پناه بردن از تسلیحات هسته‌ای
جهان با کشورهای دارای تسلیحات هسته‌ای هنوز هم کابوسی مانند هیروشیما و ناکازاکی دارد و به همین‌خاطر سنگرها و پناهگاه‌های مقاوم در برابر سلاح‌های اتمی همچنان پابرجا هستند
ساسان شادمان منفرد_خبرنگار
تا چندی پیش، سنگرها و پناهگاه‌های هسته‌ای به‌عنوان یادگارهایی از جنگ سرد محسوب می‌شدند که البته بیشتر آنها همچنان هستند اما با افزایش تنش‌ها در جهان، شاید این پناهگاه‌ها دیگر خیلی هم یادگاری به‌حساب نیایند و نیاز به استفاده از آنها احساس شود. در اینجا قصد داریم به دنیای پناهگاه‌های هسته‌ای نگاهی بیندازیم و اشاره‌ای به ویژگی آنها، تجهیزات‌شان و اینکه چگونه می‌توانند مراکز کنترل نظامی و دولتی باشند، داشته باشیم.
اگرچه تهدید جنگ هسته‌ای به فاصله زمانی پایان جنگ جهانی دوم تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال1991 محدود می‌شد، اما ساخت سنگر و پناهگاه ریشه در اتفاقات و نبردهای پیشین دارد. عبارت «جنگ سنگر» اشاره‌ای به جنگ اول جهانی دارد، اما حفاری‌ها در میادین نبرد شامل پناهگاه‌های زیرزمینی است که از آنها به‌عنوان مراکز فرماندهی، پناهگاه و فروشگاه‌های مواد غذایی استفاده می‌شده است. با این حال، به‌دلیل تهدید به بمباران در طول جنگ جهانی دوم، دفاع‌های زیرزمینی جای پایی برای خود در نبردها باز کردند. در انگلیس این ساختارهای زیرسطحی از امکانات وسیعی مانند اتاق‌های معروف جنگ چرچیل گرفته تا پناهگاه‌های اندرسون بودند که مردم به حفرکردنشان در باغ‌ها و باغچه‌های خود تشویق می‌شدند تا جان‌شان در مقابل حملات هوایی محفوظ باشد. طراحی سنگری که بتواند ساکنان خود را از یک بمب معمولی در امان نگه‌دارد، چندان هم کار سختی نیست. به‌جز مواقعی که سنگر مورد هدف مستقیم قرار نگیرد، در سایر موارد با فواصل چند متری، مردم می‌توانستند از آسیب دور بمانند. زمانی که ما ذهنیت خود را به سمت پناهگاهی که قادر به مصونیت در برابر حمله هسته‌ای است، می‌چرخانیم، شرایط کمی متفاوت‌تر می‌شود و اینجا با درنظر گرفتن و تجسم کردن یک انفجار هسته‌ای الزامات بسیار دقیق‌تری نیاز است. اول از همه، نیروی انفجاری پیش روی ما خواهد بود که بسیار قدرتمندتر از اثرات یک بمب معمولی است. انفجار هسته‌ای به یک موج منجر می‌شود که شوک بسیار قدرتمندی دارد. این انفجار، توفانی را با سرعت 1000کیلومتر در ساعت ایجاد می‌کند که علاوه بر خطرناک بودن خودش، خطر ریزش ساختمان‌ها و فروریزی آوار آن بر سر مردم را نیز در پی دارد. همزمان با انفجار فیزیکی، تابش گرمایی هم ایجاد می‌شود. این امر باعث ایجاد آتش در یک منطقه وسیع می‌شود و بسته به اندازه بمب، این اتفاق قادر به ایجاد سوختگی‌های شدید تا شعاع 10کیلومتری از محل انفجار بمب است. اما اینها تازه شروع فاجعه است. یک انفجار هسته‌ای اشعه گاما، ذرات آلفا و بتا، نوترون و گونه‌های سنگین رادیواکتیو را آزاد می‌کند. بسیاری از این مواد از سطح زمین به داخل ابر قارچ ایجادشده منتقل می‌شود و با سرعت همه‌جا را آلوده می‌کند و کم‌کم به سطح زمین بازمی‌گردد که به آن «باران رادیواکتیو» گفته می‌شود. باقیمانده‌های سنگین‌تر و خطرناک‌تر طی چند دقیقه به پایین می‌آیند. ذرات کوچک‌تر اما ناپدید شده و با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند. آنها به اندازه کافی کوچک هستند که با تنفس به آسانی وارد ریه‌ها شوند که در این شرایط بیماری و مرگ پدید می‌آید.
