شفافیت؛ گمشده صنعت هوایی

خدیجه نوروزی :
صنعت هوانوردی به‌عنوان نیروی عمده اقتصادی کشورهاست و دولت‌ها، رسانه‌ها و صنایع وابسته کم و زیاد به شرکت‌های هواپیمایی توجه دارند و صنعت گردشگری تا حدودی به این صنعت وابسته است. اما چالش‌های موجود در صنعت هوانوردی ایران موجب شده تا نتواند آنچنان که باید و شاید در جایگاه مورد انتظار خود قرار داشته باشد. تلاش‌های همشهری در برقراری ارتباط با مسئولان سازمان هواپیمایی کشور مانند همیشه راه به جایی نبرد تا بتوانیم نقاط ضعف و قوت این صنعت را از زبان دست‌اندرکاران این صنعت که موظف به پاسخگویی هستند بشنویم. در شرایطی که اعتماد عمومی رو به کاهش است، شاید بیش از هر زمان دیگر نیاز به پاسخگویی و ابهام‌زدایی و شفاف‌سازی‌ باشد تا از آسیب بیشتر به صنعت هوایی کشور بکاهد.

چالش‌های صنعت هوانوردی
علیرضا منظری، کارشناس فعال صنعت هوانوردی در گفت‌وگو با همشهری بخشی از چالش‌هایی را که این روزها صنعت هوایی با آن دست به‌گریبان است مربوط به تحریم‌ها می‌داند که امکان خرید هواپیمای جدید، خرید قطعات و لوازم یدکی را با مشکل مواجه کرده است.  او می‌گوید:«بخشی از تأخیرها یا کنسل شدن پروازها یا نقص فنی‌های موجود نشأت گرفته از این موضوع است که موجب تأثیرات منفی و عدم‌اعتماد مسافران به پرواز ایرلاین‌ها شده است. بخش دیگری از چالش‌ها ناشی از فشارهای اقتصادی و اجتماعی است که روی خلبانان هم بسیار تأثیر منفی گذاشته. نیرویی که باید تا حد امکان وسایل آرامش و آسایش‌شان برقرار باشد این روزها بیش از سایر افراد در صنعت هوانوردی دچار تنش و دغدغه و استرس قرار دارد و قطعا این موضوع ممکن است در نحوه عملکردش هم تأثیرگذار باشد و موجب ایجاد خطاهای جدید شود. در مجموع این مسائل نکات مهمی است که موجب کاهش اعتماد عمومی نسبت به صنعت هوایی کشور شده است».

گزارش غیرشفاف
کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل هوافضا به نوع برخورد سیستم‌های اداره‌کننده صنعت هوانوردی با مخاطبانش اشاره می‌کند و می‌افزاید:«سازمان هواپیمایی کشور در بحث مصاحبه‌ها و اطلاع‌رسانی‌ها نمی‌تواند به‌صورت اقناعی موضوعات را در اختیار مردم قرار دهد که این نیز یکی از چالش‌هاست. ندادن پاسخ‌های شفاف به صنعت هوانوردی کشور ضربه می‌زند. چون عدم‌اطلاع‌رسانی به‌موقع و درست منجر به عدم‌اعتماد مسافران خواهد شد و همانطور که مشاهده می‌کنید مردم رغبت کمتری برای استفاده از هواپیما دارند و در صورت امکان از وسایل حمل‌ونقل دیگری استفاده می‌کنند».
با نگاهی به آمار فروش بلیت در سایت‌های پرواز و کاهش قیمت برخی از مسیرها هم به راحتی می‌توان متوجه این موضوع شد که با سوانحی هم که اخیرا رخ داد ما کاهش مسافر داشته‌ایم. نماینده اسبق ایران در سازمان جهانی هواپیمایی ملل متحد (ایکائو) در مورد اینکه چرا در علت‌یابی سوانح هوایی گزارش شفافی به مردم داده نمی‌شود، می‌گوید:«شکل روند بررسی دلایل یک سانحه در دنیا تغییر پیدا کرده است اما هنوز در ایران آن روند تغییر نیافته. باید به سمتی برویم که کمیسیون بررسی سانحه ما یک کمیسیون مستقل باشد که به‌طور بی‌طرفانه موضوع را بررسی کند و نتیجه را به‌صورت یک نهاد مستقل ارائه کند. تا این نتیجه بتواند مؤثر باشد برای توصیه‌های بعدی که با حوادث این چنینی مواجه نشویم. به‌نظر من باید یک اصلاح ساختاری در این مورد انجام دهیم».

