال‌جاری را به 79میلیارد دلار برساند، ناشی از همین برنامه‌ریزی‌هایی است که برای خنثی‌سازی تحریم‌ها و تداوم صادرات گرفته شده است.
به‌نظر می‌رسد آمار و ارقام ذکرشده از سوی منابع رسمی برای تجارت خارجی، ارقامی نزدیک به یقین است و خصوصا در مورد واردات می‌تواند بسیار دقیق باشد؛ اما در مورد ارزش صادرات یک نکته وجود دارد و آن، مسائلی است که در حوزه بازگشت ارز حاصل از صادرات بروز می‌کند. در حقیقت صادرکنندگان ما با تقبل سختی‌های مضاعف توانسته‌اند کالای خود را به هر طریقی به مشتری خارجی برسانند و هدفگذاری‌های صادراتی را محقق کنند اما بهای این صادرات به‌واسطه مشکلاتی که تحریم‌های بانکی ایجاد کرده با روش‌هایی کندتر و پرهزینه‌تر باید به سرزمین مادر منتقل شود.
در این فرایند، از یک‌سو بخشی از درآمدهایی که عملا در آمارها منعکس می‌شود در کشورهای مقصد صادراتی بلوکه می‌شود یا بعد از زمانی نسبتا طولانی وارد کشور می‌شود. بخشی نیز فقط در ازای تقبل هزینه‌های سنگین تبدیل به ارزهای دیگر می‌تواند وارد کشور شود که در این صورت، مثلا یک‌میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات به چین باید هزینه‌ای معادل 10 تا 12درصد برای تبدیل به ارز دیگر را پرداخت کند که در این صورت بخشی از آن عملا وارد کشور نمی‌شود درحالی‌که در آمارهای صادراتی منظور می‌شود.
نکته دیگری که باید در بررسی آمارهای تجارت خارجی مدنظر قرار گیرد این است که با تشدید تحریم‌ها، بخشی از بازار کالاهای صادراتی ایران در کشورهای اروپایی و حتی شرکای قدیمی مانند هند و چین از دست رفت و خصوصا در حوزه صادرات محصولات پتروشیمی، ارزش صادرات ایران به این کشورها با کاهش جدی مواجه شد. در این وضعیت بار جبران بخشی از این کاهش به دوش تجارت با همسایگان و بازارهای جدید افتاد اما بخشی از صادرات هم به شیوه‌هایی دور از دسترس آمریکا و تحریم‌گران انجام شد و بدون اینکه نشانی از ایران باشد، همان کالاهای صادراتی ایران را به همان بازارها رساند.
طبیعی است که نه کشورهای مصرف‌کننده محصولات ایرانی خصوصا در حوزه مواد پتروشیمی قادر به تغییر یکباره مواداولیه مصرفی در صنایع و خطوط تولید خود هستند و نه ایران می‌تواند یک‌شبه بازارهای جدیدی برای این محصولات پیدا کند؛ چراکه مصرف‌کننده این محصولات باید مجهز به تکنولوژی مخصوص آن باشد. درنتیجه کار صادرات با سختی و هزینه بیشتر انجام می‌شود و هر بار پیچیده‌تر و سخت‌تر باید دنبال شود. نکته دیگر اینکه در دوره تحریم، نه امکان شفاف‌سازی در مورد آمارهایی نظیر صادرات وجود دارد و نه صلاح برای این کار؛ چراکه همزمان آمریکا و متحدانش در حال کنجکاوی و جست‌وجو در فعالیت‌های تجاری و اقتصادی ایران هستند و لزوم محرمانه‌ماندن این آمارها را دوچندان می‌کنند.
البته این گفته‌ها فقط در تأیید این نکته است که صادرات ایران توانسته تحریم‌ها را به روش‌های مختلف دور بزند و اصلا به این مفهوم نیست که تحریم‌ها تأثیری بر صادرات ما نداشته یا نخواهد داشت. در دوره تحریم، با مشکلاتی که در حوزه حمل‌ونقل ایجاد شده، عملا بال پرواز صادرات ایران را بسته‌اند و از سوی دیگر با سختگیری تحریم‌های بانکی، مجرای تنفسی صادرات نیز مسدود شده است. در این وضعیت اگر حرفی از تداوم صادرات زده می‌شود؛ به حرکات پارتیزانی برای حفظ تجارت خارجی اشاره دارد که فعلا زحمت و هزینه آن بر دوش صادرکنندگان است و معلوم نیست تا چه زمانی بتوان آن را ادامه داد.
