ویروس‌های قاتل قرن
خیلی‌ها در جهان با شیوع ویروس جدیدی از خانواده کرونا وحشت‌زده شده‌اند. با وجود پیشرفت‌های پزشکی در قرن ۲۱ ویروس‌های مرگبار جدید هر روز سر و کله‌شان پیدا می‌شود
زهرا خلجی_خبرنگار
تقریبا دیگر مقطعی در سال‌های اخیر نیست که خبر شیوع ویروس جدیدی بدن آدم‌ها را در گوشه و کنار جهان نلرزاند. فیلم‌های علمی-تخیلی که در آنها یک ویروس، ناگهان بلای کل مردم جهان می‌شود را فراموش کنید. حالا این یک واقعیت در دنیای امروز است و هرچند وقت یک‌بار گوشه‌ای از جهان گرفتار ویروس‌هایی می‌شوند که دانشمندان تا مدت‌ها برای مبارزه و مقابله با آنها نیاز به مطالعات و تحقیقات جدید دارند تا شاید بتوانند واکسن و درمانی برای آن پیدا کنند. یک‌بار در خاورمیانه چنین ویروسی از شتر به انسان منتقل می‌شود و حالا در مورد شیوع ویروس
2019-nCOV پای انتقال آن از مارها به انسان در میان است.
در قرن ۲۱ علم پزشکی پیشرفت‌های چشمگیری داشته است تا حدی که ویروس‌های ویران‌کننده‌ای مانند فلج اطفال و آبله را به حاشیه برده است اما ویروس‌های خطرناک و کشنده مدام در هیبت و نامی جدید برای دنیای پزشکی چالش‌های سختی ایجاد می‌کنند. جدیدترین نوع این ویروس‌ها با نام کرونا 2019-nCOV از چندی پیش در چین خود را نشان داد و سپس نه‌تنها این کشور که مبادی ورودی اکثر کشورهای جهان را به حالت آماده‌باش درآورد. این هفتمین نوع از ویروس کروناست که ناشناس است و زمانی که ویروسی ناشناس باشد متخصصان در درمان آن نیز ناتوان خواهند بود. این ویروس که مانند سایر ویروس‌ها از حیوان به انسان منتقل می‌شود از خانواده ویروس‌هایی مانند مرس و سارس است که می‌تواند با علائمی شبیه یک سرماخوردگی ساده آغاز شود.
ویروس‌ها به اشکال مختلفی وجود دارند و مدل آنها در ژنوم، ساختار، تکثیر و نحوه انتقال بسیار متفاوت هستند و می‌توانند انسان، حیوان، گیاهان و ارگانیسم‌های تک‌سلولی از جمله مایکوپلاسما، باکتری‌ها و جلبک‌ها را آلوده کنند. برخی ویروس‌ها فقط یک گونه میزبان را آلوده می‌کنند درحالی‌که ویروس‌هایی نیز وجود دارند که می‌تواند چندین گونه را آلوده کنند. به‌نظر می‌رسد که ویروس‌ها از DNA یا RNA سلول‌های میزبان تکامل یافته‌اند که توانایی تکثیر خودبه‌خودی را دارند. از سوی دیگر، ویروس‌ها می‌توانند شکل دگرگونه شده‌ای از انگل داخل سلولی باشند. تعداد مبتلایان و تلفات این ویروس مرموز جدید در چین به سرعت در حال افزایش است و به‌خاطر ماهیت توریستی چین این نگرانی وجود دارد که این ماجرا با سرعتی فراتر از تصور ما به کشورهای دیگر هم سرایت کند. حالا میلیون‌ها نفر در چین قرنطینه شده‌اند تا شاید جلوی شیوع بیشتر این ویروس گرفته شود. کروناویروس‌ها خانواده بزرگی از ویروس‌ها هستند که از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری سارس(سندرم تنفسی بسیار حاد ویروس کرونا) و مرس(سندرم تنفسی خاورمیانه ویروس کرونا) را شامل می‌شود. در همه ویروس‌های این خانواده علائم کلی ابتلا به‌صورت معمول شامل تب، سرفه، تنگی نفس و مشکلات حاد دیگر تنفسی می‌شود. در مورد 2019-nCoV گزارش‌ها نشان می‌دهد ۹۰ درصد از مبتلایان دچار تب و ۸۰درصد دچار سرفه‌های خشک بوده‌اند. ۲۰درصد مبتلایان دچار تنگی نفس شده‌اند. به همین‌خاطر است که مأموران در شهرهای چین با دماسنج دمای بدن افراد را می‌سنجند و افراد دارای تب را راهی مراکز درمانی می‌کنند. اما ویروس‌های این خانواده با وجود وحشتی که در جهان به‌وجود آورده‌اند مرگبارترین ویروس‌های قرن ۲۱ به‌حساب نمی‌آیند. چینی‌ها پیش از این سابقه برخورد با سارس - از همین خانواده کرونا - که آن هم انتشارش از این کشور شروع شد را دارند. ویروس سارس اول در خفاش شروع شد و بعد به گربه‌ها منتقل شد و بعد هم به انسان رسید. در دوره شیوع گسترده سارس یعنی از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ بیش از ۸هزار نفر به این ویروس مبتلا شدند که باعث مرگ ۷۷۴ نفر شد. درباره مرس هم سازمان بهداشت جهانی ۲۴۹۴ مورد ابتلا را ثبت کرده که باعث مرگ ۸۵۸ نفر در ۲۷ کشور جهان شده است. ولی باز هم اینها خطرناک‌ترین ویروس‌های جهان به‌حساب نمی‌آیند.