اعتبار جهانی و مدیریت
روند کاهشی مسافران و تمام اتفاقاتی که برای صنعت هوایی کشور می‌افتد طبیعتا در ذهنیت و ارزیابی سایر کشورها در مورد صنعت هوایی ما تأثیر منفی می‌گذارد. منظری معتقد است ما در ارزیابی جهانی در حال گرفتن نمره منفی هستیم. هم‌اکنون 16شرکت هواپیمایی در ایران وجود دارد که با حدود 160فروند هواپیما(اغلب ایرباس و بوئینگ) پروازهای داخلی و خارجی انجام می‌دهند. کارشناس هوانوردی در مورد ضعف مدیریتی در بخش عملیاتی، فنی و خلبانی ایرلاین‌ها اظهار می‌کند: «زمانی که اعتماد عمومی کاهش پیدا کند به تبع مسافران کمتری نیز جذب این صنعت می‌شوند. در نتیجه درآمد ایرلاین‌ها کاهش پیدا می‌کند. از سویی دیگر به‌خاطر تحریم‌ها، هزینه تهیه قطعات هم گران تمام می‌شود و از سویی بازار هم این امکان را ایجاد نمی‌کند که شرکت‌های هواپیمایی بتوانند بلیت را گران‌تر بفروشند. مجموع این مشکلات تعادل درآمد هزینه شرکت‌های هواپیمایی را به‌هم می‌ریزد. در این شرایط این شرکت‌ها سعی می‌کنند که به سمت صرفه‌جویی گرایش پیدا کنند. در این صرفه‌جویی‌ها قطعا خلبان‌ها نیز ممکن است آسیب ببینند و مازاد بر استاندارد سازمان کار کنند. سیستم مدیریتی در چنین حالتی تضعیف می‌شود درحالی‌که اگر فضای درست و مناسبی باشد تعادل اقتصادی درست اتفاق می‌افتد و نظام مدیریتی شرکت‌های هواپیمایی می‌تواند رشد داشته باشد و بهتر عمل کند».

رعایت استانداردها در استخدام‌ها
با وجود حرف و حدیث‌هایی که گاها در مورد حضور خلبان کم‌تجربه و به‌دست گرفتن سکان هواپیما، همچنین ورود آسان برخی نیروها به صنعت هوایی به واسطه داشتن رابطه و ضابطه با نزدیکانشان در ایرلاین‌ها زده می‌شود اما معاون اسبق عملیات هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری توضیح می‌دهد: «ایرلاین‌ها استانداردها را در گزینش افراد درست رعایت می‌کنند. ممکن است برخی از خلبانان به لحاظ سابقه کاری تجربه کمی داشته باشند اما به لحاظ استانداردها، تمام موارد رعایت می‌شود. اینکه جوانان کار را به‌دست بگیرند و باسابقه‌ترها بازنشسته بشوند کاملا طبیعی است. در مواردی که گاها در مورد ورود افراد به واسطه پارتی مطرح می‌شود هم به ندرت است. ما از لحاظ نیروی انسانی و کسانی که در مجموعه سازمان هواپیمایی کار می‌کنند، مشکلی نداریم». معمولا در سقوط یا سانحه هوایی نخستین انگشت اتهام به سوی نقص فنی هواپیما گرفته می‌شود. منظری در این خصوص می‌گوید: «ما کارشناسان فنی خوبی داریم و در بخش تعمیر هم خیلی خوب عمل می‌کنیم. در این زمینه بیشتر بحث تامین قطعات و لوازم هواپیماست که بسیار مؤثر است و چون به‌طور عادی نمی‌توانیم آن را تامین کنیم ».
کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل هوافضا در پاسخ به این سؤال که اگر رئیس سازمان هواپیمایی کشور بود چه اصلاح ساختاری برای هدایت رو به جلوی صنعت هوانوردی انجام می‌داد؟ اظهار می‌کند: «اگر بخواهیم صنعت هوانوردی‌مان پیشرفت کند باید بتوانیم در ساختار اداری و ساماندهی نیروی انسانی تحولی اساسی به‌وجود آوریم. از سویی بخشی از قوانین و مقررات هم نیاز به اصلاح دارد تا بتوانیم از وضعیت موجود خارج شویم».