نکته اینجاست که ذرات ریز می‌توانند هفته‌ها در هوا بمانند و به‌وسیله باد به صدها کیلومتر آن طرف‌تر هم برده شوند. این ذرات می‌توانند سالیان سال به‌عنوان یک خطر جدی، موجودات زنده روی کره زمین را تهدید کنند. نتیجه آنکه، سنگرهای هسته‌ای باید به غیراز حفاظت در برابر انفجاری قدرتمند، از تابش اشعه به داخل نیز جلوگیری کنند. بدین‌ترتیب باید شرایط داخل پناهگاه طوری باشد که انسان‌ها بتوانند برای مدتی طولانی در آن زندگی کنند، یعنی تا زمانی که خطر در اطراف آن به کلی از بین برود. پناهگاه‌های هسته‌ای به‌ویژه آنهایی که برای اهداف نظامی و دولتی ساخته شده‌اند، باید قابلیت‌های ارتباطی نیز داشته باشند. همچنین یک پناهگاه هسته‌ای باید در مقابل پالس‌های الکترومغناطیسی هم محفوظ باشد؛ چراکه یکی از این پالس‌ها می‌تواند تجهیزات الکترونیکی را خاموش کند. درحالی‌که پناهگاه‌های حملات هوایی در جنگ جهانی دوم برای محافظت از غیرنظامیان درنظر گرفته شده بود، پناهگاه‌های هسته‌ای جنگ سرد، متمایل به امکانات بسیار بیشتری برای اهداف نظامی و دولتی بودند.
داخل مجموعه کوهستانی شین
اسرار یکی از معروف‌ترین پناهگاه‌های هسته‌ای با امنیت بالای جهان
رادیو بی‌بی‌سی در زمان جنگ جهانی دوم با داشتن استودیو، از یک پناهگاه مطمئن برنامه‌های خود را پخش می‌کرد.
داخل سوئیس فورت ناکس
یک پناهگاه هسته‌ای که برای جنگ سرد ساخته شده و شامل تاسیساتی در کوه‌های آلپ سوئیس است امروزه کاربری آن تغییراتی اساسی داشته و این مرکز تبدیل به مکانی برای ذخیره اطلاعات شده است. سوئیس فورت ناکس، مسئولیت نگهداری از هزاران ترابایت اطلاعات ارائه شده توسط بیش از 10هزار شرکت کوچک و بزرگ در دنیا را دارد.
پناهگاه جهانی بذر اسؤالبارد
جایی بین قطب شمال و نروژ، در جزیره‌ای دور افتاده، پناهگاهی مهم و استراتژیک بنا شده است. در این پناهگاه که در یک معدن زغال سنگ متروکه زیر کوه ساخته شده، انباری از بذرهای مختلف وجود دارد. این مرکز برای محافظت از بذر محصولات غذایی نه‌تنها در برابر فجایع طبیعی و جنگ، بلکه در مقابل مواردی مانند فقدان بودجه یا مدیریت ضعیف نیز درنظر گرفته شده است. جزیره اسپیتس‌برگن تنها 1300کیلومتر از قطب شمال فاصله دارد و می‌شود اینگونه بیان کرد که این جزیره از اهداف احتمالی هسته‌ای فاصله دارد، ولی دلیل اصلی انتخاب این جزیره تنها این نبوده است. شرایط محیط این اجازه را می‌دهد تا بذرها در دمای مطلوب 18- درجه سانتی‌گراد بدون هزینه یخچال نگهداری شوند. در این پناهگاه تاکنون بیش از 986هزار نمونه بذر از تمامی کشورها جمع‌آوری شده و هدف اصلی ارائه گزینه‌هایی برای نسل‌های آینده برای غلبه بر چالش‌های تغییر اوضاع و رشد جمعیت است.
ریشه در گذشته
اگرچه تهدید جنگ هسته‌ای به فاصله زمانی پایان جنگ جهانی دوم تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال1991 محدود می‌شد اما ساخت سنگر و پناهگاه ریشه در اتفاقات و نبردهای پیشین دارد