6ویروس در این قرن هستند که دانشمندان از آنها خیلی بیشتر از ویروس‌های کرونا می‌ترسند. درصد مرگ‌ومیر در مبتلایان به این ویروس‌ها بسیار بیشتر از ویروس‌های دیگر شناخته شده است.
۱- ویروس ماربورگ
ویروس‌های ماربورگ و ابولا هر دو از خانواده فیلوویروس‌ها هستند که با تب و خونریزی مشخص می‌شوند. سایر علائم شامل تب، سردرد، گلو درد، بدن درد، درد مفاصل، درد شکم، تهوع و اسهال است. در سال 1967، به‌دنبال قرار گرفتن انسان در معرض میمون‌های سبز بومی در اوگاندا، ویروس ماربورگ منجر به بیماری انسان شد که این ویروس در شهر ماربورگ آلمان توسط محققان کشف شد. به‌نظر می‌رسد خفاش‌ها عامل اصلی ویروس هستند، اما این فرضیه هنوز تأیید نشده است. آمار مرگ‌ومیر بر اثر ماربورگ 90درصد تخمین زده شده است و افراد مبتلا معمولا بر اثر خونریزی دستگاه گوارش و پوست، شوک، انتشار انعقاد داخل عروقی و نارسایی ارگان‌ها از دنیا می‌روند. هیچ درمانی ضدویروسی یا واکسنی برای ویروس ماربورگ وجود ندارد.
۲- ابولا
ما همه درباره شیوع ویروس ابولا که در سال‌های 2014و 2016در آفریقای جنوبی ظاهر شد چیزهایی می‌دانیم و شیوع عجیب این بیماری در دنیا بسیار خبرساز شد. اما آیا می‌دانید که بیش از 11هزار نفر در اثر این بیماری از دنیا رفتند؟ دانشمندان هنوز نمی‌دانند منشأ ویروس نادر و در عین حال کشنده ابولا دقیقا از کجاست اما آنها بر این باورند که از حیوان نشأت می‌گیرد مانند طبیعت ویروس‌های مشابه و احتمالا از خفاش است. خفاش‌ها که حامل این ویروس هستند می‌توانند آن را به سایر حیوانات مانند پستانداران منتقل کنند و از آن طریق در میان انسان‌ها منتشر شود. انتقال انسان به انسان از طریق تماس مستقیم با خون آلوده و ترشحات بدن بیمار امکان دارد.
علائم ویروس ابولا ناگهانی ظاهر می‌شود و شامل تب، بی‌حالی، درد عضلانی، سردرد، گلودرد، تهوع، اسهال، بثورات جلدی، اختلال در عملکرد کلیه و کبد و خونریزی داخلی و خارجی است. توجه داشته باشید که طبق آمار سازمان بهداشت جهانی میانگین میزان مرگ‌ومیر این بیماری در حدود 50درصد است. از آنجا که هیچ درمان ثابت شده‌ای برای این بیماری وجود ندارد، درمان‌های حمایتی (تجویز سرم‌های خوراکی و وریدی) و درمان علائم خاص اغلب برای بهبود نتایج درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما برخی درمان‌های تجربی مانند سرم و تزریق پادتن انجام شده است. علاوه بر این تحقیقاتی برای تولید واکسن مدتی است که در حال انجام است.
۳- هانتاویروس
در سال 1993شیوع سندروم ریوی hantavirus - ناشی از قرار گرفتن در معرض هانتاویروس Sin Nombre - در نیومکزیکو و آریزونا اتفاق افتاد. این بیماری مانند آنفلوانزا با نارسایی حاد تنفسی همراه است. نوعی از موش‌ها با نام موش گوزنی به‌عنوان منشأ این ویروس شناخته شده است و این ویروس از طریق تماس یا تنفس مدفوع یا ادرار این موش منتقل می‌شود. هرچند احتمالش کم است اما اگر یک جونده حامل این ویروس انسان را گاز بگیرد ویروس به انسان منتقل می‌شود. بنابراین آنهایی که به چادرزدن در طبیعت و پیاده‌روی در این مناطق علاقه‌مند هستند بیشتر در معرض خطر قرار دارند. خوشبختانه این ویروس از طریق تماس انسان با انسان منتقل نمی‌شود. علائم اولیه آلوده شدن به این ویروس شامل بی‌حالی، تب، درد عضلانی به‌ویژه در عضلات بزرگ است و علائم ثانویه -4تا 10روز پس از ابتلا- شامل سرفه و تنگی نفس است. از آنجا که در بدن آنتی‌بادی‌ای برای این ویروس وجود ندارد، عفونت‌های علامت‌دار با میزان 38درصدی مرگ‌ومیر همراه است. هیچ دارو، درمان و واکسنی برای این ویروس وجود ندارد. با این حال با تشخیص اولیه علائم و تحت مداوا قرار گرفتن زودهنگام مانند اکسیژن‌تراپی برای تنگی نفس شدید می‌تواند به نجات فرد مبتلا کمک کند.
۴- ویروس آنسفالیت ژاپنی
براساس آمار، این ویروس شایع‌ترین علت بروز آنسفالیت ویروسی همه‌گیر در چندین کشور آسیایی است و سالانه 68هزار مورد بالینی ابتلا گزارش می‌شود. در واقع 24کشور در جنوب شرق آسیا و مناطق اقیانوس آرام غربی دچار شیوع این ویروس شدند و نزدیک به 3میلیارد نفر در خطر ابتلا قرار گرفتند. علائم بیماری شامل تب، سفتی گردن، هوشیاری پایین، سردرد، لرزش و تشنج است. نه‌تنها آمار مرگ‌ومیر این بیماری بالاست (30درصد) بلکه بازماندگان 30تا 50درصد عواقب جدی عصبی یا روانی را تجربه می‌کنند. این بیماری از طریق پشه‌ای از گونه کلوکس که در شالیزار‌های آسیایی زندگی می‌کند به انسان منتقل می‌شود. برای مقابله بااین ویروس واکسنی طراحی شده است. به آنهایی که در خطر ابتلا هستند محافظت از نیش زده شدن توسط پشه توصیه می‌شود. برای اینکه هیچ درمان ضدویروسی برای این ویروس هنوز وجود ندارد و درمان براساس علائم است.
۵- ویروس تب لاسا
این ویروس در سال 1969در لاسای نیجریه کشف شد و با تب و خونریزی و نقص در اعضای بدن همراه است. مرگ‌ومیر ناشی از این ویروس با 15تا 50درصد در بین مبتلایان به‌دلیل پارگی عروق آمار بالایی دارد. در مناطقی که این ویروس همه‌گیر شود عفونت‌های بدون علامت شایع است. این ویروس بیشتر با قرار گرفتن در معرض ادرار موشی که از آب یا غذای آغشته به ویروس استفاده کرده باشد منتقل می‌شود. این بیماری همچنین می‌تواند از طریق استنشاق هوای آلوده به ترشحات جوندگان آلوده گسترش یابد. مشخصا ابتلا با استنشاق هوا ممکن است در طول فعالیت‌های نظافتی مانند جارو زدن اتفاق بیفتد. انتقال انسان به انسان در اماکنی که وسایل محافظ شخصی برای مراقبت‌های بهداشتی در دسترس نباشد یا به‌ندرت مورد استفاده قرار گیرد، رایج است. داروی ریباویرین می‌تواند در مراحل ابتدای بیماری برای معالجه کمک‌کننده باشد. سرم هایپریمیون مشتق از بازماندگان می‌تواند مفید باشد. هنوز واکسنی برای این ویروس درست نشده است.
۶- هاری
ویروس هاری درصورت عدم‌درمان تقریبا 100درصد کشنده است. این ویروس در بیش از 150کشور دنیا یافت می‌شود. عفونت هاری باعث هزاران مرگ در دنیا و به‌ویژه آفریقا و آسیا شده است. دوره نهفتگی این بیماری تقریبا 2تا 3ماه ادامه می‌یابد و علائم اولیه آن تب، درد و سوزش در محل زخم است. تورم مرگبار مغز و ستون فقرات معمولا با پیشرفت ویروس به سیستم عصبی مرکزی گسترش می‌یابد. انسان‌هایی که به هاری آلوده می‌شود ممکن است به یکی از دو شکل بیماری مبتلا شود؛ هاری خشمگین یا هاری فلج. افراد مبتلا به هاری خشمگین ممکن است علائم بیش‌فعالی، رفتار تحریک‌آمیز، ترس از آب و هوا را نشان دهند و مرگ پس از چند روز به‌دلیل ایست قلبی و تنفسی رخ می‌دهد. اما آنهایی که مبتلا به هاری فلج می‌شوند - تا 20درصد بین انسان‌ها رخ می‌دهد- به‌تدریج از نقطه‌ای که زخم ایجاد شده است فلج می‌شوند سپس به کمایی می‌روند که سرانجام آن مرگ است. گاز سگ‌های بیمار رایج‌ترین دلیل آلودگی این ویروس است و به‌دنبال آن خفاش‌ها. اگر فرد مبتلا خیلی زود پس از گاز گرفته شدن برای درمان مراجعه کند، معالجه‌اش امکان‌پذیر است. به علاوه پس از تماس با یک حیوان هاری، شستن محل زخم با آب و صابون خیلی مهم است چرا که عفونت معمولا در معرض غشای مخاطی در بزاق رخ می‌دهد.
